Chuyện "đau tim" chưa từng kể về sự ra đời chiếc CCCD gắn chip và sáng kiến đi khắp ASEAN chỉ với 1 tấm thẻ

Nguyễn Trọng Khang: Đúng thế. Chúng tôi đã phối hợp với Bộ Công an, triển khai mô hình mới sử dụng VNeID, giúp khách hàng làm thủ tục bay nhanh chóng, tiện lợi hơn. Từ 28/4, hành khách có thể check-in trực tuyến, di chuyển thẳng ra cửa kiểm tra an ninh, đến làn sinh trắc học và thực hiện nhận diện khuôn mặt trên màn hình camera. 

Xác thực trên VNeID sẽ thay thế cho việc xuất trình giấy tờ. Chuyện này rất an toàn, bảo mật vì hệ thống chỉ lưu truyền điểm ảnh, nên hacker gần như không thể lấy dữ liệu. Nhờ việc rà soát tự động, sân bay sẽ giảm nhân sự và tránh ùn tắc. Đây là chuyện mà Singapore đã triển khai thành công.

Trương Thu Hường: Nhưng chuyện này lại liên quan đến VNeID chứ không phải dữ liệu trực tiếp trên thẻ CCCD?

Nguyễn Trọng Khang: Có một chuyện thú vị là chúng tôi đã sử dụng công nghệ phân tán kết hợp với cơ sở dữ liệu (CSDL) tập trung khi làm CCCD. Về lý thuyết, nếu hệ thống CSDL tập trung bị hack có thể gây rò rỉ, mất toàn bộ. Vì thế, người Đức cực đoan tới mức họ không tin vào CSDL tập trung nên dữ liệu chỉ có trên CCCD. Trong khi đó, Ấn Độ lại chọn cách đẩy hết thông tin lên cơ sở dữ liệu quốc gia và tập trung đầu tư vào sinh trắc học, thay vì thẻ căn cước công dân. Ở nước họ, chỉ cần ra đường với gương mặt và dấu vân tay là đã có thể định danh. Tuy nhiên, việc xây dựng một hạ tầng như vậy đòi hỏi chi phí rất lớn, đặc biệt là nếu muốn đảm bảo yếu tố bảo mật một cách bài bản và an toàn.

Việt Nam đi sau nên đã học hỏi được nhiều kinh nghiệm. Chúng ta vừa áp dụng mô hình tập trung, vừa sử dụng mô hình phân tán. Khi áp dụng phân tán, quyền kiểm soát bảo mật sẽ thuộc về người dùng. Chiếc thẻ căn cước giúp định danh rất an toàn mà không cần phải đầu tư vào hạ tầng quy mô lớn.

Một điểm nữa là thế giới trước đây chưa bắt kịp đúng xu hướng công nghệ khi triển khai CCCD, dẫn đến việc phải phát hành thẻ rồi mới mua thêm máy đọc thẻ. Nhưng cách đây 5-10 năm, smartphone đã thay đổi hoàn toàn cuộc chơi. Với phương pháp của chúng tôi, điện thoại có NFC đã trở thành đầu đọc thẻ tiện lợi, giúp giải quyết ba yếu tố then chốt quyết định sự thành công trong giao dịch điện tử: giá thành thấp, dễ tiếp cận và luôn sẵn có.

Như vậy, thị trường cho những chiếc căn cước công dân gắn chip do MK Group sản xuất vẫn còn rất rộng mở, ngay cả ở các quốc gia như Indonesia, Thái Lan, Singapore, Philippines… cũng đang rất cần.

Trương Thu Hường: Việc sở hữu một chiếc thẻ đủ tốt mà các nước trong khu vực vẫn đang cần có phải là lý do thúc đẩy ông đưa ra sáng kiến OneID for ASEAN từng gây sốt tại chuỗi sự kiện ASEAN Future Forum - AFF 2025 hồi đầu năm nay?

Nguyễn Trọng Khang: Thực ra, đây không phải là ý tưởng hoàn toàn mới. Ngay từ năm 2023, tại phiên họp thứ 21 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Tổng Bí thư Tô Lâm – khi đó còn là Bộ trưởng Bộ Công an – đã đặt vấn đề rằng các nước ASEAN đang hướng tới thống nhất hệ thống giấy tờ tùy thân. Từ đó, công dân Việt Nam có thể di chuyển trong khu vực chỉ với CCCD gắn chip.

