Nhiều cha mẹ tin rằng trẻ em chỉ cần học tập tốt, và không nên đề cập tới tiền bạc với con trẻ "Vì chúng còn nhỏ, chưa cần biết đến cách tiêu tiền". Tuy nhiên, hẳn bạn đã từng đọc hoặc nghe qua câu này: "Nếu bạn không dạy con về tiền, ai đó sẽ thay thế bạn làm điều này trong tương lai. Đó có thể là chủ nợ, là một kẻ trục lợi, là cảnh sát hoặc một kẻ lừa đảo" ("Cha giàu, cha nghèo" - Robert Kiyosaki).
Sự thành công của con cái không chỉ phụ thuộc vào mức sống của gia đình mà còn phụ thuộc vào những bài học về tài chính mà cha mẹ dạy cho con hàng ngày. Cha mẹ càng sớm nói chuyện với con về tiền càng tốt, để trẻ biết rằng kiếm tiền thật khó. Trẻ cũng có trách nhiệm giúp gia đình chia sẻ áp lực tài chính.
Với quan điểm "Nói về tiền với trẻ thực chất là dạy con chịu trách nhiệm, học cách lựa chọn và kiểm soát cuộc đời", chị Ngọc Hà (sinh năm 1980), hiện đang ở thành phố Chemnitz, CHLB Đức đã chú trọng việc dạy con về tiền bạc từ nhỏ. Con trai chị Hà - bé Nam San (sinh năm 2015) dù mới 7 tuổi nhưng đã có "kinh nghiệm" quản lý tài chính nhiều năm.
Nam San năm nay vào lớp 1.
Chị Hà chọn mốc thời gian bắt đầu vào lớp 1 để chính thức hướng dẫn con bắt đầu có trách nhiệm với tài chính của mình. Tuy nhiên trên thực tế, Nam San đã được bố mẹ dạy về giá trị của vật chất và tiền bạc từ lúc con bắt đầu có ý thức về học tập, quan sát mọi việc xung quanh.
Bắt đầu là nhận biết các loại tiền cũng như nhận biết sự vật khác. Ví dụ đi chợ, chị Hà chỉ cho con giá cả thực phẩm để nấu ra thức ăn. Về ăn uống nếu con để thừa, chị Hà cũng phân tích về giá trị thức ăn kết hợp cho con xem hình ảnh trên thế giới các bạn nghèo đói không có thức ăn.
"Con rất ấn tượng khi xem hình như vậy nên con luôn có ý thức không phung phí thức ăn. Con đã đặt câu hỏi: Các bạn/bố mẹ các bạn không chăm chỉ làm việc để mua thức ăn hay sao? Mình giải thích là các bạn rất chăm chỉ, nhưng do điều kiện nơi các bạn rất khó khăn (lại dẫn đến đề tài điều kiện thời tiết, môi trường…), nên dù làm việc chăm chỉ nhưng vẫn không đủ ăn. Cho nên con đang ở môi trường tốt, cố gắng chăm chỉ để tích lũy cho con và có thể giúp đỡ các bạn".
Chiếc ví ngày khai giảng và khoản tiền tiêu vặt đầu tiên
Ngày khai giảng, một trong những món quà Nam San được tặng chính là ví tiền. Mỗi ngày bé chính thức nhận khoản tiền tiêu vặt có giá trị 10 cent (tầm 2500 VND) và được quyền sử dụng món tiền đó với bất kỳ mục đích nào mà bên B không có quyền can thiệp vào.
Mỗi khi làm được việc tốt trong ngày, Nam San được thưởng một trái tim hoặc một ngôi sao và sẽ được quy đổi thành tiền thưởng vào cuối ngày. Chị Hà sẽ đưa một loạt loại tiền khác nhau như: 1, 2, 5, 10, 20, 50 cent, rồi bảo con hãy tự tìm đúng số tiền ngày đó mình nhận được.
"Mình cố ý để con tự tính tổng giá trị tiền bạc sau mỗi ngày con làm việc. Tự con tính toán con sẽ biết hôm nay con đã chăm chỉ làm việc như thế nào? Con đã hoàn thành kế hoạch ngày hôm nay chưa? Con đã đọc được điều gì hay? Con có làm được điều gì tốt/ý nghĩa…". Ngoài ra do Nam San rất quan tâm đến Toán học nên chị Hà cũng nương theo để dạy con về Toán.
