Những cảm xúc tích lũy theo thời gian có thể in lên gương mặt con người nhiều hơn ta nghĩ.
Một nghiên cứu đăng trên Tạp chí Nhân cách và Tâm lý Xã hội cho thấy, chỉ cần quan sát gương mặt ở trạng thái tự nhiên, người xem đã có thể nhận ra người đối diện thuộc tầng lớp giàu hay nghèo với độ chính xác cao hơn mức ngẫu nhiên.
Kết luận này gây chú ý vì nó chạm vào một câu hỏi quen thuộc của tâm lý học: liệu cuộc sống và môi trường có thể để lại dấu vết nhìn thấy được trên gương mặt hay không.
Cảm xúc dài hạn tạo dấu ấn lên gương mặt
Theo nhóm tác giả thuộc Đại học Toronto, các dấu vết cảm xúc lâu dài chính là yếu tố phân biệt lớn nhất. Những người có điều kiện tài chính tốt có xu hướng ít trải qua lo lắng kéo dài.
Một số gương mặt được sử dụng trong nghiên cứu. 4 người bên trái có thu nhập cao hơn 4 người bên phải (Ảnh: R.B.).
Sự thư thái này không chỉ thể hiện qua thái độ sống mà dần khắc lên gương mặt. Các cơ mặt vận động lặp lại trong nhiều năm sẽ tạo nên những nếp đặc trưng, khiến người khác có thể nhận ra sự khác biệt dù không cố tình tìm kiếm.
R. Thora Bjornsdottir, nghiên cứu sinh và đồng tác giả, cho biết mối liên hệ giữa hạnh phúc bền vững và tầng lớp xã hội đã được chứng minh nhiều lần trong các công trình trước đây.
Điều mới mẻ của nghiên cứu này là họ đã ghi nhận dấu hiệu đó xuất hiện rõ ràng trên khuôn mặt những người trẻ, kể cả khi họ không có biểu cảm mạnh.
Nhóm nghiên cứu tiến hành thí nghiệm với 81 sinh viên. Họ được xem 160 bức ảnh đen trắng của những người từ 18 đến 35 tuổi, gồm cả nam và nữ, không có hình xăm và không đeo khuyên tai.
Những người trong ảnh được chia thành hai nhóm theo mức thu nhập. Nhóm thu nhập trên 150.000 USD mỗi năm được xếp vào tầng lớp giàu. Nhóm dưới 35.000 USD mỗi năm thuộc tầng lớp lao động. Toàn bộ hình ảnh được lấy từ các trang hẹn hò trực tuyến để hạn chế yếu tố tạo dựng hay chỉnh sửa.
Khi được yêu cầu đoán tầng lớp xã hội của mỗi gương mặt, các sinh viên đạt tỷ lệ đúng tới 68%. Con số này khiến giáo sư Nicholas Rule bất ngờ vì sự khác biệt giữa các gương mặt rất nhỏ và không thể nhận ra ngay bằng quan sát thông thường.
Điều thú vị là hầu hết sinh viên không thể giải thích tại sao họ đưa ra lựa chọn đó. Theo Bjornsdottir, quá trình đánh giá này diễn ra gần như vô thức.
Mắt và miệng là nơi hé lộ nhiều nhất
Khi nhóm nghiên cứu phóng to từng bộ phận của gương mặt, họ nhận thấy chỉ nhìn vào mắt hoặc miệng, người xem vẫn đoán đúng khá cao.
Miệng thường phản ánh cảm xúc tích cực, còn mắt là nơi lưu giữ dấu vết của những nụ cười lặp đi lặp lại, như nếp nhăn ở khóe mắt. Những đặc điểm này không phải lúc nào cũng rõ ràng, nhưng lại đủ để tạo nên cảm giác tổng quát về sự thoải mái hay sự căng thẳng.
Bjornsdottir giải thích rằng những cảm xúc lặp lại nhiều năm sẽ ảnh hưởng đến cấu trúc cơ mặt. Người thường xuyên lo lắng có xu hướng căng hàm và mím môi nhiều hơn.
Người sống trong trạng thái tích cực lại có nhóm cơ miệng và mắt vận động khác. Theo giáo sư Rule, gương mặt giống như bản ghi của lịch sử cảm xúc cá nhân. Dù chúng ta nghĩ rằng bản thân không thể hiện điều gì, gương mặt vẫn giữ lại dấu vết của những trạng thái đã đi qua.
Nhóm nghiên cứu cũng thử yêu cầu những người trong ảnh mỉm cười. Khi đó, khả năng phân biệt giàu nghèo của các sinh viên giảm hẳn. Điều này cho thấy nụ cười có thể che mờ các dấu hiệu tinh tế.
Bên cạnh đó, dù người xem chỉ quan sát ảnh trong vài giây hay trong nửa giây, kết quả gần như giống nhau. Điều này chứng minh phản ứng đánh giá diễn ra rất nhanh và không phải lúc nào cũng có ý thức.
Định kiến vô thức ảnh hưởng đến cách nhìn con người
Ở phần cuối của thí nghiệm, sinh viên được yêu cầu đoán ai phù hợp với nghề kế toán. Đây là một công việc không liên quan đến tầng lớp xã hội. Tuy vậy, phần lớn sinh viên vẫn chọn những gương mặt thuộc nhóm giàu.
Kết quả này cho thấy định kiến về điều kiện kinh tế có thể ảnh hưởng mạnh đến nhận thức về năng lực và nghề nghiệp, dù người đánh giá không hề nhận ra.
Các nhà nghiên cứu cho rằng phát hiện này giúp giải thích vì sao trong đời sống hàng ngày, chúng ta thường đánh giá người khác theo những dấu hiệu rất nhỏ mà bản thân không hiểu rõ nguồn gốc.
Nghiên cứu cũng mở ra hướng tìm hiểu mới về cách môi trường sống và trạng thái cảm xúc lâu dài định hình diện mạo con người.
