Cái lạnh đầu mùa đang tràn về châu Âu, nhưng nỗi lo về một mùa đông băng giá vì thiếu năng lượng đã không còn ám ảnh như 2 năm về trước. Sau cuộc xung đột tại Ukraine năm 2022, "lục địa già" đã có một cuộc chuyển mình ngoạn mục về năng lượng.
Tuy nhiên, khi cơn khủng hoảng dần lắng xuống, những con sóng ngầm mới lại nổi lên, đặt ra câu hỏi: Liệu sự bình yên này có thực sự bền vững?
Tấm đệm an toàn từ những kho chứa đầy
Về mặt lý thuyết, châu Âu đang ở một vị thế vững vàng hơn rất nhiều so với trước đây. Theo dữ liệu từ Hiệp hội Hạ tầng Khí đốt châu Âu (GIE) tính đến ngày 15/9, các kho dự trữ khí đốt toàn Liên minh châu Âu (EU) đã đầy hơn 80%. Mặc dù con số này thấp hơn một chút so với mức trên 90% của 2 mùa đông gần nhất, nhưng nó vẫn là một thành tựu đáng kể và cao hơn nhiều so với năm 2021, thời điểm trước khi cuộc khủng hoảng bùng nổ.
Sự tự tin này không phải là không có cơ sở. Kể từ năm 2022, EU đã có một cuộc cách mạng thực sự trong việc đa dạng hóa nguồn cung. Dòng chảy khí đốt từ Nga bị cắt giảm đã nhanh chóng được thay thế bằng khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) nhập khẩu ồ ạt từ các đối tác tin cậy như Mỹ, Na Uy và Qatar. Song song đó, việc đẩy mạnh đầu tư vào năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện mặt trời và điện gió, đã giúp giảm bớt gánh nặng cho lưới điện.
Nhờ chiến lược "hai gọng kìm" này, châu Âu không còn phải bước vào cuộc chạy đua "bơm đầy kho dự trữ bằng mọi giá" như trước. Ủy ban châu Âu thậm chí đã linh hoạt gia hạn mục tiêu lấp đầy 90% công suất kho chứa thêm một tháng, đến ngày 1/12, cho thấy sự chủ động và tự tin vào khả năng đảm bảo nguồn cung.
Tom Marzec-Manzer, Giám đốc phụ trách khí đốt và LNG châu Âu tại công ty tư vấn Wood Mackenzie, nhận định, các điều kiện thị trường toàn cầu năm nay khá thuận lợi. Nguồn cung năng lượng tăng lên trong khi nhu cầu, đặc biệt là khí đốt, lại có xu hướng yếu hơn. Điều này thực sự đã giúp châu Âu bổ sung kho dự trữ một cách suôn sẻ.
Tuy nhiên, các chuyên gia vẫn cảnh báo về sự chủ quan. "Mức dự trữ hiện tại là một tấm đệm an toàn", Petras Katinas, chuyên gia từ Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí sạch (CREA), cho biết.
"Nhưng một mùa đông lạnh giá bất thường có thể làm tăng tốc độ rút khí, kết hợp với các biến động khác vẫn có thể gây ra những đợt tăng giá ngắn hạn hoặc tình trạng thiếu hụt cục bộ".
Sau 2 năm vật lộn với cuộc khủng hoảng năng lượng tồi tệ nhất trong nhiều thập kỷ, châu Âu dường như đã có thể thở phào nhẹ nhõm bước vào mùa đông khắc nghiệt khi các kho dự trữ khí đốt toàn EU đã đầy hơn 80% (Ảnh: Shutterstock).
"Cơn gió ngược"
Trớ trêu thay, khi nỗi lo về nguồn cung từ Nga đã phần nào được kiểm soát, mối đe dọa lớn nhất hiện nay lại đến từ Washington. Chính quyền của Tổng thống Donald Trump đang gia tăng áp lực, yêu cầu Brussels phải có hành động cứng rắn hơn với các quốc gia vẫn đang giao dịch năng lượng với Moscow, đặc biệt là Trung Quốc và Ấn Độ.