Về phương pháp, một số cách chị Hà dạy con như: Nhận biết giá trị thực phẩm qua giá tiền khi đi chợ; Khuyến khích con làm việc chăm chỉ để được thưởng tích lũy tiền; Cho con xem là con có thể làm cuộc sống của con tốt hơn nếu con chăm chỉ làm việc để nhiều tiền: Ví dụ đi máy bay VIP… Đặc biệt, chị rất tôn trọng quyền lựa chọn của con khi con muốn mua một đồ vật nào đó.
"Mình chỉ nhắc nhở là: Con đã làm việc rất chăm chỉ và vất vả như thế nào để tích lũy tiền, nên con xem thử con mua đồ chơi này có xứng đáng với sự vất vả của con không? Sau khi gợi ý, giải thích… mà con vẫn khăng khăng muốn dùng tiền để mua đồ con thích thì mình cũng không ngăn cản. Con phải làm chủ tiền của con, nếu mua xong con thấy tiếc vì không đáng thì con cũng học được bài học cho lần sau", chị Hà chia sẻ.
Bên cạnh đó, bà mẹ này không quên tận dụng các ví dụ con quan sát được trong cuộc sống để phân tích cho con về giá trị của làm việc học tập chăm chỉ và chi tiêu đúng. Khuyến khích con dùng tiền của mình để giúp đỡ. Khi con làm việc tốt, chị Hà hay nhờ người trưởng của tổ chức nơi con gửi đến viết thư/tin nhắn cho con để con cảm thấy được ghi nhận, thấy ý nghĩa và tự hào. Chị cũng gợi ý con có kế hoạch sử dụng tiền: Sẽ dùng mua đồ chơi gì, mua quà tặng nào, đi ăn dịp nào. Khi con tích lũy đạt đến một mức nhất định, sẽ cho con thử đầu tư từ tiền con tích lũy.
Nhờ có tiền riêng nên Nam San cũng làm được nhiều việc tốt như gửi hỗ trợ cho các bạn bên Ukraine, tham gia một lớp hỗ trợ tiếng Đức cho các bạn nhỏ ở Việt Nam, ủng hộ quỹ "bữa ăn 0 đồng".
Được thưởng tiền khi làm việc, Nam San cũng sẽ chịu mất tiền nếu làm sai. Chẳng hạn, giờ ăn trưa ở trường, nếu bỏ thừa lại thức ăn sẽ bị trừ số tiền bỏ thừa. Mỗi bữa ăn là 4 EUR, bé tự chia ra số phần và tính. Nếu làm mất đồ, hư đồ, con sẽ phải tự đền lại. Tháng trước San bỏ mất cái mũ lúc đi chơi, bị mẹ trừ mất 8 EUR. Quên tắt đèn phòng, xả nước phung phí cũng sẽ bị trừ tiền.
Không thưởng tiền tùy ý, không dùng tiền để mua công việc của con
Chia sẻ về quan điểm: "Dạy con sớm về tiền sẽ làm cho con hư", chị Ngọc Hà nhận định, hư hay không quyết định ở cách cho con tiếp xúc với tiền.
Riêng gia đình chị Hà có những quy tắc riêng. Chẳng hạn: Không thưởng tiền tùy ý, tùy hứng để tránh trẻ không quý trọng tiền bạc; Tuyệt đối không dùng tiền để mua công việc của con.
Công cụ hỗ trợ, tính toán và bảo quản thu nhập của Nam San hằng ngày.
"Có nhiều ý kiến tranh luận về việc ra điều kiện như: Nếu con đọc cuốn sách này, con làm xong việc này, thì con sẽ được thưởng tiền. Nếu chỉ nói ngắn gọn như thế thì con bị hiểu là con chỉ cần làm xong việc là sẽ có tiền. Để tránh điều này, theo mình, bố mẹ nên làm thêm bước giải thích và khuyến khích, ví dụ:
Con đọc cuốn sách này, có rất nhiều điều hay. Đọc xong con kể cho mẹ nhé, mẹ sẽ học được điều hay đó từ con đó, và mẹ sẽ thưởng cho con một ngôi sao; Con làm công việc này nè, nó làm cho cái giường của con đẹp hơn, rất sáng tạo nhé. Mẹ thưởng một ngôi sao cho sự sáng tạo của con; Hoặc là, ôi công việc này khó đấy, nó cần sự chăm chỉ và kiên trì. Hay quá, con làm được rồi, mẹ thưởng cho sự kiên trì của con một ngôi sao.