Hiện nay, châu Âu đã thực hiện điều này. Ý tưởng của tôi cũng tương tự. Sáng kiến này sẽ giúp công dân di chuyển trong khối thuận lợi hơn, tạo điều kiện cho hoạt động ngân hàng, thương mại điện tử và đăng ký kinh doanh trên toàn ASEAN mà không cần quá nhiều thủ tục giấy tờ. Công dân có thể sử dụng các dịch vụ y tế, giáo dục và dịch vụ chính phủ ở bất kỳ quốc gia ASEAN nào. Nó còn giúp xác thực an toàn cho các dịch vụ trực tuyến, thanh toán và giao dịch tài chính, giảm gian lận danh tính và tăng cường hợp tác an ninh…

Đông Nam Á hiện có gần 500 triệu khách hàng kỹ thuật số và được các chuyên gia dự báo sẽ trở thành khu vực có nền kinh tế số vượt mốc 300 tỷ USD ngay trong năm 2025, sẽ đạt hơn 1.000 tỷ USD vào cuối thập kỷ này. Tôi tin rằng ASEAN cần đẩy nhanh tiến trình chuyển đổi số để nắm bắt cơ hội. Đề xuất của tôi cũng chính là đích hướng tới của tất cả các khối liên kết trên thế giới.

Sắp tới, Bộ Công an Việt Nam sẽ chuyển giao công nghệ và kỹ thuật triển khai CCCD gắn chip cho Lào. Đây là bước đi cho thấy Việt Nam đang xuất khẩu mô hình chuyển đổi số, chuyển giao công nghệ theo đúng tinh thần của Nghị quyết 57. Chúng tôi sẽ đồng hành cùng Bộ Công an trong vai trò nhà thầu, đơn vị triển khai kỹ thuật.

Điều đó chứng minh mô hình CCCD gắn chip hoàn toàn có thể được nhân rộng trong khu vực. Ngay cả Singapore, đất nước đang dùng mô hình định danh ba yếu tố và không có con chip trên thẻ căn cước - cũng đang cân nhắc dùng mô hình giống Việt Nam. Cách định danh của họ khiến hệ thống hành chính cồng kềnh và chi phí duy trì rất lớn. Xu thế của các nước bây giờ là tinh gọn bộ máy. Hơn nữa, dù Singapore rất nhỏ, trình độ phát triển cao... nhưng vẫn có những người nghèo không có sẵn smartphone để xác thực qua hệ thống giống như VNeID.

Xét trong khu vực, với điều kiện hiện tại, Việt Nam hoàn toàn có khả năng đóng vai trò dẫn dắt các quốc gia ASEAN trong việc triển khai CCCD gắn chip và hộ chiếu điện tử. Đây cũng chính là một cách khẳng định vị thế của đất nước trong việc dẫn dắt ASEAN bước vào kỷ nguyên số mới.

Sáng kiến này còn có một hàm ý quan trọng nữa, đó là chữ ký số. Hiện nay nước ta chưa dùng đến chữ ký số dù ứng dụng đó đã được trang bị trong CCCD gắn chip. Vì vậy mới có chuyện, hai người mua nhà của nhau chưa thể giao dịch online hoàn toàn. Họ vẫn phải mất rất nhiều tiền đi công chứng, ký tá, lăn tay các loại giấy tờ,

Khi chữ ký số được triển khai, các giao dịch trực tuyến sẽ trở nên vô cùng thuận tiện, giúp tinh gọn bộ máy hành chính hơn rất nhiều so với hiện tại. Nếu mô hình này được mở rộng và áp dụng trên toàn khối ASEAN, lợi ích đem lại sẽ là vô cùng lớn.

Trương Thu Hường: Trong việc sản xuất CCCD, các ông đã tự làm mọi thứ ngoại trừ con chip. Trong tương lai, doanh nghiệp có dự kiến sẽ tự chủ nốt phần việc này?

Nguyễn Trọng Khang: Tôi sẵn sàng đầu tư nếu thị trường đủ lớn và có thể duy trì được quy mô sản xuất trong thời gian dài. Hiện tại, mỗi năm chúng tôi đang sản xuất vài chục triệu thẻ CCCD. Nếu con số này vượt ngưỡng 100 triệu thẻ/năm, MK Group sẽ đủ tiềm lực để đầu tư vào việc sản xuất chip.

Trương Thu Hường: Tức là các ông đã sẵn sàng và chỉ chờ thời điểm phù hợp để bước chân vào con đường làm chip bán dẫn đang rất “hot” trên thế giới?

