Shark Tank "khủng hoảng"
Khi một doanh nhân xuất hiện trên sóng truyền hình với vai trò chuyên gia, họ có thêm trách nhiệm pháp lý và đạo đức nào không? Pháp luật Việt Nam hiện hành chưa có quy định cụ thể về vấn đề này. Không có điều luật nào quy định một người sau khi trở thành nhân vật công chúng phải chịu trách nhiệm cao hơn trong hành vi kinh doanh của mình. Nhưng thực tế cho thấy, ảnh hưởng của họ không dừng lại ở 60 phút chương trình.
Shark Tank Việt Nam ra đời năm 2017, đúng lúc Nghị quyết 35/NQ-CP ngày 16/05/2016 của Chính phủ về hỗ trợ và phát triển doanh nghiệp đến năm 2020 được triển khai sôi nổi. Nhưng 8 năm sau bức tranh đã thay đổi. Năm 2024 trong khi có hơn 157.200 doanh nghiệp thành lập mới, 197.861 doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường, cho thấy tình trạng doanh nghiệp rút lui cao hơn thành lập mới.
Bị can Nguyễn Hoà Bình hay còn được biết đến là Shark, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần tập đoàn NextTech tại cơ quan điều tra sau khi bị khởi tố, để điều tra về tội "Lừa đảo chiếm đoạt tài sản" vào tháng 10/2025.
Nhưng yếu tố quyết định đến việc dừng chương trình không chỉ là biến động thị trường mà chính là khủng hoảng danh tiếng của một số nhân vật chính trong chương trình. Shark Khải vướng bê bối trong kinh doanh; Shark Tam trốn thuế, buôn lậu; Shark Thủy rồi Shark Bình lần lượt bị khởi tố...
Các doanh nhân này đều lợi dụng danh tiếng từ chương trình để tăng uy tín với nhà đầu tư hoặc để chuyện riêng làm ảnh hưởng đến hình ảnh của chương trình - điều mà nhà sản xuất chưa có cách thức để quản trị được.
Shark Tank Việt Nam là chương trình truyền hình thực tế do TVHub sản xuất và phát sóng trên kênh của VTV. Tuy vậy, điều này không đồng nghĩa rằng VTV hoặc nhà sản xuất đương nhiên phải chịu trách nhiệm hình sự thay cho các hành vi phạm tội (nếu có) của khách mời phát sinh ngoài phạm vi chương trình.
Vấn đề đáng bàn nằm ở chỗ pháp luật hiện hành chưa thiết kế một cơ chế minh thị về tiêu chuẩn lựa chọn, thẩm định và giám sát liên tục đối với các nhân vật xuất hiện với hình ảnh nhà đầu tư, chuyên gia trong bối cảnh nội dung chương trình có thể tạo ảnh hưởng đáng kể đến niềm tin và quyết định kinh tế của công chúng
Bà Lê Hạnh - CEO của TV Hub, nhà sản xuất của Shark Tank Việt Nam - nhìn nhận các sự cố liên quan đến một số Shark là yếu tố bất ngờ, đáng tiếc, ảnh hưởng đến uy tín chương trình. Đồng thời cho thấy rủi ro trong việc lựa chọn và quản trị nhân vật tham gia mà ê-kíp chưa có cách thức quản trị hiệu quả. Câu chuyện này không chỉ là vấn đề riêng của Shark Tank Việt Nam. Shark Tank của Mỹ cũng từng vướng tranh chấp pháp lý.
Năm 2021, Kevin O’Leary và Kevin Harrington bị 20 người khởi kiện với cáo buộc liên quan hoạt động tư vấn thông qua các công ty mà nguyên đơn cho rằng có dấu hiệu lừa đảo. Năm 2022, Mark Cuban bị kiện tập thể liên quan việc quảng bá nền tảng tiền số Voyager Digital; đơn kiện nêu cáo buộc rằng hoạt động quảng bá này khiến khoảng 3,5 triệu người Mỹ thiệt hại tổng cộng hàng tỷ USD...
