Bộ Y tế đang lấy ý kiến góp ý cho dự thảo Luật Dân số, trong đó đáng chú ý là đề xuất nâng mức xử phạt hành vi lựa chọn giới tính thai nhi từ 30 triệu lên tối đa 100 triệu đồng. Đây là động thái nhằm đối phó với tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh đã kéo dài hơn một thập kỷ.
Theo báo cáo đánh giá tác động của dự án luật, tỷ lệ sinh đang xu hướng giảm mạnh và dự kiến sẽ tiếp tục hạ trong các năm tới. Năm 2022, tổng tỷ suất sinh là 2,01 con/phụ nữ; năm 2023 ước đạt 1,96 - mức thấp nhất trong 12 năm qua.
Đặc biệt, xu hướng trì hoãn hoặc không sinh con đang lan rộng tại các thành phố lớn và khu vực kinh tế phát triển như Đông Nam Bộ, Đồng bằng sông Cửu Long.
Ngược lại, tại các địa phương kinh tế khó khăn, số con trung bình vẫn ở mức cao, nhiều nơi trên 2,5 con/phụ nữ. Điều này khiến bài toán điều chỉnh chính sách dân số trở nên phức tạp, vừa phải ngăn sụt giảm mức sinh, vừa phải xử lý tình trạng thừa nam thiếu nữ.
Hành vi lựa chọn giới tính thai nhi có thể bị phạt lên đến 100 triệu đồng. (Ảnh minh hoạ)
Để duy trì mức sinh thay thế (2,1 con/phụ nữ), Bộ Y tế đề xuất bỏ giới hạn số con. Cụ thể, vợ chồng và cá nhân sẽ được tự quyết định sinh mấy con, khi nào sinh, khoảng cách sinh ra sao, miễn là phù hợp với độ tuổi, sức khỏe, thu nhập và điều kiện nuôi dạy.
Chính sách này được kỳ vọng sẽ tháo gỡ nút thắt khiến mức sinh lao dốc, đồng thời ngăn chặn nguy cơ già hóa dân số sớm. Bộ Y tế nhấn mạnh, cần chính sách hỗ trợ cụ thể, từ truyền thông, vận động đến khuyến khích vật chất, tinh thần để người dân chủ động thực hiện.
Bên cạnh đó, dự thảo Luật Dân số cũng đặt trọng tâm vào việc kiểm soát tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh - vấn đề nhân khẩu học nhức nhối. Kể từ năm 2012 đến nay, tỷ số giới tính khi sinh luôn ở mức cao, trung bình hơn 112 bé trai/100 bé gái.
Nếu không có giải pháp quyết liệt, đến năm 2050, Việt Nam có thể thừa từ 2,3 đến 4,3 triệu nam giới trong độ tuổi kết hôn, dẫn đến hệ lụy xã hội nghiêm trọng.
Tại lễ phát động Tháng hành động Quốc gia về Dân số năm 2024, Thứ trưởng Y tế Trần Văn Thuấn cảnh báo nếu tình trạng này không được kiểm soát, đến năm 2034, Việt Nam sẽ dư khoảng 1,5 triệu nam giới, con số này có thể tăng lên 1,8 triệu vào năm 2059.
Để đối phó, ngoài việc tăng mức phạt hành chính, Bộ Y tế đề xuất công khai định kỳ danh sách địa phương có tỷ lệ giới tính khi sinh mất cân bằng, tăng cường thanh tra các cơ sở y tế, xử lý nghiêm hành vi tiết lộ giới tính thai nhi. Đồng thời, các chương trình truyền thông cũng sẽ tập trung xóa bỏ định kiến trọng nam, thay đổi tư duy sinh con “theo ý muốn”, nâng cao vị thế phụ nữ và giá trị trẻ em gái.
Mục tiêu của chính sách là đưa tỷ số giới tính khi sinh về dưới 109 bé trai/100 bé gái vào năm 2030. Bộ Y tế khẳng định, việc sinh con trai hay con gái cần được xem là kết quả tự nhiên, không phải là sự lựa chọn.
Dự thảo luật mới không chỉ nhằm cân bằng giới tính, mà còn điều chỉnh toàn diện chính sách dân số theo hướng linh hoạt, phù hợp với thực tiễn. Bộ Y tế cam kết phối hợp các bộ ngành, địa phương triển khai đồng bộ các giải pháp, trong đó người dân là trung tâm, còn chính sách là công cụ bảo đảm quyền được sinh con – nhưng không phân biệt giới.