Ông Nguyễn Trọng Khang: Chúng tôi vẫn luôn theo đuổi chiến lược làm cái gì thị trường cần, nhưng trong tầm khả năng. Trong ngành bán dẫn, chúng tôi đang đầu tư vào Infrasen – một công ty sản xuất chip ảnh nhiệt. Đây là sản phẩm ứng dụng rộng, liên quan đến cả quân sự, dân sự nên khi nhà cung cấp xuất khẩu thì cần xin giấy phép. Đó là thị trường ngách khá khó. Những con chip có độ nhạy càng cao sẽ càng đắt, thậm chí có thể lên tới vài nghìn USD/chip. Chúng tôi có thể sản xuất với giá rẻ hơn so với doanh nghiệp nước ngoài và tin là MK Group có cơ hội.

Không chỉ dừng lại ở dân sự và thương mại, chúng tôi còn đang là một trong những doanh nghiệp tư nhân đầu tiên của Việt Nam tham gia lĩnh vực công nghiệp quốc phòng công nghệ cao, một mảng đầy thách thức nhưng mang ý nghĩa chiến lược quốc gia. MK Group đang đầu tư nghiêm túc vào hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) để không chỉ sản xuất các thiết bị quốc phòng có điều khiển và độ chính xác cao mà còn mang tính lưỡng dụng, vừa phục vụ an ninh – quốc phòng, vừa có thể ứng dụng linh hoạt cho dân sự, như hệ thống camera AI an ninh, chip ảnh nhiệt, hay các nền tảng định danh và xác thực sinh trắc học kiểm soát vào ra tại các cửa khẩu, nhà ga/bến cảng...

Trương Thu Hường: Nhưng nếu nói riêng về bán dẫn, theo ông, chúng ta sẽ lấy gì để tận dụng cơ hội vươn lên, mà như nhiều người vẫn nói đó là cơ hội “4.000 năm” của Việt Nam?

Ông Nguyễn Trọng Khang: Bất cứ doanh nghiệp nào ở Việt Nam bây giờ mới đầu tư làm chip thì cho dù có bỏ ra cả tỷ USD vẫn có thể thất bại. Tôi cho rằng, nếu chúng ta không có mục tiêu nào khác ngoài cạnh tranh chip ra toàn cầu là sai lầm. Tôi từng sang Đài Loan, gặp những công ty mà 10 năm trước ngang ngửa với TSMC nhưng giờ đang sắp chết tới nơi. Ngay cả Intel cũng gặp khó khăn. Đây là cuộc chơi loại bỏ lẫn nhau vô cùng khốc liệt vì vòng đời của sản phẩm cực kỳ ngắn. Những kẻ mạnh trong ngành muốn bật lên như hôm nay, họ đã chuẩn bị ít nhất 30 năm.

Tuy nhiên, có một điểm sáng là một số doanh nghiệp Nhật, Hàn đã đầu tư vào Việt Nam để làm bán dẫn và sau 5-7 năm, các công ty của họ ở khu Hoà Lạc, Thái Nguyên… vận hành rất tốt với phần lớn nhân sự là người Việt. Có nghĩa bước đầu, chúng ta sẽ làm những việc như gia công đóng gói con chip. Đó cũng là cơ hội cho Việt Nam.

Chúng ta có thể không cần một TSMC, nhưng khi các tập đoàn công nghệ sang đây thì có thể đặt vấn đề luôn là nếu họ cần sản lượng chip, chúng ta sẽ cùng với họ làm chuyện đó và gắn người Việt vào hệ thống để học hỏi. Nước ta đông dân, có ưu thế về sản xuất quy mô lớn nhưng hầu hết chưa có kinh nghiệm, trải nghiệm. Vì thế, bây giờ vấn đề đào tạo là then chốt. Việt Nam cần xây dựng năng lực công nghệ sản xuất tự động hóa cao kiểu "nhà máy không đèn" thì mới cạnh tranh được.

Thay vì lao vào cuộc đua khốc liệt ở những công nghệ lõi cực sâu như chip 2–3nm – vốn cực kỳ tốn kém, chúng ta có thể bắt đầu với các tiến trình như 14–28nm hoặc thậm chí 40nm, miễn là sản phẩm đó có thể sản xuất với chi phí thấp, cạnh tranh được trên thị trường và đáp ứng nhu cầu thực tế toàn cầu.

Trương Thu Hường: Nhưng kể cả khi đi vào thị trường ngách, cũng chẳng có gì đảm bảo chắc chắn sẽ thành công?

Nguyễn Trọng Khang: Tôi nghĩ cái gì cũng có rủi ro. Ví dụ, MK Group từng mở công ty Vinapay về thanh toán trực tuyến năm 2007. Đó là chuyện nhìn thấy cơ hội, dự đoán được thị trường nhưng lại bắt đầu quá sớm và sau đó phải đóng lại, lỗ 3 triệu USD. Còn với ngành AI, bán dẫn, chúng tôi vẫn mạo hiểm nhưng thận trọng hơn, bây giờ gặp khách có thể làm được ngay. Tất nhiên với những gì rủi ro cao thì lợi nhuận cũng tốt. Quan trọng là tâm thế dám chơi, dám chịu.

