Không ho, không khó thở, người đàn ông 48 tuổi bị sưng chân đi bất ngờ khám phát hiện ung thư phổi giai đoạn 3: Bác sĩ cảnh báo nóng!

Dấu hiệu không ngờ từ bàn chân

Ung thư phổi thường được nhận diện qua những triệu chứng quen thuộc như ho kéo dài, đau ngực hay khó thở, nhưng giới y khoa ngày càng ghi nhận một thực tế đáng lo ngại: bệnh có thể gửi tín hiệu âm thầm từ chính đôi chân của người bệnh. Sưng tấy, đau nhức, nóng rát, đổi màu da, loét lâu lành hay thậm chí hình dạng móng chân biến đổi đều có thể là biểu hiện sớm của các biến chứng liên quan đến ung thư phổi - những dấu hiệu mà nhiều người bỏ qua vì "không liên quan tới phổi".

Theo Journal of Thoracic Oncology, khoảng 20 - 25% bệnh nhân ung thư phổi có triệu chứng ngoài phổi trước khi xuất hiện triệu chứng hô hấp. Điều này lý giải vì sao có không ít trường hợp được chẩn đoán muộn: người bệnh chủ quan khi thấy dấu hiệu ở chân, chỉ nghĩ đến bệnh mạch máu hay tuổi tác, mà không biết rằng khối u phổi có thể gây rối loạn tuần hoàn, làm tắc nghẽn hệ bạch huyết, kích hoạt đông máu và tác động đến hệ thần kinh.

Trường hợp của anh Lưu Vạn Nghĩa, 48 tuổi, ở Quảng Châu là ví dụ điển hình. Anh vốn nghĩ mình chỉ bị suy tĩnh mạch khi bàn chân trái sưng to hơn bình thường và thỉnh thoảng tê rát từ cổ chân xuống ngón chân. Một chiều, sau khi đi bộ về nhà, chân anh nóng ran và đỏ bất thường, đến mức không thể đi giày. Tại bệnh viện, bác sĩ xác định anh gặp huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT), một biến chứng thường gặp ở bệnh nhân ung thư phổi. Chụp CT sau đó phát hiện một khối u nhỏ ở thùy trên phổi phải, dù ông gần như không ho, không khó thở. "Tôi không nghĩ một triệu chứng ở chân lại có thể chỉ ra ung thư phổi," Anh Lưu kể lại, "nhưng nhờ phát hiện sớm, tôi đã có cơ hội điều trị hiệu quả hơn".

Hiệp hội Ung thư Lâm sàng Mỹ (ASCO) khẳng định nguy cơ DVT ở bệnh nhân ung thư phổi cao gấp 7 lần so với người khỏe mạnh. Khi cục máu đông di chuyển lên phổi gây tắc mạch, người bệnh có thể tử vong trong vài phút nếu không được cấp cứu kịp thời. Đây là lý do bác sĩ thường xuyên cảnh báo: đau, đỏ, nóng rát hoặc sưng một bên chân không bao giờ là dấu hiệu đơn giản.

Không chỉ vấn đề đông máu, các biến chứng điều trị cũng tác động nặng nề đến chân và bàn chân. Nhiều loại thuốc hóa trị gây tổn thương dây thần kinh ngoại vi, để lại cảm giác ngứa ran như kiến bò, tê buốt hoặc nóng rát kéo dài sau điều trị. Tạp chí Neurology ghi nhận 30 - 40% bệnh nhân hóa trị gặp tình trạng này, ảnh hưởng trực tiếp đến thăng bằng và khả năng vận động.

Tình trạng giảm oxy mạn tính do khối u làm cản trở trao đổi khí còn dẫn tới hiện tượng móng chân dùi trống, khi đầu ngón chân phồng lên và móng cong tròn như mặt trống. Đây là dấu hiệu kinh điển trong các bệnh phổi, được Hiệp hội Lồng ngực Anh mô tả là "một chỉ báo quan trọng của tổn thương phổi kéo dài".

Thậm chí, những biểu hiện rất "ngoài da" như da xanh tím, nhợt nhạt, hoặc loét lâu lành cũng có thể phản ánh tuần hoàn máu suy giảm, mô thiếu oxy và dễ nhiễm trùng. Ở bệnh nhân ung thư phổi giai đoạn tiến triển, bác sĩ thường gặp tình trạng này nhiều hơn do người bệnh giảm vận động, tích tụ dịch hoặc đang chịu tác dụng phụ của thuốc.

Nhìn tổng thể, đôi chân trở thành "tấm gương phản chiếu" những biến đổi âm thầm trong cơ thể. Nhận biết sớm những tín hiệu này không chỉ giúp phát hiện kịp thời ung thư mà còn giảm thiểu nguy cơ biến chứng nguy hiểm.

Vì sao hiểu đúng triệu chứng ở chân có thể cứu sống người bệnh?