Điểm khác biệt là các tranh chấp này chủ yếu xoay quanh hành vi quảng bá, kinh doanh gắn với cá nhân sau chương trình và được xử lý theo con đường khởi kiện dân sự.
Bài học về quản trị rủi ro danh tiếng
Điều đáng chú ý là những ồn ào của Shark Tank Việt Nam nghiêm trọng hơn khi so sánh với các Shark Tank trên thế giới. Tại Mỹ, các vụ việc liên quan đến chương trình chủ yếu là tranh chấp dân sự. Shark Tank Việt Nam là trường hợp duy nhất trên thế giới có đến 3 Shark bị khởi tố hình sự với quy mô lớn.
Một chương trình có sức ảnh hưởng rộng đến công chúng, nhất là nhóm người trẻ quan tâm khởi nghiệp, rất cần một cơ chế quản trị rủi ro chặt hơn đối với thông tin và hình ảnh nhà đầu tư, chuyên gia xuất hiện trên sóng... Trong khi các nước phát triển đã có nhiều quy định đối với chuyên gia trên truyền thông.
Người xuất hiện trên truyền thông với vai trò chuyên gia không được nói tùy ý về chuyện đầu tư. Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch của Mỹ đặt ra các chuẩn chống gian dối và yêu cầu khá rõ về cách giới thiệu, truyền thông, quảng bá liên quan đến sản phẩm hay hoạt động đầu tư.
Tác giả bài viết, Ths. Luật sư Hoàng Hà – Đoàn LS TP.HCM. Ảnh: DV
Ofcom - cơ quan quản lý nhà nước độc lập của Vương quốc Anh quản lý nội dung phát sóng và có bộ quy tắc riêng cho các nội dung quảng bá tài chính, cả những lời nhận xét dễ khiến khán giả hiểu như “gợi ý nên đầu tư”.
Còn ở Việt Nam, quản lý nội dung phát sóng thì đã có, nhưng lại chưa có một quy trình thẩm định riêng, rõ ràng và nhất quán để sàng lọc và theo dõi các nhân vật xuất hiện với vai trò nhà đầu tư hay chuyên gia, trong bối cảnh họ có thể tác động trực tiếp đến quyết định bỏ tiền của công chúng.
Từ góc độ quản trị, câu chuyện dừng lại của Shark Tank Việt Nam cho thấy một bài học về quản trị rủi ro danh tiếng. Rủi ro này có thể làm suy giảm niềm tin và giá trị thương hiệu trong thời gian ngắn. Theo phát biểu công khai từ phía nhà sản xuất cho thấy các sự cố liên quan một số Shark đã bộc lộ rủi ro trong lựa chọn và quản trị nhân vật mà ê-kíp chưa có giải pháp kiểm soát hiệu quả.
Vì vậy để tránh tái diễn, nhà sản xuất có thể cân nhắc tăng cường thẩm định và ràng buộc trách nhiệm đối với nhân vật xuất hiện với hình ảnh nhà đầu tư, chuyên gia trên sóng truyền hình, ví dụ thẩm tra thông tin, điều khoản cam kết tuân thủ và phương án ứng phó khủng hoảng...
Shark Tank Việt Nam dừng lại nhưng câu chuyện chưa kết thúc. Nó đặt ra những câu hỏi lớn hơn: Pháp luật có cần quy định cụ thể hơn về trách nhiệm của các chương trình truyền thông khi mời những nhân vật có ảnh hưởng đến quyết định tài chính của công chúng?
Có cần thiết lập chuẩn mực trách nhiệm gia tăng đối với những người trở thành nhân vật công chúng thông qua các chương trình có tính chất tư vấn đầu tư?
Và quan trọng hơn, làm thế nào để bảo vệ niềm tin công chúng - thứ vốn dĩ mong manh nhưng là nền tảng của mọi hệ sinh thái lành mạnh?
