Trong thời đại mà áp lực học hành, thi cử và thành tích bủa vây trẻ em, nhiều bậc cha mẹ vô tình biến việc giáo dục con trở thành cuộc đua mệt mỏi, nơi đứa trẻ bị đo bằng điểm số, bằng kỳ vọng, chứ không phải bằng hạnh phúc và khả năng tự chủ.
Thế nhưng theo giáo sư Zhang Kaiyuan, nhà sử học và giảng viên cao cấp của Đại học Sư phạm Trung Quốc, “nuôi dạy một đứa trẻ ưu tú thật ra không khó, nếu cha mẹ biết cân bằng giữa ‘3 lỏng’ và ‘2 nghiêm’.” Đó là triết lý giáo dục giản dị nhưng sâu sắc, được ông đúc kết qua hơn 30 năm giảng dạy và quan sát những thế hệ sinh viên tài năng nhất châu Á.
“Ba lỏng” – Khi cha mẹ biết buông tay đúng lúc, con sẽ học cách bay cao
Theo giáo sư, sai lầm lớn nhất của nhiều bậc phụ huynh là “ôm quá chặt” con cái, khiến trẻ không còn không gian để thử sai và phát triển. Ba chữ “lỏng” ông nhấn mạnh gồm: lỏng trước thất bại, lỏng trong đánh giá và lỏng với quyền tự do.
Trước hết, hãy lỏng trước thất bại. Trẻ không thể trưởng thành nếu không vấp ngã. Thất bại là cách con học về giới hạn, về kiên trì và về việc đứng dậy. Cha mẹ cần hiểu rằng, một đứa trẻ chưa từng được phép sai sẽ lớn lên với nỗi sợ hãi vĩnh viễn. Khi con vấp ngã, thay vì mắng mỏ, hãy cùng con nhìn lại và rút kinh nghiệm. Cách đối diện với thất bại chính là điểm khởi đầu của mọi thành công.
Thứ hai, hãy lỏng trong đánh giá. Đừng biến lời khen chê thành cái gông vô hình trói buộc tâm lý trẻ. Khi trẻ quá phụ thuộc vào sự công nhận từ người khác, chúng dễ mất đi khả năng tự nhìn nhận giá trị bản thân. Cha mẹ cần nói với con rằng: “Không ai có quyền định nghĩa con, ngoại trừ chính con.” Khi ấy, trẻ học được cách sống vì bản thân, chứ không phải vì ánh mắt của xã hội.
Cuối cùng, hãy lỏng với quyền tự do. Tự do không đồng nghĩa với buông thả, mà là cho con không gian để khám phá, trải nghiệm và sai lầm trong phạm vi an toàn. Một đứa trẻ biết tự lựa chọn và tự chịu trách nhiệm cho lựa chọn đó sẽ trở nên mạnh mẽ và độc lập hơn rất nhiều.
Ba chữ "lỏng" ấy,” giáo sư nói, “chính là tấm vé để con học cách làm chủ chính mình, thay vì trở thành sản phẩm của nỗi sợ hãi do người lớn dựng nên.”
Hai nghiêm” – Khi cha mẹ đặt chuẩn, con học cách đạt chuẩn
Nếu “ba lỏng” là khung trời rộng mở, thì “hai nghiêm” là nền đất vững vàng để trẻ có thể cất cánh mà không lạc hướng. Hai điều “nghiêm” mà giáo sư nhấn mạnh là: nghiêm với mục tiêu và nghiêm trong thực thi.
Nghiêm với mục tiêu nghĩa là cha mẹ cần giúp con định hình rõ ràng hướng đi. “Con muốn trở thành ai?”, “Con đam mê điều gì?”, “Con có thể giỏi ở lĩnh vực nào?”, đó là những câu hỏi cần được đặt ra sớm, để trẻ biết mình đang đi đâu. Một người không biết đích đến sẽ mãi chỉ chạy vòng quanh trong cuộc đời.
Nghiêm trong thực thi là bài học về kỷ luật – điều mà nhiều người lớn cũng đánh mất. Sau khi có mục tiêu, cha mẹ phải dạy con cách lập kế hoạch, hành động cụ thể, và chịu trách nhiệm với từng bước đi. Một đứa trẻ biết tự nhắc mình học, biết hoàn thành công việc đến cùng, sẽ có năng lực chạm tới bất cứ thành công nào trong tương lai.
“3 lỏng” giúp trẻ dám nghĩ, “2 nghiêm” giúp trẻ dám làm. Khi cả hai kết hợp, con không chỉ tự do mà còn có định hướng; không chỉ sáng tạo mà còn biết cách biến sáng tạo thành kết quả thực tế.
Giá trị của “3 lỏng – 2 nghiêm”: Đứa trẻ tự tin, biết tự học và tự lập
Giáo sư Zhang Kaiyuan cho rằng, hầu hết những người trẻ ưu tú mà ông từng dạy đều có một điểm chung: họ không sợ thất bại, không quá lệ thuộc vào người khác và luôn có kỷ luật với chính mình.
Những đứa trẻ được nuôi dạy theo nguyên tắc “3 lỏng - 2 nghiêm” thường có khả năng tự định hướng cao hơn 40% so với nhóm chịu kiểm soát quá chặt, đồng thời có chỉ số hạnh phúc và khả năng phục hồi tinh thần tốt hơn gấp đôi.
“Cha mẹ chỉ cần làm điều đơn giản: thả lỏng khi con sai, nhưng nghiêm khi con chọn lối đi. Khi ấy, con sẽ vừa biết bay, vừa biết đáp,” ông nói.
Nhiều phụ huynh Việt Nam hiện nay vẫn gắn việc “dạy con tốt” với việc “ép con học giỏi”. Nhưng theo giáo sư, học giỏi không phải là đích đến, mà là công cụ để con học cách sống. Cha mẹ cần dạy con cách quản lý thời gian, biết nói “không” với cám dỗ, và rèn luyện thói quen tự lập từ nhỏ. Khi được sống trong môi trường khích lệ thay vì áp lực, trẻ sẽ tự nhiên phát huy năng lực bẩm sinh và tạo dựng phong thái tự tin.
Ông nhấn mạnh: “Cha mẹ càng lo âu, con càng dễ bị tổn thương. Nhưng nếu cha mẹ tin tưởng, con sẽ tin vào chính mình.”
Ba “lỏng” là cho con không gian để phát triển; hai “nghiêm” là đặt nền tảng để con không lạc hướng. Khi biết dung hòa cả hai, cha mẹ không cần quát mắng hay thúc ép, mà vẫn có thể nuôi dưỡng một đứa trẻ tự tin, bản lĩnh và sáng tạo.
Một đứa trẻ ưu tú, theo giáo sư Khải Nguyên, không phải là đứa trẻ học giỏi nhất lớp, mà là đứa biết đứng dậy sau mỗi lần vấp ngã, biết tự tìm con đường đi cho riêng mình. Nuôi con, cuối cùng, không phải là “nắm thật chặt”, mà là học cách buông đúng lúc, để con có thể tự bay cao, bay xa, và bay theo hướng của chính mình.
