Bên trong con hẻm nhỏ gần chợ Tân Mỹ, phường Tân Phú, quận 7 cũ (nay là phường Tân Mỹ, TP.HCM), căn nhà của chú Dương Hoàng Minh nằm lọt thỏm, lặng lẽ giữa những tiệm sửa xe, quán cà phê. Gắn bó gần hết cuộc đời với nghề mai táng. Không bảng hiệu, không quảng cáo, chú Minh bảo "làm nghề này từ nhỏ, riết rồi quen, giờ có đám người ta kêu thì chú đi".
Chú Minh, 70 tuổi, nước da sạm, điểm những chấm đồi mồi, đôi tay gân guốc vì dãi dầu. Chú cười hiền khi tôi hỏi chuyện, giọng Nam bộ đậm đặc: "Chú làm nghề này 53 năm rồi con, từ hồi mới 17 tuổi, cha đã dắt đi làm cùng rồi có duyên với nghề nên chú làm tới giờ".
Ông Dương Hoàng Minh, 70 tuổi, nước da sạm, đôi tay gân guốc vì dãi dầu
ẢNH: DƯƠNG TRANG
Nối nghiệp cha, rồi để cái nghiệp đó nặng lên vai mình
Cha chú Minh cũng làm nghề mai táng, khi ông còn khỏe, thường dẫn chú hồi đó mới 16 - 17 tuổi đi phụ mấy đám tang trong xóm. Chú làm đủ việc, từ xách nước, xếp lá trầu, lau cơ thể người mất, đến khiêng áo quan, việc nào chú cũng kinh qua.
Giọng chậm rãi, run run, chú Minh nói hồi mới đầu làm còn có chút sợ, nhưng rồi riết thành quen. Đến năm 17 tuổi, sức khỏe của cha không còn đảm bảo, chú "làm thiệt luôn".
"Nghề này, ai mà sợ là không làm được đâu con. Trong tổ chú có 5 người, mà 2 người cứ lánh mặt hoài, không dám vô liệm xác. Còn lại 3 người, ai cũng già như chú, gắn với nghề mấy chục năm rồi", chú Minh tâm tình.
Chuyện giúp người nghèo - "30 triệu mà lấy có 10 triệu thôi"
Trong quãng đời hơn nửa thế kỷ gắn với quan tài, tẩm liệm, khói nhang, chú Minh kể đã gặp, chứng kiến không biết bao nhiêu đám tang của những phận nghèo. Có đám tang "cả xóm dành dụm mới đủ tiền mua bộ đồ tang", có đám người thân chỉ khóc thầm vì không dám hỏi giá...
"Chú nhớ hoài, có nhà kia, con họ mất, nghèo dữ lắm. Đám tang trọn gói từ áo quan, xe đưa rước, bài vị, lò thiêu... bình thường lấy 30 triệu đồng. Chú gom hết lại, bớt xe cộ, bớt tiền nhân công, còn lấy có 10 triệu, đủ mua hòm, lo tươm tất, khỏi áy náy".
Nói tới đó, chú Minh đưa tay quẹt ngang mũi, như giấu chút ngại ngùng: "Nghề này ai cũng nghĩ làm giàu lắm. Nhưng nhiều đám vậy đó, tụi chú làm phước, rồi chỗ này lấp chỗ kia xong hết à".
Đội kèn Tây thực hiện nghi lễ trong một đám tang ở TP.HCM
ẢNH: DƯƠNG TRANG
Hát giữa đám ma - những phút cuối cùng báo hiếu
Ở Sài Gòn, không ít lần tôi bắt gặp những đám ma có ban nhạc về hát, sở dĩ tôi tò mò về những gánh hát đám ma bởi ngoài quê tôi không có.
Khi đem những thắc mắc của mình đi hỏi chú Minh, chú bảo "không phải ai cũng hiểu", rồi cười khẩy "chết mà còn hát hò", nhưng thật ra đó là cách người miền Nam tiễn đưa - "báo hiếu lần cuối".
"Ví dụ giờ 7 giờ động quan thì 5 - 6 giờ là ban nhạc vô hát. Hát xong rồi ai nấy về, gia đình bắt đầu lo động quan, đưa đi. Người ta tin, việc hát đám ma, người mất nghe xong cũng mát lòng".
Chú Minh bảo, chú cũng lo luôn những khoản đó nếu gia đình yêu cầu. Nhạc, pháo, kèn tây… đủ cả. Miễn sao tang lễ diễn ra chu toàn, trọn vẹn.
