Đối tác lớn nhất ngưng nhập, gạo Việt có bị ảnh hưởng?

Cú ngoặt bất ngờ từ khách hàng gạo lớn nhất thế giới

Sáng 6.8, Văn phòng Tổng thống Philippines đăng thông báo trên trang Facebook chính thức: "Hôm nay, Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. tuyên bố tạm dừng nhập khẩu gạo trong 60 ngày, bắt đầu từ ngày 1.9.2025. Chỉ thị được đưa ra theo đề xuất của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp Francisco Tiu-Laurel Jr., sau khi tham vấn các thành viên Nội các. Mục tiêu nhằm bảo vệ nông dân trồng lúa nội địa vì hiện tại đang vào vụ thu hoạch và giá đang ở mức rất thấp". Thông báo này cũng được dẫn lại trên trang Facebook cá nhân của Bộ trưởng Francisco Tiu-Laurel Jr. và ông nhấn mạnh: "Đây là kết quả từ đề xuất của chúng tôi để giải quyết các thách thức mà nông dân phải đối mặt do giá lúa thấp".

Ảnh: Công Hân

Quyết định dừng nhập khẩu gạo của Philippines khá bất ngờ vì đề xuất của Bộ Nông nghiệp nước này mới chỉ được đưa ra hôm 4.8. Philippines là nước nhập khẩu gạo lớn nhất thế giới, lên tới 4,8 triệu tấn năm 2024 và theo dự báo của Bộ Nông nghiệp Mỹ (USDA), lượng gạo nhập khẩu của nước này sẽ tiếp tục tăng, đạt mức kỷ lục 5,1 triệu tấn trong năm 2025. Do vậy, việc Philippines tạm ngưng nhập khẩu gạo hiện nay được ví ngang với cú sốc vào tháng 7.2023 khi Ấn Độ ngưng xuất khẩu gạo.

Theo báo chí Philippines, giá lúa gạo vụ thu hoạch hiện tại giảm đến 31% so với cùng kỳ năm trước, ảnh hưởng lớn thu nhập của nhiều nông dân trồng lúa. Để giải quyết vấn đề này, cuối tuần trước Bộ Nông nghiệp Philippines đã kiến nghị một số giải pháp, trong đó có tăng thuế nhập khẩu. Mức thuế hiện hành là 15%, sẽ được điều chỉnh lên 25% thậm chí trở lại mốc 35%.

Hơn 1 năm trước, ngày 20.6.2024, chính phủ Philippines đã giảm mạnh thuế nhập khẩu gạo từ mức 35% xuống 15% nhằm hạ nhiệt cơn sốt giá gạo tại thị trường nội địa. Mức thuế suất này có hiệu lực đến năm 2028. Do vậy, ông Dave Gomez, quyền Thư ký Văn phòng Truyền thông Tổng thống Philippines, cho biết vẫn chưa đến lúc thảo luận về việc tăng thuế đối với gạo nhập khẩu. Theo Tổ chức Lương thực và nông nghiệp LHQ (FAO), chính sách này đã giúp giá gạo 5% tấm nhập khẩu từ VN trong nửa đầu năm 2025 xuống còn 393,9 USD/tấn, giảm đến 32% so với cùng kỳ năm ngoái. Còn gạo thơm các loại đạt mức bình quân 489,7 USD/tấn, giảm 25% so với cùng kỳ năm trước.

VN là nguồn cung gạo lớn nhất cho thị trường Philippines, chiếm tỷ lệ khoảng 80% gạo nhập khẩu; ngược lại Philippines cũng là thị trường tiêu thụ gạo lớn nhất của VN với khoảng 45% tổng lượng xuất khẩu. Báo cáo mới nhất của Bộ NN-MT cho biết trong 6 tháng đầu năm 2025, Philippines tiếp tục là nhà nhập khẩu gạo lớn nhất với thị phần gần 43%, tiếp theo là Ghana (trên 11%) và Bờ Biển Ngà (gần 11%). So với cùng kỳ năm 2024, giá trị xuất khẩu gạo sang thị trường Philippines giảm 13,5%, thị trường Gana tăng 53,5%, thị trường Bờ Biển Ngà tăng 97%.