Tuần trước, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent đã công khai kêu gọi EU và Nhóm G7 cùng tham gia áp "thuế quan có ý nghĩa" lên các đối tác thương mại lớn này. Logic của Washington rất rõ ràng: phải bóp nghẹt hoàn toàn nguồn thu tài chính của Điện Kremlin để chấm dứt xung đột tại Ukraine.
Ông Trump không chỉ dừng lại ở lời kêu gọi. Ông tuyên bố Mỹ sẽ áp "thuế quan tương ứng", với mức phạt lên tới 100% đang được cân nhắc, nhắm vào các đồng minh châu Âu nếu họ không hành động. Đây không phải là một lời đe dọa suông. Washington đã áp thuế 50% đối với Ấn Độ.
Đòn trừng phạt này có thể tạo ra một sự bất ổn khổng lồ trên thị trường năng lượng toàn cầu, ảnh hưởng trực tiếp đến giá cả và nguồn cung mà châu Âu đang phụ thuộc.
Đoạn tuyệt với Nga: Quyết tâm và những nút thắt cuối cùng
Trong khi phải đối phó với áp lực từ Mỹ, nội bộ EU cũng đang đẩy nhanh tiến trình đoạn tuyệt hoàn toàn với năng lượng Nga. Một trong những biểu tượng cuối cùng của sự phụ thuộc, thỏa thuận trung chuyển khí đốt qua lãnh thổ Ukraine, đã chính thức hết hạn vào ngày 1/1/2025.
Dù động thái này đã được dự báo trước và không gây ra cú sốc lớn cho thị trường Tây Âu, nó vẫn tạo ra thách thức cho các quốc gia như Áo, Slovakia và Hungary.
Tận dụng bối cảnh này, Ba Lan, một trong những quốc gia có lập trường cứng rắn nhất với Nga, đang vận động để đẩy nhanh hơn nữa lộ trình "cai nghiện" năng lượng Nga.
Mới đây nhất, ngày 17/9, Bộ trưởng Năng lượng Ba Lan Milosz Motyka đã gửi thư tới các đối tác EU, kêu gọi thống nhất mục tiêu chấm dứt hoàn toàn việc nhập khẩu dầu thô của Nga trước cuối năm 2026 – sớm hơn 2 năm so với kế hoạch ban đầu.
Lời kêu gọi nhận được sự ủng hộ từ Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen, đặc biệt sau cuộc điện đàm với Tổng thống Trump. Tuy nhiên, "nút thắt" cuối cùng vẫn nằm ở Hungary và Slovakia. Hai quốc gia này vẫn phụ thuộc vào nguồn cung dầu giá rẻ qua đường ống Druzhba và cho rằng các lựa chọn thay thế, như vận chuyển qua Croatia, sẽ tốn kém hơn nhiều, gây tổn hại cho nền kinh tế.
Trước tình thế đó, Ba Lan và Mỹ dường như đã tìm ra lời giải. Tập đoàn năng lượng Orlen của Ba Lan đã bắt đầu vận chuyển LNG của Mỹ sang Ukraine từ mùa xuân năm nay. Việc mở rộng mô hình này sang Slovakia và Hungary có thể là chìa khóa để tháo gỡ nút thắt cuối cùng, giúp toàn khối EU đạt được sự độc lập năng lượng hoàn toàn khỏi Nga.
Nhìn chung, châu Âu đang bước vào mùa đông 2025-2026 với sự chuẩn bị tốt hơn bao giờ hết về mặt vật chất. Các kho dự trữ đầy, nguồn cung đa dạng và cơ sở hạ tầng LNG được tăng cường. Giá khí đốt khó có thể quay lại mức đỉnh gần 340 euro/MWh của năm 2022.
Dù vậy, mùa đông năm nay sẽ không hoàn toàn bình lặng. Những biến số như thời tiết khắc nghiệt, các chính sách thuế quan khó lường từ Mỹ và sự chia rẽ trong nội bộ EU về tốc độ loại bỏ năng lượng Nga sẽ tiếp tục là những ẩn số.
Châu Âu đã chứng minh được khả năng phục hồi đáng kinh ngạc, nhưng hành trình đi đến độc lập năng lượng hoàn toàn vẫn còn nhiều chông gai và đòi hỏi sự đoàn kết, linh hoạt và quyết tâm chính trị mạnh mẽ.
