Tại dự thảo Luật Đất đai 2024 (sửa đổi), Bộ Tài nguyên và Môi trường đề xuất cơ chế mới: nếu dự án đạt thỏa thuận với từ 75% diện tích hoặc số hộ dân đồng thuận, phần còn lại sẽ do Nhà nước hỗ trợ thu hồi để giao cho chủ đầu tư thực hiện dự án. Đề xuất này được kỳ vọng giải quyết điểm nghẽn giải phóng mặt bằng, vốn kéo dài nhiều năm, gây lãng phí tài nguyên đất.
Tiến sĩ Phạm Viết Thuận, Viện trưởng Viện Kinh tế Tài nguyên và Môi trường TP HCM, nhìn nhận giải phóng mặt bằng là nút thắt lớn nhất của các dự án bất động sản, không chỉ làm tăng chi phí vốn cho doanh nghiệp mà còn đẩy giá bán nhà đất lên cao. Cơ chế Nhà nước hỗ trợ thu hồi khi đạt sự đồng thuận số đông sẽ giúp tránh tình trạng "găm đất" chờ giá, giảm việc thiểu số kéo lùi số đông.
Đồng quan điểm, ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP HCM, nói đề xuất này sẽ mở hướng gỡ vướng cho loạt dự án bị đình trệ do vài hộ dân không đồng ý. "Đây là bước đột phá pháp lý giúp khơi thông nguồn cung cho thị trường bất động sản", ông nói.
Ngoài ra, theo Chuyên gia kinh tế Đinh Thế Hiển, quy định này còn có thể giúp giảm áp lực tài chính cho doanh nghiệp.
Bất động sản khu đông TP HCM (TP Thủ Đức cũ) với các khu dân cư, nhà phố, đất nền; tháng 5/2025. Ảnh: Quỳnh Trần
Dẫu vậy, giới chuyên gia cũng cảnh báo nên thận trọng với ngưỡng đồng thuận trên 75% này. Vì nếu cơ quan chức năng thiếu hành lang pháp lý chặt chẽ, cơ chế này dễ dẫn đến "ép buộc thiểu số", phát sinh khiếu kiện, làm suy giảm tính chính danh của chính sách thu hồi đất.
Ông Lê Hoàng Châu phân tích, giữa phương án xác định tỷ lệ đồng thuận theo hộ dân và diện tích, cách xác định tỷ lệ theo diện tích sẽ phù hợp hơn. Theo ông, nếu 25% hộ dân còn lại nắm giữ 40-50% diện tích, tỷ lệ 75% hộ đồng thuận không còn phản ánh đúng ý chí cộng đồng. Ông đề xuất chỉ nên tính theo diện tích và nâng mức đồng thuận lên trên 85% để "đảm bảo công bằng".
Ông Phạm Viết Thuận cũng nói ngưỡng 75% là thấp và cần nâng lên mức tối thiểu 80-85%. "Chỉ khi doanh nghiệp đã tự thỏa thuận được ít nhất 80% diện tích đất, việc nhà nước hỗ trợ phần còn lại mới thật sự hợp lý", ông nhận xét.
Về mặt pháp lý, luật sư Phạm Anh Tuấn (Đoàn Luật sư TP HCM) cho rằng nên có quy định rõ thế nào là đồng thuận, cơ chế thương lượng ra sao và cách bảo vệ quyền lợi của nhóm chưa đồng ý thế nào. Chỉ khi các quy định rõ ràng, việc áp dụng ngưỡng 75% trong thu hồi đất mới minh bạch và tránh được việc tranh chấp, khiếu kiện.
Ông Tuấn cũng bày tỏ lo ngại trong bối cảnh Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang đề xuất bỏ yếu tố thị trường trong định giá đất, nếu khung giá đất thấp hơn nhiều so với giá thị trường, việc cưỡng chế phần còn lại sẽ gây cảm giác bất công, "áp đặt số đông", làm mất tính chính danh của dự án.
Đồng tình, đại diện một doanh nghiệp bất động sản tại Đồng Nai nói vướng mắc lớn nhất hiện nay không nằm ở tỷ lệ đồng thuận, mà ở khâu định giá. Người dân sẵn sàng giao đất khi được bồi thường hợp lý, không bị thiệt so với giá thị trường. Nếu không tạo niềm tin vào sự công bằng, thiểu số sẽ phản ứng quyết liệt khi bị ép giao đất. "Muốn thu hồi theo cơ chế này, trước hết phải có hệ thống định giá đáng tin cậy, phản ánh đúng giá trị thị trường", ông nhấn mạnh.
Để hạn chế hệ quả tiêu cực, nhiều chuyên gia cho rằng cần bổ sung các điều kiện ràng buộc với chủ đầu tư; xây dựng hệ thống định giá đất minh bạch, do hội đồng độc lập thực hiện với sự tham gia của người dân và chuyên gia. Phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cũng phải được công khai, có cơ chế giải trình và thời hạn khiếu nại rõ ràng. Cơ chế đồng thuận đa số chỉ hiệu quả khi đi kèm chốt chặn pháp lý bảo vệ nhóm yếu thế.
Các chuyên gia cũng gợi ý Việt Nam có thể tham khảo mô hình tại Thái Lan, Malaysia, Đức - nơi tỷ lệ đồng thuận gắn liền với các bước phản biện công khai, phân tích tác động xã hội, định giá đất do đơn vị độc lập thực hiện.
Tại Thái Lan, nếu dự án không đạt đồng thuận toàn diện, chính quyền vẫn có thể tiến hành thu hồi nhưng thường phải thương lượng thêm hoặc điều chỉnh dự án, không chỉ cưỡng chế theo ý chí nhà nước. Ở Đức, trưng dụng chỉ được thực hiện vì lợi ích công cộng, với bồi thường công bằng; người bị trưng dụng đất có quyền khởi kiện ra tòa để kiểm tra mức bồi thường và tính hợp lý của quyết định.
Theo đó, tỷ lệ đồng thuận được các chuyên gia cho là yếu tố cần thiết trong thu hồi đất, nhưng không nên chỉ nhìn vào con số. Quan trọng hơn là bảo đảm sự đồng thuận thực chất, dựa trên nguyên tắc minh bạch, công bằng và có cơ chế bảo vệ quyền lợi cho các bên. Nếu thiếu những yếu tố này, tỷ lệ phần trăm có thể không phản ánh đúng sự đồng thuận của cộng đồng.