Tác động thế nào đến thị trường gạo VN?

Bà Phan Mai Hương, đồng sáng lập chuyên trang thị trường lúa gạo SS Rice news, thừa nhận khá bất ngờ vì "vừa thấy thông tin kiến nghị thì chính phủ Philippines đã nhanh chóng đồng ý cho tạm ngưng". Tuy nhiên, thời điểm tạm ngưng nhập gạo bắt đầu từ ngày 1.9 nên khả năng cao là từ đây đến đó các nhà nhập khẩu gạo sẽ tăng mua để dự trữ phục vụ tiêu thụ trong 60 ngày. "Có 2 điểm quan trọng khiến tôi khá chắc chắn về điều này; thứ nhất là giá gạo VN rẻ và thứ hai là sản phẩm chất lượng cao hơn rất nhiều hàng nội địa nên người tiêu dùng Philippines rất chuộng", bà Hương nói.

Trả lời PV Thanh Niên, một số doanh nghiệp xuất khẩu ở ĐBSCL, đều cho rằng tác động đến xuất khẩu gạo của VN, nếu có, là không lớn. Ông Nguyễn Vĩnh Trọng, Giám đốc Công ty TNHH Việt Hưng (Đồng Tháp), phân tích: Hiện nay, mặt bằng giá của VN vẫn đang khá cao nên các nhà nhập khẩu muốn chờ thêm. Ngoài ra, vụ thu hoạch lúa hè thu của VN đã đạt khoảng 80%, do vậy sản lượng không còn nhiều, khả năng giảm giá là không có. Đối với lệnh tạm ngưng nhập khẩu của Philippines, đến ngày 1.9 mới có hiệu lực, giai đoạn từ đây đến đó các nhà nhập khẩu sẽ tăng mua để dự trữ phục vụ thị trường. Đến khi lệnh ngưng nhập khẩu của Philippines có hiệu lực cũng là lúc chúng ta kết thúc vụ thu hoạch. Lệnh tạm ngưng kéo dài trong 60 ngày và nhập khẩu sẽ mở lại vào đầu tháng 11, giai đoạn này chuẩn bị bước vào đợt thu hoạch vụ thu đông. Thời điểm cuối năm thường cũng là mùa cao điểm nhập khẩu gạo của các thị trường. "Do vậy, dù Philippines là thị trường chủ lực của hạt gạo VN nhưng lệnh tạm ngưng nhập khẩu tạm thời không ảnh hưởng nhiều đến thị trường tiêu thụ gạo nội địa của chúng ta", ông Trọng phân tích.

Ông Nguyễn Văn Thành, Giám đốc Công ty TNHH sản xuất - thương mại Phước Thành IV (Vĩnh Long), nói ông và các bạn hàng đang xác thực lại thông tin, thị trường cũng chưa có phản ứng gì. Trong ngày hôm nay thị trường và giá cả vẫn ổn định. "Những năm gần đây nhiều bà con nông dân chỉ trồng 2 vụ đông xuân và thu đông, bỏ vụ hè thu vì lợi nhuận không cao. Do vậy, vụ hè thu đang thu hoạch với sản lượng và nguồn hàng không nhiều. Philippines gần đây khuyến khích nông dân sản xuất lúa, nay vào vụ giá giảm nên sự hạn chế nhập khẩu chỉ mang tính thời điểm. Mặt khác, mấy năm gần đây, thị trường Philippines liên tục biến động mạnh từ việc nhu cầu cao đẩy giá tăng vọt khiến chính phủ phải giảm thuế để hạ nhiệt rồi lại tăng thuế để điều tiết khi cần. Điều này cho thấy thị trường có nhiều rủi ro và các doanh nghiệp cần hết sức cẩn trọng", ông Thành nhận định.