Kiến tạo đô thị thông minh, linh hoạt và bền vững
Liên tục nhiều năm qua, tình trạng ngập nước rất phổ biến vào mùa mưa ở rất nhiều đô thị trên phạm vi cả nước, từ đô thị miền xuôi đến đô thị miền núi. Tình trạng ngập lụt nặng nề hơn khi gặp thời tiết bất lợi (bão và sau đó là mưa lớn kéo dài). Ngay cả nhiều đô thị "cửa biển": lưng tựa núi, mặt tiền hướng ra biển như Quy Nhơn, Đà Nẵng, Nha Trang… cũng "hễ mưa là ngập".
Giải pháp chống ngập lụt cho đô thị là một trong những nội dung quan trọng được bàn tính kỹ lưỡng tại nhiều Đại hội Đảng bộ nhiệm kỳ 2025 - 2030. Đặc biệt, trong phần phát biểu chỉ đạo đại hội đại biểu của Đảng bộ Chính phủ, Đảng bộ TP.HCM và Đảng bộ TP. Hà Nội, Tổng Bí thư Tô Lâm đều nhắc đến thực trạng ngập lụt đô thị và vùng ven đô, kéo theo hệ lụy là chia cắt giao thông, ô nhiễm môi trường, gây thiệt hại nhiều tài sản.
Tổng Bí thư Tô Lâm đánh giá cứ mỗi mùa mưa đến, "người dân rất lo lắng, rất băn khoăn", đồng thời nhấn mạnh yêu cầu nhiệm kỳ này phải dứt điểm giải quyết ngập lụt và đề nghị "cần thảo luận kỹ và quyết tâm khắc phục" ngay trong nhiệm kỳ này.
Mối trăn trở của Tổng Bí thư Tô Lâm cũng là nỗi niềm chung của doanh nghiệp, chính quyền và người dân tại các địa phương đang triển khai các dự án hạ tầng trọng điểm.
Minh họa mô hình đường hầm ngầm 2 tầng đảm bảo 2 chức năng chống ngập đô thị và lưu thông phương tiện
ẢNH MINH HỌA
Trước thực trạng ngập lụt nghiêm trọng tại nhiều đô thị trên cả nước sau mỗi đợt mưa bão, việc tìm ra lời giải cho bài toán ứng phó và thích ứng với thiên tai đang trở nên cấp bách hơn bao giờ hết.
Để giải quyết thực trạng này, một số chuyên gia quy hoạch hạ tầng giao thông đã chỉ ra 3 vấn đề cốt lõi cần phải được tính toán đồng bộ: cường độ mưa lớn; hạ tầng thoát nước (đường cống thoát nước, quy chuẩn xây dựng đường cống này); kết cấu không gian đô thị (cả không gian trên mặt đất và dưới mặt đất).
Có thể thấy rằng, cường độ mưa lớn là yếu tố hoàn toàn khách quan. Nhưng 2 yếu tố còn lại phụ thuộc vào sự chủ động của con người khi tính toán các phương án ứng phó trước tình trạng biến đổi khí hậu. Điều này cũng cho thấy tính cấp bách trong việc tái định nghĩa chiến lược quản lý ngập úng, quy hoạch đô thị và phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
Là một tỉnh chịu thiệt hại nặng nề trong đợt mưa lũ vừa qua, Tỉnh ủy Cao Bằng đã xác định chuyển hướng phát triển đô thị miền núi từ "chống" sang "thích ứng" với thiên tai và biến đổi khí hậu.
Đồng tình với tầm nhìn này, ông Hồ Minh Hoàng, Chủ tịch Tập đoàn Đèo Cả, cho rằng chiến lược phát triển đô thị thông minh, trong đó đi kèm với giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu là xu thế tất yếu.
Đặc biệt, giải pháp sử dụng kết cấu hạ tầng "cứng", nguyên tắc "giữ - thấm - trữ - xả có kiểm soát" cần được tích hợp vào quy hoạch, thiết kế hạ tầng đô thị và sử dụng các giải pháp giao thông đa phương thức để giải quyết cả bài toán ùn tắc giao thông kết hợp với thoát lũ.
Một số giải pháp kết hợp đồng bộ bao gồm khôi phục khả năng điều tiết tự nhiên của môi trường khi nạo vét lòng sông , kênh rạch; tăng diện tích thấm nước tự nhiên, mở rộng mảng xanh và bề mặt thấm; xây dựng hồ điều hòa, bể trữ ngầm kết hợp vận hành hệ thống bơm - cống linh hoạt với giải pháp lưỡng dụng, vừa phục vụ giao thông ngầm, vừa đảm nhiệm chức năng thoát và tích nước điều tiết, vận hành bằng hệ thống đóng - mở tự động.