Luồn võng thân - cách khiêng thi hài mà cũng là cách tiễn đưa nhẹ nhàng
Khi chúng tôi hỏi chú Dương Hoàng Minh về tục "luồn võng thân", cụm từ được nghe nhiều song chưa rõ. Chú nói: "Đơn giản lắm con. Khi người mất đi, việc đầu tiên thi hài phải được vệ sinh, tắm rửa, thay quần áo sạch sẽ và trang điểm nếu người nhà yêu cầu. Sau đó, 3 võng thân sẽ được cột quanh thi hài để chuyển sang bước tiếp theo là nhập quan.
“Buộc võng thân cũng là một kỹ thuật của người tẩm liệm. Thường sẽ dùng 3 sợi dây vải, cột ngang vai, ngang hông và ngang chân người chết, rồi luồn lên, bỏ thi hài vô áo quan. Gọi là võng thân, giống như đỡ nhẹ vậy đó. Sau đó, có nhà thì mở dây ra, nói cho người mất dễ siêu thoát, cũng có nhà người ta để vậy", chú Minh giải thích.
Chú Minh cho biết, đã khiêng không biết bao nhiêu thi hài như thế. Cả trẻ con mới 1 - 2 tháng tuổi, hay người già 90 tuổi. Song, khi đặt nhẹ họ xuống áo quan, rắc trà, cắm hoa, đốt nhang, lúc nào chú cũng khấn: "Đi cho an lòng".
Hơn một thế kỷ làm nghề mai táng, chú Minh nói không tính được mình đã tẩm liệm, đưa tiễn bao nhiêu người
ẢNH: DƯƠNG TRANG
Một đời gắn với tang, rồi ai lo cho chính mình?
Chú Minh có hai cô con gái. Chú cho biết, cả hai đều đi làm công nhân, phụ giúp tiền điện nước, cơm gạo cho cha mẹ chứ không ai theo nghề cha.
"Mai mốt chú trăm tuổi già, rồi chết, hết ai nối nghiệp. Nhưng thôi, vậy cũng mừng. Chứ cái nghề này đâu phải ai cũng dám làm", chú Minh nói, ánh mắt nhìn xa xăm.
Chú Minh cho biết, nay tuổi cao, chú ít còn tẩm liệm trực tiếp. Chú lo chỉ huy, coi giờ, điều động đội khiêng, động quan, hạ huyệt "chứ không đụng tay nữa, sức đâu". Nhưng dẫu ít đích thân làm, chú vẫn ngồi canh tới khi quan tài đóng lại, xe lăn bánh. Như cách đưa tiễn họ lần cuối.
Nghề mai táng - nghề cõng cái chết, để người sống yên lòng
Đã 53 năm gắn bó với nghề mai táng, chú Minh nói không thể tính được mình đã tẩm liệm, tiễn đưa bao nhiêu người. Nhưng có lẽ không cần đếm, vì từng đám tang đều lưu trong trí nhớ của chú một đoạn nào đó - một lời khóc, một tiếng nhạc, một mùi hương, một bữa cơm cúng tiễn đưa...
"Nhiều người sợ nghề này lắm. Sợ xui rủi, sợ ma quỷ... Còn chú thấy làm riết rồi chỉ sợ người sống không biết thương nhau", giọng chú trầm ấm, đôi tay đan vào nhau, run run.
Giữa cái nắng hầm hập, oi nồng của Sài Gòn một chiều tháng 7, rời khỏi căn nhà nhỏ nằm trong con hẻm dài hun hút trên đường Lâm Văn Bền, phường Tân Mỹ mà gia đình chú Minh đang sinh sống, lòng tôi bỗng nhẹ tênh.
Tôi chợt nghĩ, có lẽ nhờ có những người như chú Minh, những người chọn làm bạn với cái chết mà cuộc sống của chúng ta trở nên nhẹ nhàng, thấu cảm, biết trân quý nhau nhiều hơn.
Và cũng nhờ có những người như chú Minh, chú Mười, anh Hạnh mà chúng ta thấy cái chết không còn u ám, mà trở thành bài học về yêu thương, nhắc mình khi còn tay còn chân, còn nói cười, còn khỏe mạnh - hãy ráng ôm nhau cho chặt hơn.
Kỳ tiếp theo: Nghề mai táng ở TP.HCM: 'Mùa dịch Covid-19, cái chết nó khác'
