Theo Tiến sĩ, chuyên gia thời tiết Nguyễn Ngọc Huy, cơn bão Bualoi đã tạo ra 10 lốc xoáy trong phạm vi hoàn lưu bão và vùng rìa bão. Cụ thể, trong ngày hôm qua, có 8 tỉnh thành khác nhau hứng chịu lốc xoáy gồm Huế, Nam Định, Ninh Bình, Hải Phòng, Hải Dương, Thanh Hóa, Thái Bình, Quảng Ninh và Hà Nội.
Điển hình trong khoảng 3h-5h ngày 29/9, khi tâm bão Bualoi đang hoành hành tại Nghệ An - Hà Tĩnh với sức gió cấp 9-10, giật tăng hai cấp thì cách xa khoảng 200 km, tại Ninh Bình, lốc xoáy xuất hiện quét qua hàng loạt xã Quỹ Nhất, Hải Anh, Hải Thịnh, Hồng Phong, Gia Hưng và Chất Bình làm 9 người chết, 18 người bị thương.
Xu hướng bão ngày càng mạnh, mở rộng nhanh và khó dự báo khi nước biển ấm dần lên. Trong khi đó, lốc xoáy có thể là hệ quả từ bão
Tại tỉnh Hưng Yên, cách xa tâm bão khoảng 300 km, lúc 10h30, lốc xoáy xuất hiện ở xã các xã Thái Thụy, Thái Ninh, Đông Thái Ninh làm hai người chết, 9 người bị thương. Nhiều nhà dân bị sập, tốc mái tôn. Cùng thời điểm này, Hải Phòng cách xa tâm bão hơn 400 km cũng ghi nhận lốc xoáy ở xã Nguyễn Bỉnh Khiêm, không gây thiệt hại về người.
Trên thế giới, lốc xoáy thường thấy nhất ở vùng đất liền rộng lớn như bang Texas, Oklahoma (Mỹ), nơi được mệnh danh là "thung lũng lốc xoáy", hay tại Nhật Bản, Philippines, nơi tồn tại các dải mây xoáy của bão. Một số trường hợp đặc biệt, lốc xoáy còn hình thành từ đám cháy rừng lớn, gọi là lốc lửa.
Ở Việt Nam, lốc xoáy thường có quy mô, cường độ nhỏ hơn nhiều so với Mỹ. Lốc chủ yếu đi kèm với giông, bão ở vùng ven biển hoặc đồng bằng.
Song, với những thiệt hại về người và của mà những cơn lốc đã gây ra, đây chính là hồi chuông cảnh báo về "cơn giận dữ" của thiên nhiên mà buộc con người cần phải cảnh giác, cũng như học cách bảo vệ chính mình khi chạm mặt với thiên tai.
Sự khác biệt giữa lốc xoáy và bão nhiệt đới
Lốc xoáy, hay còn được gọi vòi rồng (nếu xuất hiện trên biển), là một cột không khí khổng lồ quay với tốc độ cao, kéo dài từ đám mây giông đến mặt đất. Hiện tượng này có dạng hình phễu hoặc hình ống, với đường kính có thể từ vài chục mét đến hơn 2km.
Về cơ bản, lốc xoáy là gió nên không thể quan sát được bằng mắt thường. Tuy nhiên, trong quá trình hình thành và hoạt động, lốc xoáy xoay với tốc độ rất lớn, cuốn theo bụi, đất, rác và các vật trên mặt đất khiến các vật thể xoay theo gió trong cơn lốc, giúp con người có thể quan sát được hiện tượng này.
Theo Hội Địa lý Quốc gia Hoa Kỳ, sức gió của lốc xoáy có thể đạt tới 480 km/h, thổi bay tất cả những gì chúng quét qua.
Lốc xoáy khác với bão nhiệt đới ở quy mô và thời gian tồn tại. Trong khi các cơn bão nhiệt đới có thể kéo dài nhiều ngày và ảnh hưởng đến diện tích rộng lớn, lốc xoáy thường chỉ tồn tại trong thời gian ngắn và phạm vi di chuyển ngắn.