Học hỏi kinh nghiệm từ các siêu đô thị
Theo Chủ tịch Đèo Cả, để phát triển hạ tầng kết nối đô thị xanh và thích ứng với biến đổi khí hậu, Việt Nam có thể học hỏi từ các quốc gia có điều kiện tự nhiên tương đồng như Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc - những nơi đã triển khai hiệu quả các công trình ngầm đa chức năng với hệ thống bơm cưỡng bức và hồ điều tiết thông minh.
Trong khu vực Đông Nam Á, Malaysia cũng là một hình mẫu tiêu biểu khi áp dụng thành công mô hình hầm 2 tầng lưỡng dụng kết hợp giữa giao thông và thoát lũ.
Hàn Quốc đã triển khai đồng bộ hệ thống xe buýt đường sông và xe buýt nội đô trên cạn do một chủ thể quản lý, các phương thức này góp phần giảm tình trạng ngập và ùn tắc đáng kể cho các đô thị ven sông.
Định hướng nghiên cứu mô hình hầm lưỡng dụng tại Kuala Lumpur, Malaysia đã được Tập đoàn Đèo Cả đưa ra từ năm 2011, ngay khi bắt đầu triển khai dự án hầm đường bộ Đèo Cả.
Mô hình công viên Cheonggyecheon tại Seoul, Hàn Quốc - một điển hình thành công trong việc kết hợp trũng tự nhiên, hồ chứa tạm và hệ thống thoát nước đô thị để giảm ngập và điều tiết dòng chảy tại khu vực đông dân cư
ẢNH MINH HỌA
Ngoài ra, còn có thể áp dụng mô hình "đô thị bọt biển" (sponge city) đã được triển khai tại thành phố Thượng Hải (Trung Quốc), kết hợp công viên, sân vận động thấm nước, mái xanh và hồ điều tiết ngầm để hấp thụ, lưu trữ và tái sử dụng nước mưa một cách tự nhiên.
Các biện pháp đi kèm bao gồm khôi phục sông, kênh, rạch đô thị và kiểm soát bê tông hóa quá mức để tăng khả năng thấm và điều tiết nước. Tính toán quy mô đê, bờ kè kiên cố, đặc biệt ở các khu vực thường xuyên chịu mưa bão, để bảo vệ hạ tầng và dân cư.
Nhằm chuẩn bị nguồn lực cho dự án Đại lộ cảnh quan sông Hồng, Tập đoàn Đèo Cả đã tổ chức các đoàn khảo sát thực tế tại 2 đô thị Trùng Khánh và Nam Kinh (Trung Quốc) để nghiên cứu quy hoạch đô thị, cách kết nối giao thông đa phương thức và đặc biệt mô hình điều tiết lũ trên sông Dương Tử.
Doanh nghiệp này cũng đã đến Seoul (Hàn Quốc) để tìm hiểu "kỳ tích sông Hàn", thảo luận với chính quyền thành phố và các chuyên gia về cách vận hành hệ thống bơm cưỡng bức ở khu vực thượng lưu kết hợp với việc nắn dòng chảy để bảo vệ kè, đê và cách kiểm soát giao thông khi nước lên, cách nâng cao năng lực quản lý thiên tai…
Đặc biệt, các kinh nghiệm về xử lý lũ quét, quản lý chất thải sau lũ và phục hồi hạ tầng sau thiên tai, điều tiết giao thông khi ngập lụt tại các đô thị như Trùng Khánh, Seoul... cũng đã được ghi nhận, cập nhật để xây dựng các quy tắc nhằm vận dụng phù hợp với điều kiện tại Việt Nam.
Đường ống thoát nước ngầm được thi công tại khu vực sông Tô Châu, Thượng Hải, Trung Quốc
ẢNH MINH HỌA
Giải pháp cốt lõi của Đèo Cả
Trên nền tảng những kinh nghiệm quốc tế đã kiểm chứng, Tập đoàn Đèo Cả đã đề xuất một cách tiếp cận tổng thể cho đô thị Việt Nam trước bài toán ngập úng và quá tải hạ tầng.
Một trong những giải pháp cốt lõi đó là xây dựng hệ thống công trình thoát nước ngầm nhằm chống ngập hiệu quả cho đô thị, theo định hướng: tiết kiệm không gian đô thị (tránh giải phóng mặt bằng trên mặt đất, bảo tồn cảnh quan và không gian sinh hoạt của người dân); tăng hiệu quả chống ngập (kết hợp bể điều tiết, hồ chứa ngầm và trạm bơm thông minh để kiểm soát dòng chảy trong các trận mưa lớn kéo dài); đảm bảo an toàn và bền vững (tạo nên cấu trúc hạ tầng đô thị vững chắc, giảm thiểu thiệt hại và gián đoạn hoạt động dân sinh).
