Tương lai phi đội F-35 của Canada: Giữa cam kết và những hoài nghi
Kế hoạch đầy tham vọng của Canada nhằm hiện đại hóa không quân bằng 88 tiêm kích tàng hình F-35 đang đối mặt với một tương lai không chắc chắn.
Dù đã có những cam kết ban đầu không thể rút lại, chính phủ Canada vẫn đang tái xem xét toàn bộ thương vụ do chi phí leo thang và căng thẳng chính trị với đồng minh chủ chốt là Hoa Kỳ, đặt ra một bài toán khó cho nền quốc phòng nước này.
Canada cần thay thế CF-18 Hornet
Từ lâu, Canada đã tìm cách thay thế phi đội CF-18 Hornet già cỗi của mình. Sau một quá trình lựa chọn kéo dài, chính phủ vào năm 2023 đã công bố quyết định mua 88 tiêm kích thế hệ thứ năm F-35, một động thái được kỳ vọng sẽ khép lại những tranh cãi và đảm bảo năng lực cho Không quân Hoàng gia Canada (RCAF) trong nhiều thập kỷ tới.
Tuy nhiên, quyết định này nhanh chóng bị đặt dấu hỏi khi Thủ tướng mới, ông Mark Carney, khởi động một cuộc tái xem xét toàn diện chương trình này vào mùa xuân năm nay.
Động thái diễn ra trong bối cảnh quan hệ Canada-Mỹ xấu đi nghiêm trọng. Căng thẳng thương mại leo thang khi chính quyền Tổng thống Donald Trump áp mức thuế 35% lên nhiều mặt hàng Canada, dẫn đến các biện pháp trả đũa từ Ottawa. Môi trường chính trị căng thẳng này khiến việc thực hiện một hợp đồng quốc phòng khổng lồ với Mỹ trở nên nhạy cảm hơn bao giờ hết.
Bên cạnh yếu tố chính trị, gánh nặng tài chính cũng là một mối lo ngại lớn. Chi phí dự kiến cho 88 chiếc F-35 đã tăng vọt từ 19 tỷ USD vào năm 2019 lên đến 27,7 tỷ USD ở thời điểm hiện tại, và con số này thậm chí chưa bao gồm vũ khí và chi phí xây dựng cơ sở hạ tầng.
Sự đội giá này một phần đến từ các yêu cầu an ninh khắt khe hơn từ phía Mỹ đối với các công trình như nhà chứa máy bay tại hai căn cứ chính là Cold Lake và Bagotville.
Cam kết khó thay đổi và lựa chọn "phi đội hỗn hợp"
Dù tương lai của toàn bộ thương vụ 88 chiếc còn bỏ ngỏ, Canada thực tế đã bị ràng buộc một phần vào chương trình F-35.
Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Stefani Beck xác nhận rằng 16 chiếc F-35 đầu tiên vẫn đang được "tiến hành hết tốc lực". Trong đó, 4 chiếc đã được thanh toán đầy đủ và linh kiện cho 8 chiếc khác đã được đặt mua. Các phi công Canada cũng chuẩn bị sang Mỹ để bắt đầu huấn luyện vào năm tới.
Những cam kết tài chính và hậu cần này tạo ra một sức ì rất lớn, khiến việc từ bỏ hoàn toàn F-35 trở nên cực kỳ khó khăn và tốn kém. Do đó, trọng tâm của cuộc tái xem xét hiện nay là quyết định cho 72 chiếc còn lại: tiếp tục mua F-35 hay chuyển sang một phương án khác?
Giải pháp thay thế đang được cân nhắc nghiêm túc là "mua sắm hỗn hợp" (split buy) – tức là mua ít F-35 hơn và bổ sung phần còn lại bằng một loại tiêm kích khác, có thể là thế hệ 4.5.
Ứng cử viên sáng giá nhất cho lựa chọn này là Gripen E của hãng Saab (Thụy Điển), vốn là đối thủ cuối cùng của F-35 trong cuộc cạnh tranh. Các lựa chọn khác từ châu Âu như Eurofighter Typhoon hay Dassault Rafale đã rút lui sớm, trong khi F/A-18 Super Hornet của Boeing cũng bị loại do một tranh chấp thương mại trước đó.
Cuộc tranh luận đa chiều
Ý tưởng về một phi đội hỗn hợp đã tạo ra một cuộc tranh luận sôi nổi. Cựu Bộ trưởng Quốc phòng Bill Blair cho rằng việc sở hữu nhiều loại máy bay sẽ giúp RCAF linh hoạt hơn, có thể lựa chọn "công cụ phù hợp" cho từng loại nhiệm vụ khác nhau, từ tuần tra dài ngày đến các sứ mệnh chiến đấu cường độ cao.
Ngược lại, phe phản đối, bao gồm Đại sứ Mỹ tại Canada Pete Hoekstra, cảnh báo rằng việc đưa một loại tiêm kích châu Âu vào biên chế sẽ làm phức tạp khả năng tương tác với các đồng minh trong Bộ Tư lệnh Phòng thủ Hàng không Vũ trụ Bắc Mỹ (NORAD).
Về phía quân đội, Tư lệnh RCAF, Trung tướng Jamie Speiser-Blanchet, đưa ra một góc nhìn chuyên môn thận trọng. Bà thừa nhận rằng việc vận hành một phi đội hỗn hợp trong dài hạn sẽ tốn kém và phức tạp hơn do phải duy trì song song hai hệ thống cơ sở hạ tầng, hậu cần và huấn luyện.
Quan trọng hơn, bà nhấn mạnh đến mối đe dọa từ các đối thủ như Nga và Trung Quốc, những quốc gia đã vận hành tiêm kích thế hệ thứ năm. Theo bà, việc đối đầu với các mối đe dọa này đòi hỏi Canada phải sở hữu năng lực tương xứng, điều mà chỉ F-35 có thể đáp ứng một cách trọn vẹn so với các máy bay thế hệ 4.5.
Thời gian không chờ đợi
Cuối cùng, bài toán của Canada là một cuộc chạy đua với thời gian. Mỗi ngày trôi qua, nước này lại càng lún sâu hơn vào chương trình F-35. Các khoản đầu tư đã được giải ngân, cơ sở hạ tầng đang được xây dựng, và ngành công nghiệp trong nước cũng đã tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu của dự án.
Khi các mối liên kết này ngày càng chặt chẽ, những lập luận về việc chuyển sang một phi đội hỗn hợp, dù có những lợi ích nhất định về chi phí và sự tự chủ, sẽ ngày càng trở nên khó biện minh. Quyết định cuối cùng của chính phủ Thủ tướng Mark Carney sẽ định hình năng lực phòng không của Canada trong nửa thế kỷ tới, nhưng lựa chọn của họ dường như đang bị thu hẹp dần.
