Hiện nay, các biểu tượng cảm xúc (emoji, sticker) trở nên đa dạng và sống động. Tuy nhiên, người dùng Internet giai đoạn đầu những năm 2000 vẫn chưa quên "di sản" từ thời Yahoo Messenger, đó là gõ ký tự văn bản để thể hiện cảm xúc, như :D có nghĩa cười to, :( chỉ mặt buồn hay =)) là cười lăn lộn.
"Yahoo Messenger từng là thế giới online của tôi. Bây giờ tôi vẫn sử dụng ký tự để thể hiện tâm trạng, thấy rất thân quen", chị Hoàng Oanh, 42 tuổi, nói.
Tuy nhiên, với thế hệ Gen Z, những người tiếp cận Internet khi emoji trở thành một trong những chuẩn mực giao tiếp hình ảnh, những biểu tượng ký tự lại khiến họ khó hiểu. "Sếp tôi thi thoảng để :))) ở cuối câu, chẳng biết vui hay mỉa mai. Nhìn :))) thấy có gì đó châm biếm chứ thân thiện gì đâu", Ngọc Anh, 22 tuổi và đang làm trong một công ty truyền thông, kể.
Tương tự, sau 3 ngày nhắn tin khen con gái 17 tuổi đạt kết quả học tập tốt, chị Kim Tuyến (48 tuổi) không hiểu sao con giận. Hỏi bạn thân của con, chị mới biết cô bé "buồn nhẹ" vì tin nhắn nhận được có biểu tượng :). Chị vẫn thi thoảng sử dụng với ý "cười mỉm" nhưng giới trẻ lại hiểu như một cách giễu cợt.
Minh họa về sự hiểu nhầm biểu tượng cảm xúc giữa người già và người trẻ. Ảnh: Pannchoa
Ngược lại, anh Hữu Minh (44 tuổi) cũng "dở khóc dở cười" với con trai 15 tuổi đang học xa nhà trên thành phố. Trong nhóm chat gia đình, anh gửi video về ông ngoại đang chơi đùa cùng cháu.
"Tin nhắn tôi nhận được có nội dung: 'Vui quá ba ạ' kèm biểu tượng hộp sọ", anh kể. "Tôi khá sốc, vì trong nhóm có nhiều người lớn". Anh lập tức gọi hỏi con trai và cậu giải thích biểu tượng là "buồn cười đến nỗi tôi chết vì cười", mang nghĩa tích cực thay vì tiêu cực như mọi người lầm tưởng.
"Tôi hiểu lời con, nhưng khuyên xóa tin nhắn và giải thích vào nhóm chat. Tôi cũng nhắc con nên hạn chế dùng biểu tượng cảm xúc khi nhắn tin trong nhóm có người lớn hiện diện", anh Minh cho hay.
Trên Facebook, nhất là những nhóm về "Gen Z đi làm", câu chuyện lệch tông khi giao tiếp qua chat giữa các thế hệ thường xuyên được nhắc đến. Theo thống kê của Duolingo và Slack năm 2022, 57% những người được hỏi cho rằng tin nhắn "thiếu hoàn chỉnh" nếu không kèm biểu tượng cảm xúc. 67% nói thấy gần gũi và gắn bó hơn trong một cuộc trò chuyện khi nhắn cho ai đó hiểu những emoji mà mình đang dùng.
Tại Mỹ, trung bình 10 người được hỏi có 7 người coi emoji là một phần "không thể không có" khi chat, thậm chí tin nếu chat không có emoji, người nhắn có thể đang không vui, không khí buổi trò chuyện sẽ trở nên căng thẳng. 55% cho biết dùng emoji giúp họ truyền đạt nhanh hơn trong công việc.
Emoji được định nghĩa là ký tự dạng hình ảnh được dùng để truyền tải cảm xúc trong tin nhắn điện tử và trang web. Emoji lần đầu xuất hiện cuối thập niên 1990 và nhanh chóng được thế hệ X và Y đón nhận do tạo sự mới mẻ, thể hiện đúng tâm trạng của họ.
Tuy nhiên, từ thế hệ Z (người sinh 1995-2012) trở đi, emoji được thêm những tầng nghĩa mới. "Gen Z thích định nghĩa lại biểu tượng cảm xúc và diễn giải theo cách mới mà chỉ người đồng trang lứa mới hiểu", Quang Khôi, 27 tuổi, nhà sáng tạo nội dung số tại TP HCM, cho biết. "Theo thời gian, chúng tôi sử dụng mặc định và tưởng rằng các thế hệ trước cũng hiểu theo cách như vậy".
Một số biểu emoji thế hệ Z sử dụng với nhiều tầng nghĩa.
Anh Khôi lấy ví dụ trong ảnh trên, biểu tượng mỉm cười mà thế hệ X và Y nghĩ đang "truyền tải sự vui vẻ" thường bị Gen Z cắt nghĩa "khinh thường, hung hăng một cách thụ động hoặc mỉa mai trắng trợn"; biểu tượng chú hề chỉ "người hoặc sự vật ngu ngốc và hài hước"; mặt hình hộp sọ là "chết vì buồn cười"; hay biểu tượng khóc to là "cười chảy nước mắt" thay vì chỉ sự đau khổ.
"Ngoài ra, Gen Z kết hợp nhiều emoji lại với nhau để tạo thành những nghĩa mới mà chỉ thế hệ chúng tôi mới hiểu", theo anh Khôi. "Nếu thế hệ khác nhìn vào, họ có thể nghĩ sai".
Một nghiên cứu từ Đại học bang Oklahoma công bố giữa năm ngoái với 285 sinh viên cho thấy việc dùng emoji còn là một cách thể hiện bản thân. "Sử dụng emoji có thể liên quan đến các chiến lược nhằm thao túng nhận thức của người khác và thể hiện ấn tượng tích cực về bản thân", khảo sát nêu.
Erica Dhawan, tác giả cuốn Ngôn ngữ cơ thể kỹ thuật số: Cách xây dựng lòng tin và kết nối bất kể khoảng cách, cho rằng "thế hệ kỹ thuật số" trẻ tuổi gán cho các emoji những ý nghĩa hoàn toàn khác là điều hoàn toàn dễ hiểu khi các biểu tượng cũng tiến hóa như chữ viết. "Ý nghĩa của biểu tượng cảm xúc đã phát triển thành một loại từ điển hoàn toàn mới", Dhawan nói với WSJ.
Dhawan cho rằng các bậc phụ huynh hoặc người lớn có thể tham khảo các tầng nghĩa của biểu tượng đó trên Internet, sau đó đưa ra hồi đáp hợp lý, thay vì phản ứng ngay. Ngược lại, người trẻ cũng nên hạn chế dùng emoji tương tác với người lớn tuổi vì không phải ai cũng hiểu được hết ý nghĩa và có thể bị coi là thiếu nghiêm túc.