Cơ chế hình thành lốc xoáy - Nguồn: SSEC
Hầu hết các trận lốc xoáy kéo dài dưới mười phút và di chuyển từ năm đến mười kilômét trước khi biến mất. Tuy nhiên, trong những trường hợp cực đoan, chúng có thể kéo dài vài giờ và di chuyển trên khoảng cách hơn 150km.
Dù thời gian tồn tại ngắn, sức công phá của lốc xoáy trong khu vực nó quét qua có thể còn khủng khiếp hơn cả những cơn bão mạnh nhất.
Trận lốc xoáy chết chóc nhất từng được ghi nhận xảy ra ở Bangladesh vào năm 1989, khi nó đi qua thủ đô Dhaka của quốc gia này, khiến hơn 20 ngôi làng đã bị phá hủy và khoảng 1.300 người thiệt mạng.
Lý giải điều kiện hình thành lốc xoáy trên VnExpress, TS Trương Bá Kiên, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khí tượng khí hậu, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, cho biết lốc xoáy xuất hiện khi khối khí nóng ẩm bốc lên gặp lớp khí lạnh và khô phía trên, tạo nên sự chênh lệch lớn về nhiệt độ, gió. Kết hợp với gió đứt (gió thay đổi đột ngột về tốc độ hoặc hướng) theo chiều thẳng đứng, luồng khí nóng ẩm bắt đầu xoáy, hình thành "ống xoáy" từ mây giông xuống mặt đất.
Lốc xoáy nhiều khi là hệ quả trực tiếp của bão, nhưng không phải cơn bão nào cũng sinh ra hiện tượng này. Bão là hệ thống hoàn lưu khí quyển quy mô khá rộng, gồm lõi bão, thành mắt bão và các dải mây xoắn ở rìa ngoài. Mỗi dải mây bão có thể coi như một khối đối lưu hoàn chỉnh.
"Các dải mây bão mở rộng và di chuyển theo cơn bão, nếu gặp điều kiện thuận lợi như sự chênh lệch về nhiệt, ẩm giữa các tầng khí quyển, dòng thăng mạnh và dồn dập thì dễ bùng phát thành lốc xoáy dữ dội (gọi là vòi rồng)", tiến sĩ Kiên nói. Đây là lý do trong nhiều cơn bão mạnh, đặc biệt ở khu vực ven biển, người dân thường chứng kiến lốc xoáy cùng lúc với gió giật và mưa lớn.
Đáng nói, trong khi mưa, gió hay nhiệt độ có thể dự báo theo ngày, lốc xoáy hình thành rất nhanh, phạm vi hẹp nên gần như không thể dự báo chính xác về thời điểm và địa điểm, chỉ cảnh báo trước 2-3 giờ, dựa vào quan sát mây giông, tín hiệu radar, vệ tinh. Với vòi rồng (mức độ dữ dội nhất của lốc xoáy), việc dự báo không khả thi mà chỉ có thể đưa ra cảnh báo nguy cơ "trong cơn giông có khả năng xuất hiện lốc xoáy mạnh", hoặc "trước và sau bão có thể kèm theo giông lốc nguy hiểm".
Tốc độ khủng khiếp của lốc xoáy
Để đo lường mức độ tàn phá, các nhà khoa học sử dụng thang độ Fujita cải tiến (EF - Enhanced Fujita Scale), được chia thành 6 cấp độ từ EF0 đến EF5:
- EF0: Lốc xoáy yếu, tốc độ gió từ 105 đến 137 km/h. Đây là cấp lốc xoáy yếu nhất, thường ít gây thiệt hại, chỉ có thể bẻ gãy cành cây, làm hư hỏng những phần bên ngoài ngôi nhà.