Trương Thu Hường: Đảng đã ra NQ57, mở đường cho công nghệ phát triển. Nhưng theo ông, trong ngành AI, bán dẫn, để có cơ hội “đủ rẻ” cho các công ty như các ông, Nhà nước cần có sáng kiến gì đột phá?

Nguyễn Trọng Khang: MK Group đang đầu tư làm AI Camera nên cũng rất cần hạ tầng đủ rẻ để chạy mô hình AI. Trong tương lai, bất kỳ thiết bị công nghệ nào cũng đều cần AI và bán dẫn. Tôi rất kỳ vọng vào chuyện Nhà nước sẽ hỗ trợ.

Theo tôi, Nhà nước có thể bỏ ra khoảng 300 triệu USD, giao cho ĐH Bách khoa Hà Nội xây dựng hạ tầng AI dùng chung cho cả nước. Điểm cốt lõi, đây không phải là mô hình thương mại cho thuê kiếm lời, bởi chi phí mua chip AI hiện nay rất cao, và việc huấn luyện AI đòi hỏi năng lượng cực lớn.

Mô hình này nên được xem như khoản "đầu tư mang tính nền tảng" - bắt buộc phải làm nhưng không kỳ vọng sinh lời trực tiếp, nhằm thúc đẩy toàn bộ hệ sinh thái AI tại Việt Nam. Hơn nữa, khi nước ta có hạ tầng đủ dùng, sẽ giúp tránh được chuyện các cá nhân/ tổ chức trong nước phải mang dữ liệu ra nước ngoài chạy mô hình, dẫn đến rò rỉ, mất an toàn.

Trung Quốc đang làm cách này rất hiệu quả. Chính phủ nước họ đầu tư nhiều trung tâm AI quy mô lớn, do các nhà khoa học hàng đầu phụ trách. Các công ty có ý tưởng sẽ mang mô hình đến đó để huấn luyện, sau đó tiếp tục đưa dữ liệu vào "AI Factory" để huấn luyện sâu hơn. Điểm mấu chốt là: khi đã có "máy lớn", thì nhất thiết phải có "người giỏi", để dù quy mô hạ tầng không quá lớn, vẫn đạt hiệu suất cao.

Mô hình tương tự hoàn toàn có thể áp dụng cho ngành bán dẫn. Với lĩnh vực này, Nhà nước có thể giao cho Đại học Quốc gia Hà Nội làm đầu mối. Hàn Quốc cũng đã triển khai một trung tâm bán dẫn tương tự với quy mô đầu tư khoảng 500 triệu USD, mặc dù Samsung – tập đoàn hàng đầu thế giới – đã có sẵn năng lực chip. Các phòng lab như vậy chính là nền tảng để học sinh, sinh viên, startup và các công ty nhỏ có cơ hội tiếp cận, thử nghiệm và phát triển.

Chính phủ cũng cần có các chế tài và cơ chế ưu đãi đủ mạnh để bắt buộc hoặc khuyến khích các tập đoàn lớn như Samsung khi đầu tư vào Việt Nam phải có trách nhiệm "trao quyền" cho các doanh nghiệp quốc dân – tức các công ty do người Việt làm chủ. Chính phủ nên xem đây là một phần bắt buộc (incentivized obligation) trong thỏa thuận hợp tác đầu tư, thay vì chỉ dừng ở việc tạo việc làm hay chuyển giao hạ tầng đơn thuần. Việc tạo điều kiện để các doanh nghiệp này tham gia sâu vào chuỗi cung ứng không chỉ giúp lan tỏa tri thức, công nghệ mà còn là động lực để các "ông lớn" thực sự đóng góp vào việc phát triển năng lực công nghiệp trong nước.

Điều then chốt là nhà nước cần xây dựng cơ chế đặt hàng cho các doanh nghiệp quốc dân, ban hành chính sách và quy định bắt buộc ưu tiên và sử dụng sản phẩm do người Việt làm chủ và phát triển bằng công nghệ Việt Nam.

Cuối cùng, Nhà nước nên mạnh dạn cho phép nhập tịch các chuyên gia công nghệ hàng đầu, những cá nhân xuất sắc có thể làm tổng công trình sư, kỹ sư hệ thống cho các dự án công nghệ cốt lõi.... như đã cho nhập tịch các cầu thủ bóng đá, giúp làm thay đổi thành tích bộ môn thể thao này của Việt Nam.