Ồ xếp cái tủ quần áo này của em vất vả quá, mà con xếp rất khéo léo. Con rất xứng đáng được thưởng một ngôi sao về sự khéo léo và giúp em; Ô, em nó thích cuốn sách này quá mà nó chưa biết đọc. Con có thích đọc cho em nghe không? Ồ con đã đọc xong cho em rồi à, em vui chưa kìa, em biết ơn con lắm. Mẹ thưởng cho con một trái tim về việc này nhé".
Chị Ngọc Hà luôn khuyến khích con chăm chỉ, kiên trì. Khen ngợi quá trình con đã phải chăm chỉ như thế nào mới hoàn thành được, nên con được thưởng vì con chăm chỉ. Câu chị hay nói với con nhất là, nhờ con chăm chỉ làm việc hằng ngày, mà con đã học được bao nhiêu điều hay, lại có thể tích lũy được tiền để con có thể mua gì con thích đấy. Ba mẹ cũng vậy, cũng làm việc chăm chỉ hằng ngày, nên cũng học được nhiều, và cũng kiếm được tiền chăm lo cuộc sống.
Những bài học nhỏ giúp con hiểu được giá trị của vật chất và biết quý trọng vật chất
Việc được mẹ dạy về giá trị của tiền và quản lý tài chính từ sớm giúp Nam San hiểu được giá trị của vật chất và biết quý trọng vật chất: Con đi chợ biết một món ăn sẽ tốn bao nhiêu tiền, không phung phí thức ăn. Con biết tiết kiệm: Ví dụ biết tắt đèn khi không dùng, quan sát nhắc nhở ba mẹ nếu ai quên. Mở nước vòi rửa cũng nhẹ nhàng tránh gây lãng phí…
Con biết cân nhắc khi mua đồ và không vòi vĩnh đòi hỏi: Ví dụ mẹ giao ước hôm nay đi chơi, ba mẹ sẽ mời con kem và bữa trưa. Ngoài ra nếu con muốn gì thêm thì con tự sử dụng tiền của con. Muốn mua đồ chơi cũng vậy, nếu ba mẹ không tặng thì con tự bỏ tiền ra mua và sau đó biết tích lũy bằng làm việc chăm chỉ để có tiền.
Sau đó con hiểu được cần chăm chỉ trong các công việc để hoàn thành kế hoạch và được thưởng để tích lũy tiền và được sử dụng theo mong muốn của con. Cuối cùng con hiểu được ba mẹ cũng phải làm việc rất chăm chỉ hằng ngày để con có một cuộc sống tốt nên con luôn biết ơn, chứ không phải xem đó là điều hiển nhiên.
"Mình hay tham gia diễn đàn các mẹ bên Đức lẫn Việt Nam để tìm hiểu học hỏi theo. Mình thấy ở đây, điều trẻ em được hạnh phúc nhất là sự tôn trọng, tin tưởng con và kiên nhẫn của ba mẹ dành cho con. Phần lớn các mẹ đều chú trọng việc dạy về tài chính cho con bắt đầu ở lứa tuổi đi học.
Bắt đầu thì dễ, nhưng để kiên trì để tạo thành thói quen quản lý tài chính tốt thì không phải ai cũng thành công. Cho nên mình thấy, bỏ qua sự khác biệt về môi trường giáo dục, văn hóa, các bố mẹ bên Đức thành công hơn trong việc dạy tài chính cho con vì họ kiên trì, kiên nhẫn, tôn trọng và tin tưởng con hơn", chị Ngọc Hà chia sẻ thêm.
Chị Ngọc Hà sang Đức năm 2008 theo học bổng DAAD để làm nghiên cứu sinh tại ĐH Kỹ thuật Chemnitz (Chemnitz University of Technology). Sau khi hoàn thành luận văn Tiến sĩ, chị ở lại làm việc tại trường theo các dự án nghiên cứu đến nay. Hiện tại, chị Ngọc Hà đang làm dự án về vật liệu nano có tính chất tự lọc từ (spin filter).