Việc nhiều triệu chứng ở chân lại liên quan đến ung thư phổi nghe có vẻ khó tin, nhưng từ góc nhìn y khoa, đây là mối liên hệ chặt chẽ. Khối u phổi có thể chèn ép mạch máu lớn, làm rối loạn đông máu, gây thiếu oxy toàn thân, tác động đến hệ bạch huyết, hệ thần kinh và cả hoạt động của tim. Khi những hệ thống này bị ảnh hưởng, chi dưới là nơi "phản ứng" đầu tiên.

Nghiên cứu của Đại học Harvard công bố trên Cancer Epidemiology cho thấy gần 15% bệnh nhân ung thư phổi được phát hiện sau khi khám vì triệu chứng ở chân, không phải triệu chứng hô hấp. Điều này chứng minh rằng cơ thể luôn gửi tín hiệu, chỉ là con người thường bỏ qua vì nghĩ chúng quá "xa phổi".

Hệ tuần hoàn là yếu tố trọng yếu. Khi tĩnh mạch bị tắc nghẽn hoặc bị khối u chèn ép, dịch sẽ thoát ra mô gây phù ngoại vi, khiến chân, mắt cá và bàn chân sưng lên. Đây là triệu chứng mà ông Lưu Vạn Nghĩa đã trải qua và cũng là dấu hiệu mà nhiều bệnh nhân ung thư phổi tại châu Á chia sẻ trong các ghi nhận của Asia-Pacific Journal of Clinical Oncology.

Về mặt sinh lý, giảm oxy mạn tính khiến móng thay đổi hình dạng, da thay đổi màu sắc. Điều này không chỉ gặp ở ung thư phổi mà ở mọi bệnh làm suy giảm chức năng hô hấp, từ xơ phổi tới COPD. Nhưng trong bối cảnh người cao tuổi hoặc người từng hút thuốc có triệu chứng này, bác sĩ thường đặt nghi vấn ung thư phổi ngay từ đầu.

Những triệu chứng khác như chuột rút, yếu cơ, khó đi lại cũng không thể xem nhẹ. Khi cơ thể phải tập trung năng lượng để chống lại khối u, cơ bắp dễ bị teo, mất sức. Một số thuốc steroid hoặc lợi tiểu dùng trong điều trị còn làm mất cân bằng điện giải, gây chuột rút dữ dội. Đây là lý do bác sĩ ung bướu thường yêu cầu bệnh nhân theo dõi từng thay đổi nhỏ ở chân, từ cảm giác nóng rát đến bước đi nặng nề hơn thường ngày.

Ở chiều ngược lại, chuyên gia cảnh báo rằng nhiều bệnh nhân chỉ đi khám khi chân đã sưng lớn, đau dữ dội hoặc xuất hiện loét, khiến cơ hội phát hiện sớm bị thu hẹp. Trong khi đó, ung thư phổi là loại ung thư có tiên lượng cải thiện rõ rệt nếu phát hiện từ giai đoạn sớm hoặc giai đoạn tiến triển nhưng chưa di căn rộng.

Góc nhìn từ bác sĩ cũng cho thấy điều này quan trọng hơn bao giờ hết. PGS.TS Thomas Leffler, chuyên gia tại Mayo Clinic (Mỹ), khẳng định: "Nếu bạn thấy sưng một bên chân kéo dài, đau rát bất thường hoặc cảm giác tê bì tăng dần ở bàn chân, hãy nghĩ đến nguy cơ cục máu đông ngay lập tức. Và trong nhiều trường hợp, cục máu đông là dấu hiệu cảnh báo ung thư phổi tiềm ẩn."

Trong một xã hội mà ung thư phổi vẫn là một trong những bệnh gây tử vong hàng đầu đặc biệt ở nhóm hút thuốc, người cao tuổi và người sống ở đô thị ô nhiễm, việc hiểu đúng, nhận diện đúng những tín hiệu ở chân có thể là giới hạn mong manh giữa sống và mất cơ hội điều trị.

***

Ung thư phổi không chỉ là câu chuyện của lá phổi. Đó là câu chuyện của cả hệ sinh lý, hệ tuần hoàn, hệ miễn dịch và hệ thần kinh. Đôi chân - bộ phận tưởng như "xa phổi nhất" lại có thể trở thành nơi gửi đi cảnh báo sớm nhất.

Nếu như trường hợp của ông Lưu Vạn Nghĩa cho thấy một dấu hiệu nhỏ ở chân có thể cứu cả mạng sống, thì điều đó cũng nhắc nhở rằng: đừng xem nhẹ những thay đổi bất thường của cơ thể, dù chúng xuất hiện ở nơi tưởng chừng chẳng liên quan. Bởi đôi khi, bàn chân chính là người kể câu chuyện mà lá phổi chưa kịp cất tiếng.