Tuyên bố mới của ông Trump gây sốc
Chỉ vài giờ sau khi công bố một lệnh ngừng bắn tạm thời giữa Israel và Iran, Tổng thống Trump viết trên mạng xã hội Truth Social: “Trung Quốc giờ có thể tiếp tục mua dầu từ Iran”. Tuyên bố này ngay lập tức khiến giới quan sát kinh ngạc, bởi nó đi ngược hoàn toàn với chính sách cấm vận kéo dài của nhiều đời tổng thống Mỹ nhằm siết chặt nguồn thu từ xuất khẩu dầu của Iran.
Trước đó, chính quyền Trump đã thực hiện nhiều đợt không kích nhằm vào các cơ sở hạt nhân của Iran để ngăn chặn quốc gia này tiến gần tới vũ khí hạt nhân. Phát biểu này cũng được đưa ra giữa lúc Mỹ đang nỗ lực xây dựng lại lòng tin với các đối tác tại Trung Đông và giải quyết hậu quả từ các cuộc tấn công.
Ngay sau khi dòng trạng thái được đăng tải, giá dầu thô West Texas Intermediate giảm mạnh tới 6%, xuống mức gần 64 USD/thùng – mức thấp đáng kể trong bối cảnh xung đột Trung Đông dịu lại.
Chính quyền Mỹ phản ứng thế nào trước tuyên bố của ông Trump?
Các quan chức Bộ Tài chính và Bộ Ngoại giao Mỹ – những người trực tiếp xử lý lệnh cấm vận dầu Iran – cho biết họ hoàn toàn bất ngờ trước phát ngôn của Tổng thống và chưa rõ nên hiểu tuyên bố này theo hướng nào. Một nguồn tin từ Bộ Tài chính khẳng định các lệnh cấm vận vẫn tiếp tục được thực thi nghiêm ngặt như trước.
Một quan chức cấp cao Nhà Trắng sau đó đã lên tiếng làm rõ rằng ông Trump không hề tuyên bố gỡ bỏ lệnh trừng phạt, mà chỉ muốn nhấn mạnh rằng các hành động gần đây của ông đã giúp giữ cho eo biển Hormuz không bị ảnh hưởng – điều có thể gây tổn hại lớn tới Trung Quốc.
Tại cuộc họp báo hôm thứ Ba, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ từ chối bình luận chi tiết về chiến lược của Tổng thống, cho biết: “Tôi không thể đi trước Tổng thống hay phỏng đoán về chiến lược của ông ấy. Mọi thứ đang diễn ra rất nhanh và chúng ta sẽ sớm biết câu trả lời”.
Liệu đây có phải là dấu hiệu xuống thang trong chiến tranh thương mại Mỹ - Trung?
Giới phân tích cho rằng phát ngôn bất ngờ này có thể là một động thái “dọn đường” để ông Trump thúc đẩy một thỏa thuận thương mại mới với Trung Quốc, sau một thời gian dài căng thẳng và áp thuế qua lại. Việc tạo ra “ngoại lệ” cho Trung Quốc mua dầu Iran có thể là tín hiệu thiện chí nhằm kéo Bắc Kinh vào bàn đàm phán.
Mark Malek, Giám đốc đầu tư của Siebert, nhận định: “Hầu hết chúng tôi nghĩ rằng đây chỉ là chiêu trò chính trị lúc này, nhưng rõ ràng nó khiến chúng tôi bất ngờ”. Một số nguồn tin thân cận với Nhà Trắng cũng cho biết việc “bật đèn xanh” cho Trung Quốc có thể nhằm thúc đẩy tiến trình đàm phán thương mại vốn đang chững lại.
Tuy nhiên, các lệnh trừng phạt phụ vẫn còn hiệu lực, và nếu không có sự điều chỉnh chính thức, các bên mua khác có thể vẫn e ngại khi giao dịch dầu với Iran.
Dù Trung Quốc tuyên bố không mua dầu từ Iran kể từ tháng 6/2022, dữ liệu từ các tổ chức độc lập cho thấy khối lượng nhập khẩu vẫn ổn định. Bắc Kinh đã thiết lập một chuỗi cung ứng ngoài sự kiểm soát của phương Tây, sử dụng tàu “hạm đội bóng tối” và thanh toán bằng đồng nhân dân tệ để lách trừng phạt.
Hiện Trung Quốc chính thức nhận khoảng 14% lượng dầu từ Iran, nhưng con số thực tế có thể cao hơn nhiều khi dầu được “ngụy trang” là hàng từ Malaysia, UAE hoặc Oman. Với giá thấp hơn thị trường, dầu Iran đóng vai trò quan trọng với các nhà máy lọc dầu tư nhân Trung Quốc – đặc biệt trong bối cảnh kinh tế nước này gặp khó khăn do bất động sản lao dốc.
Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng không nên vội xem đây là sự xoay trục chính sách của Mỹ. Theo Daniel Tannebaum – cựu quan chức Bộ Tài chính Mỹ – việc nới lỏng thực sự chỉ diễn ra nếu có một kế hoạch dài hạn nhằm đảm bảo ổn định khu vực, chứ không chỉ là một phát ngôn đơn lẻ.
Những rủi ro nào còn tồn tại quanh chính sách trừng phạt Iran?
Chính quyền Trump trong quá khứ từng rất cứng rắn với Iran. Chỉ mới tháng trước, ông còn yêu cầu “chấm dứt ngay lập tức” mọi hoạt động mua dầu hoặc sản phẩm hóa dầu của Iran, đe dọa các biện pháp trừng phạt thứ cấp đối với mọi cá nhân, tổ chức vi phạm.
Washington đã trừng phạt hàng trăm tàu chở dầu vì liên quan đến hoạt động xuất khẩu của Iran, đồng thời siết chặt các thực thể Trung Quốc mua dầu Iran. Vì vậy, tuyên bố mới của ông Trump, nếu không được thể chế hóa bằng văn bản chính thức, có thể khiến các bên vẫn do dự trong hành động.
Trong khi đó, hoạt động quân sự của Mỹ cuối tuần qua chưa rõ có phá hủy đáng kể các cơ sở hạt nhân của Iran hay không. Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) vẫn chưa xác định được số phận của hơn 400 kg uranium làm giàu cấp độ cao – đủ nguyên liệu cho khoảng 10 đầu đạn hạt nhân.
