Nguy cơ thuốc lá lậu gia tăng nếu thuế TTĐB tăng "sốc"

‏Việt Nam hiện là một trong 15 nước có số người hút thuốc lá cao nhất thế giới, khoảng 15,3 triệu người hút và 33 triệu người bị ảnh hưởng thụ động. Ông Nguyễn Như Quỳnh, Viện trưởng Viện Chiến lược và chính sách tài chính cho biết nhiều biện pháp được đưa ra như tăng thuế tiêu thụ đặc biệt 2016 - 2019, nhưng tỷ lệ người sử dụng thuốc lá ở Việt Nam giảm ít, từ 47,4% ở nam giới vào năm 2010 xuống 42,7% vào 2022. ‏

‏Tại hội thảo “Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm thuốc lá” diễn ra ngày 16/7 tại Hà Nội, các chuyên gia cũng đặt ra nhiều kịch bản về kinh tế - xã hội khi tăng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB).‏

Bà Đinh Thị Quỳnh Vân đại diện PwC nêu nguy cơ có thể xảy ra khi thuế TTĐB thuốc lá tăng quá nhanh tại Việt Nam theo các phương án mà Bộ Tài chính đề xuất. Theo đó, sản lượng thuốc lá hợp pháp có thể sẽ giảm hơn 70% vào năm 2030 so với hiện tại. Tuy nhiên, thuốc lá lậu có thể tăng lên 50 tỷ điếu vào năm 2030 khiến thất thu từ thuốc lá lậu gia tăng so với hiện nay.‏

‏Cũng tại hội thảo, kết quả theo mô hình phân tích của Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính (Bộ Tài chính), ở cả 2 phương án tăng thuế của Bộ Tài chính, tổng lượng tiêu thụ thuốc lá sẽ giảm khoảng 7% vào năm 2030. Sản lượng thuốc lá hợp pháp ở cả hai phương án đều giảm mạnh vào năm 2030: Thuốc lá hợp pháp giảm 30% ở phương án 1 (tương đương giảm 28 tỷ điếu) và giảm 36% ở phương án 2 (khoảng 31 tỷ điếu) so với năm 2025 trước khi tăng thuế. Điều này sẽ gây ra thiệt hại nặng nề cho ngành thuốc lá.‏

‏Ngược lại, lượng thuốc lá lậu có thể tăng mạnh ở cả hai phương án tăng thuế mà Bộ Tài chính đề xuất. Đến năm 2030, thuốc lá lậu có thể sẽ tăng 205% ở phương án 1 (khoảng 22 tỷ điếu) và tăng 230% ở phương án 2 (tương đương 24 tỷ điếu) so với 2025. ‏

Nếu sản lượng thuốc lá hợp pháp giảm, hoạt động sản xuất kinh doanh ngành này sẽ bị ảnh hưởng.‏

‏Lấy dẫn chứng về Malaysia, các đại biểu cho biết vào giai đoạn năm 2014-2015, Malaysia tăng thuế thuốc lá 40%, sau 5 năm, sản lượng thuốc lá hợp pháp tại giảm 55% chỉ sau 5 năm kể từ 2014, thị phần thuốc lá lậu đã chiếm khoảng 65%, tổng tiêu thụ thuốc lá (thuốc lá hợp pháp và thuốc lá lậu) vẫn tăng 5% sau khi tăng thuế. ‏

‏Kỳ vọng của Chính phủ Malaysia khi tăng thuế nhằm hạn chế tiêu dùng thuốc lá không hề đạt được. Bên cạnh đó, số thuế thất thu tăng vọt lên 5,1 tỷ RM, khiến tổng thu thuế từ thuốc lá năm năm 2021 đã giảm 141% so với trước khi tăng thuế đột biến. Và ba nhà sản xuất thuốc lá lớn đã đóng cửa các nhà máy tại quốc gia này.‏

‏‏Lộ trình tăng thuế hợp lý sẽ giảm thiểu tối đa những hệ lụy‏

‏Tại hội thảo, ông Kiều Dương, Vụ trưởng Vụ Chính sách - Pháp chế (Bộ Công thương) cũng đưa ra nhận định, nếu không tính toán một cách hợp lý, khoa học về việc gia tăng mức thuế thì sẽ vô tình khuyến khích đối tượng buôn lậu thuốc lá thực hiện hành vi một cách phổ biến hơn, rộng rãi hơn vì lợi nhuận của việc buôn lậu thuốc lá là rất lớn.‏

Vì vậy tại hội thảo, đại diện từ Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam (VTA) và các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh thuốc lá tại Việt Nam đã kiến nghị Bộ Tài chính sửa đổi chính sách thuế TTĐB. ‏

‏Ông Nguyễn Chí Nhân, Tổng thư ký Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam cùng các đại diện doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh thuốc lá tại Việt Nam, đề xuất Bộ Tài chính sửa đổi chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt bằng cách thực hiện áp mức thuế tuyệt đối ở mức vừa phải với lộ trình tăng thuế hợp lý đến năm 2030. Cụ thể, các đại diện đề xuất mức thuế tuyệt đối 1.000 đồng/bao 20 điếu vào năm 2026 và tăng 500 đồng/năm, hoặc 1.000 đồng/bao mỗi 2 năm vào những năm tiếp theo và đến năm 2030 là 3.000 đồng/bao.‏

‏Theo ông Nhân, phương án đề xuất trên nhằm tạo ra mức tăng thuế hợp lý, hỗ trợ doanh nghiệp thuốc lá hợp pháp có thời gian thích nghi và ổn định sản xuất, từ đó giảm thiểu tối đa tác động tiêu cực đến việc làm của người lao động, đảm bảo an sinh xã hội. Phương án này cũng giúp hạn chế tốc độ tăng trưởng của thuốc lá lậu, đảm bảo mục tiêu tăng trưởng ngân sách bền vững trong dài hạn với mức thu ngân sách ước tính đạt khoảng 29,5-30 nghìn tỷ vào năm 2030, tăng trưởng 7%-9%/năm.‏

‏“Đến năm 2030, sản lượng thuốc lá nội địa hợp pháp dự kiến sẽ giảm gần 1 tỷ bao và ước tính tỷ lệ hút thuốc sẽ còn 37,4%. Điều này hoàn toàn phù hợp với chủ trương của Nhà nước về mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong cộng đồng nhưng vẫn đảm bảo sự hài hòa về nguồn cung hợp pháp để phục vụ nhu cầu tiêu dùng trong nước và ngăn chặn họ chuyển sang sử dụng thuốc lá nhập lậu,” đại diện của Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam cho hay.‏