Bất kỳ ai từng nuôi chó đều quen thuộc với kịch bản này: bạn trở về nhà, nhìn thấy một đống lộn xộn, quát mắng và chú chó lập tức cụp tai, cúi đầu với đôi mắt long lanh buồn bã.
Bạn tự nhủ rằng “nó biết lỗi rồi đấy”. Nhưng theo các nhà khoa học, đó có thể chỉ là điều bạn tưởng tượng, hoặc tệ hơn, là sự diễn giải sai hoàn toàn về nỗi sợ hãi của con vật.
Một nghiên cứu mang tính đột phá, công bố trên tạp chí Anthrozoös bởi hai nhà tâm lý học Holly Molinaro và Clive Wynne thuộc Đại học Bang Arizona (Mỹ), cho thấy con người thường là những “độc giả” kém cỏi khi cố gắng đọc vị cảm xúc của những người bạn bốn chân.
Điểm mù trong nhận thức của con người
Giáo sư Clive Wynne, chuyên gia nghiên cứu về mối liên kết giữa con người và chó, thẳng thắn nhận định: “Chó luôn cố gắng giao tiếp với chúng ta, nhưng con người dường như lại chăm chú vào mọi thứ xung quanh, trừ chính chú chó tội nghiệp ấy".
Để kiểm chứng, nhóm nghiên cứu đã thực hiện một loạt thí nghiệm trên gần 900 tình nguyện viên. Những người tham gia được xem các đoạn video về các chú chó, trong đó có Oliver, một chú chó lai 14 tuổi, phản ứng trước những tình huống tích cực như được cho ăn, được dắt đi dạo, và những tình huống tiêu cực như bị mắng hoặc cho tiếp xúc máy hút bụi.
Điều thú vị nằm ở cách trình bày video. Khi bối cảnh được giữ nguyên, người xem dễ dàng gán cho chú chó trạng thái “vui” hay “buồn” dựa trên việc nhìn thấy tay cầm đồ ăn hoặc chiếc máy hút bụi.
Tuy nhiên, khi các nhà khoa học sử dụng kỹ thuật xóa phông nền, tương tự công cụ trong các ứng dụng họp trực tuyến, để loại bỏ toàn bộ bối cảnh, khả năng phán đoán của con người lập tức sụp đổ. Người xem không thể phân biệt được cảm xúc của chú chó, và đánh giá mức độ tích cực của con vật gần như giống hệt nhau ở mọi tình huống.
Kết luận rút ra rất rõ ràng: Chúng ta hầu như không quan sát con chó. Chúng ta quan sát cái bánh quy hay chiếc máy hút bụi và tự mặc định cảm xúc cho con vật.
Khi bối cảnh đánh lừa đôi mắt
Sự yếu kém trong khả năng thấu hiểu của con người càng lộ rõ trong thí nghiệm "tráo đổi bối cảnh". Các nhà khoa học đã ghép phản ứng của chó trong tình huống tiêu cực vào một bối cảnh tích cực và ngược lại. Kết quả không nằm ngoài dự đoán: Bối cảnh luôn chiến thắng.
Khi nhìn thấy một chú chó đang sợ hãi (phản ứng thực tế với máy hút bụi) nhưng được đặt trong bối cảnh nhìn thấy dây dắt đi dạo, người xem vẫn khăng khăng rằng chú chó đang "vui vẻ và bình tĩnh". Sự ngộ nhận này, theo Giáo sư Wynne, là bằng chứng cho thấy con người có một "điểm mù khổng lồ" đối với ngôn ngữ cơ thể thực sự của loài chó.
Một phát hiện kỳ lạ khác là tâm trạng của chính người chủ cũng làm méo mó sự phán đoán. Nghiên cứu chỉ ra một nghịch lý: những người đang có tâm trạng vui vẻ lại thường đánh giá con chó trông buồn bã hơn, trong khi những người đang buồn lại thấy con chó có vẻ vui hơn.
Đây là một cơ chế tâm lý ngược đời và bí ẩn mà các nhà khoa học vẫn đang tiếp tục giải mã.
Hậu quả của sự hiểu lầm
Việc “nhìn gà hóa cuốc” này không hề vô hại. Holly Molinaro cảnh báo rằng hiểu nhầm nỗi sợ hãi thành sự hối lỗi hay lẫn lộn lo lắng với sự vâng lời có thể dẫn tới những hành vi đối xử bất công. “Khi bạn la mắng và chó làm gương mặt tội nghiệp, liệu nó thực sự thấy có lỗi, hay chỉ đang khiếp sợ vì nghĩ rằng sẽ bị trừng phạt thêm?” Molinaro đặt câu hỏi.
Nghiên cứu là lời cảnh tỉnh dành cho những người yêu động vật. Đừng tự tin rằng kinh nghiệm nuôi chó lâu năm giúp bạn thông thạo ngôn ngữ của chúng. Trong khi loài chó đã dành hàng nghìn năm để học cách đọc vị con người, thì chúng ta dường như vẫn dậm chân tại chỗ.
Các chuyên gia khuyến nghị rằng để thấu hiểu thú cưng, con người cần học cách khiêm tốn hơn. Hãy tạm gác yếu tố ngoại cảnh như giọng nói hay đồ vật xung quanh và dành vài giây quan sát những tín hiệu tinh tế trên cơ thể con vật: vị trí tai, độ căng của đuôi, tư thế đứng và nhịp chuyển động.
Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể ngừng “đoán mò” và bắt đầu thực sự kết nối với cảm xúc của người bạn trung thành nhất thế giới này.