"Nếu áp dụng hệ thống bể chứa nước khổng lồ với 5 giếng chứa ngầm cao 65 mét, đường kính 32 mét - giống như dự án Tokyo G-Cans của Nhật Bản, thì các thành phố hoàn toàn có thể đáp ứng yêu cầu chống ngập", ông Hồ Minh Hoàng đề cập tới một trong những giải pháp chống ngập cho các đô thị trong nước.
Tuy nhiên, giải pháp này rất khó khả thi tại TP.Hà Nội và TP.HCM, bởi tầng địa chất khu vực nội đô rất yếu, gây trở ngại lớn cho công tác thi công".
Thay vì áp dụng mô hình đó, Chủ tịch Đèo Cả đề xuất một hướng đi sáng tạo và khả thi hơn cho đô thị Việt Nam đó là bố trí đường hầm được đào bằng công nghệ TBM chạy dọc các tuyến phố thường xuyên ngập, với đường kính khoảng 13 m, bên trong thiết kế 2 tầng hầm, mỗi tầng gồm 2 làn xe ô tô.
Mô hình sân vận động và công viên Kasai Rinkai Park kết hợp hồ điều tiết tại Tokyo, Nhật Bản
ẢNH MINH HỌA
Trong điều kiện thời tiết bình thường, hầm hoạt động như tuyến giao thông ngầm. Khi mưa lớn, hầm sẽ chuyển sang chế độ chứa và thoát nước khẩn cấp. Trung bình, 1 km đường hầm TBM có thể chứa khoảng 130.000 m3 nước, tương đương với khả năng xử lý ngập cho khoảng 3 km đường phố với mặt cắt ngang trung bình 50 mét.
Mô hình tuyến đường hầm này có nguyên lý vận hành tương tự hầm SMART Tunnel tại Kuala Lumpur và đã chứng minh hiệu quả chống ngập và giảm ùn tắc giao thông đô thị.
Với kinh nghiệm và năng lực thi công hầm hiện có, Tập đoàn Đèo Cả hoàn toàn có tự tin vào năng lực triển khai, điều chỉnh và nội địa hóa công nghệ hầm TBM phù hợp với điều kiện tự nhiên, địa chất và nhu cầu phát triển đô thị trong nước.
Bên cạnh giải pháp xây dựng hệ thống đường hầm thoát lũ, Tập đoàn Đèo Cả đang nghiên cứu các giải pháp hỗ trợ đồng bộ, bao gồm: ứng dụng công nghệ giám sát và cảm biến thời gian thực để theo dõi mực nước, dự báo ngập và điều khiển tự động hệ thống thoát nước.
Mô hình đầu tư PPP bảo đảm hiệu quả lâu dài
Nhằm bảo đảm nguồn lực và hiệu quả vận hành bền vững, ông Hồ Minh Hoàng cho rằng các dự án chống ngập nên triển khai theo hình thức PPP (đối tác công - tư), kết hợp hài hòa giữa ngân sách nhà nước để bảo đảm tính khả thi và lợi ích công cộng cùng với vốn tư nhân để tăng cường năng lực quản trị, ứng dụng công nghệ hiện đại và thúc đẩy đổi mới sáng tạo
Ưu thế của mô hình PPP giúp cung cấp cơ chế tài chính minh bạch để dự án được vận hành hiệu quả, tiết kiệm chi phí và nâng cao chất lượng sống cho người dân.
Thời gian tới, Tập đoàn Đèo Cả sẽ tiếp tục nghiên cứu chuyên sâu, phối hợp với địa phương, các nhà khoa học và doanh nghiệp đầu tư để tổ chức hội thảo, tìm ra giải pháp đầu tư hạ tầng giao thông kết hợp chống ngập cho các đô thị Việt Nam, thích ứng với biến đổi khí hậu cực đoan.
Từ thực tiễn nghiên cứu và lộ trình học tập - đổi mới công nghệ, doanh nghiệp này đang hướng tới làm chủ công nghệ khoan hầm TBM, theo đuổi mục tiêu kép "2 trong 1": vừa giảm ùn tắc giao thông, vừa tăng năng lực tiêu thoát nước cho các đô thị ven sông.
Với năng lực thi công hầm vượt trội và khát vọng làm chủ công nghệ TBM, Tập đoàn Đèo Cả đang đề xuất một con đường ngắn nhất để các đô thị Việt Nam vượt qua vòng lặp ngập - tắc, để mỗi trận mưa lớn không còn là phép thử cho sức chịu đựng của người dân, mà là bài kiểm tra năng lực quản trị đô thị hiện đại.