- EF1: Lốc xoáy trung bình, tốc độ gió từ 138 đến 178 km/h, có thể gây hư hại cho nhà cấp 4, làm vỡ kính cửa sổ, làm sập các công trình nhỏ…
- EF2: Có tốc độ gió từ 179 đến 218 km/h, có thể gây thiệt hại đáng kể như lật mái nhà được xây dựng kiên cố, gây bật gốc cây lớn, thổi bay ô tô..
- EF3: Tốc độ gió từ 219 đến 266 km/h, có thể gây thiệt hại nghiêm trọng như làm sập những tòa nhà lớn, thổi bay các phương tiện giao thông hạng nặng, kể cả xe tải hoặc tàu hỏa, những công trình nhỏ móng yếu có thể bị đổ sập trong lốc xoáy.
- EF4: Tốc độ gió từ 267 đến 322 km/h, gây thiệt hại cực kỳ nghiêm trọng, san phẳng những tòa nhà kiên cố, hất tung máy bay, tàu thủy hạng nặng; ô tô hoặc xe buýt có thể bị nhấc bổng và ném đi xa…
Lốc xoáy có thể san phẳng cả một vùng rộng lớn
- EF5: Tốc độ gió từ 323 km/h trở lên. Đây được xem là loại thảm họa thiên nhiên kinh hoàng nhất, có thể san phẳng cả một vùng rộng lớn hoặc thậm chí làm biến dạng địa hình nơi lốc xoáy quét qua.
Cần làm gì để giữ an toàn khi gặp lốc xoáy
Các chuyên gia khuyên mọi người nên thực hiện theo những cách sau để tự bảo vệ an toàn cho bản thân:
- Ở vị trí thấp nhất có thể: Nếu đang ở trong nhà nhiều tầng, hãy di chuyển xuống những tầng thấp hơn. Nếu có tầng hầm, hãy di chuyển và trú ẩn tại đó cho đến khi lốc xoáy đi qua.
- Ở giữa ngôi nhà: Hãy di chuyển đến giữa ngôi nhà và đảm bảo tránh càng xa cửa sổ càng tốt.
- Trốn dưới đồ đạc chắc chắn: Hãy ẩn nấp phía dưới đồ đạc, nội thất chắc chắn như bàn, giường… bạn cũng có thể trốn vào trong tủ quần áo cho đến khi lốc xoáy đi qua.
- Tư thế ẩn nấp an toàn: Hãy tìm một bức tường chắc chắn, ngồi xổm xuống đất và ôm 2 tay để che đầu.
- Tìm nơi trú ẩn: Nếu đang ở ngoài đường, hãy tìm những nơi kiên cố để trú ẩn. Tránh xa những gốc cây, các phương tiện giao thông để tránh bị những vật này đè trúng.
- Nếu đang ở trong xe: Đừng bao giờ cố gắng chạy thoát một cơn lốc xoáy bằng xe (trừ trường hợp đang ở một xa lộ trống trải). Mưa đá và các cơn mưa nặng hạt cũng như các xe cộ khác trên đường sẽ làm cản trở việc di chuyển của bạn. Trong khi đó cơn lốc lại có thể đi chuyển bất kỳ phương hướng nào nó muốn với tốc độ có thể lên đến 120 km/giờ và nó có thể nhẹ nhàng nâng chiếc xe của bạn lên và ném nó xuyên qua không khí.
Do đó, mọi người cần:
- Dừng xe lại nhưng không đậu dưới các cây lớn, trụ điện, dây điện và các vật có thể ngã đè lên xe của bạn.
- Rời khỏi xe ngay lập tức và chạy nhanh vào bên trong một toà nhà để tìm chỗ trú ẩn.
- Nếu không có hầm trú ẩn hay không có thời gian để chạy vào nhà, hãy nằm dài xuống một đường mương, chui vào một cống nước, núp dưới một cái hố… cách xa xe của bạn.
- Dùng cánh tay để che chở đầu và cổ của bạn.
