"NGHE TIN MƯA BÃO LẠI RÙNG MÌNH"
Đợt mưa lũ lịch sử cuối tháng 10, đầu tháng 11 vừa qua, số lần chạy lũ của người dân ven sông Vu Gia - Thu Bồn (TP.Đà Nẵng) nhiều hơn so với vùng trũng TP.Huế. Chỉ chưa đầy 1 tuần, nhiều người dân ở xã Thượng Đức phải hứng chịu tới 4 trận lụt, có nơi 5 trận, đỉnh điểm ngập sâu gần 4,5 m.
Thủy điện Sông Tranh ở thượng nguồn Đà Nẵng điều tiết xả lũ về hạ du ngày 6.11
ẢNH: NGỌC THƠM
Ông Phạm Xuân Sơn (ở xã Thượng Đức, TP.Đà Nẵng) cho rằng đợt mưa lũ vừa qua gây ngập sâu có nguyên nhân từ lượng nước trên sông Kôn đổ xuống gặp sông Vu Gia. Khi hai nguồn nước gặp nhau, nước lũ bị đẩy ngược, tràn vô làng. "Người dân ở đây dù đã có kinh nghiệm với lũ lụt, nhưng lượng nước hiện nay không thể nào lường được khi thủy điện xả lũ", ông Sơn nói.
Vùng rốn lũ Thượng Đức vốn có kinh nghiệm sinh tồn như kê nhà cao, sắm ghe nhỏ, dự trữ lương thực, nước uống, xây nhà chống lũ…, nhưng tất cả chỉ là giải pháp tạm thời, mang tính tự vệ. Những trận lụt vừa qua, có thời điểm không hề có mưa hoặc mưa rất nhỏ, nhưng nhiều nơi vẫn bị ngập sâu cục bộ khi thủy điện trên thượng nguồn điều tiết xả lũ.
Ông Trần Đắc Chí (ở xã Thượng Đức) cũng nhìn nhận trước đây khi chưa có thủy điện, vùng thượng lưu này vẫn xảy ra tình trạng ngập lụt nhưng tần suất không dày như hiện nay. "Trước đó, mỗi khi ngập lụt, hễ hết mưa thì nước rút rất nhanh, còn bây giờ mỗi lần mưa lớn cùng với các thủy điện điều tiết xả lũ thì nước ngâm nhiều ngày liền, ngập càng nặng. Giờ đây, nghe báo đài loan tin mưa bão thì người dân lại rùng mình", ông Chí nói.
Hồ chứa nước Nước Trong (Quảng Ngãi) xả lũ điều tiết trước bão Kalmaegi (bão số 13)
ẢNH: PHẠM ANH
Địa bàn phía nam, không chỉ đô thị mà các xã ven sông Phước Giang, Trà Khúc, Trà Bồng và sông Vệ (Quảng Ngãi) cũng thường xuyên chìm trong nước. Từ cuối tháng 10 đến đầu tháng 11, vùng hạ lưu sông Trà Bồng ngập 3 lần trong 1 tuần. Bà Bùi Thị Hạnh (57 tuổi, thôn Tân Phước Đông, xã Bình Minh, Quảng Ngãi) kể: "Nước dâng nhanh, nhiều nhà ngập gần tới mái". Theo một lãnh đạo xã Bình Minh, năm nào cũng có ngập, nhưng ngập nhanh và nhiều lần trong 1 tuần như năm nay thì bất thường nhất trong nhiều năm trở lại đây.
Cần vận hành thủy điện theo hướng mở
Đợt mưa lũ vừa qua, TP.Đà Nẵng chủ động chỉ đạo hạ mực nước hồ rất sớm để đón lũ, nhờ đó ở giai đoạn đầu các hồ có cắt được lũ cho hạ du. Tuy nhiên khi nước về đầy hồ, bắt buộc phải xả với lưu lượng tương đương...
Theo ông Trần Nam Hưng, Phó chủ tịch UBND TP.Đà Nẵng, nếu Quy trình 1865 cho phép vận dụng linh hoạt hơn trong điều kiện thời tiết bất thường thì khả năng điều tiết, cắt lũ của các hồ thủy điện sẽ hiệu quả hơn. Tại cuộc họp ngày 4.11, TP.Đà Nẵng kiến nghị Bộ NN-MT về việc vận hành các hồ thủy điện vào mùa mưa lũ.
Để triển khai các nội dung Quy trình 1865 phù hợp với thực tiễn và quy định của luật Phòng thủ dân sự, UBND TP.Đà Nẵng đề nghị Bộ NN-MT xem xét báo cáo Thủ tướng Chính phủ điều chỉnh, bổ sung một số nội dung. Trong đó, kiến nghị điều chỉnh kéo dài thời gian mùa lũ ("từ ngày 1.9 - 15.12" thành "từ ngày 1.9 - 31.12"); bổ sung kịch bản vận hành khi lưu lượng về các hồ đạt/vượt ngưỡng mà mực nước hạ du còn thấp thì xem xét tiếp tục vận hành hạ mực nước hồ hoặc vận hành duy trì mực nước hồ; hiệu chỉnh cụm từ "xả lũ" thành cụm từ "vận hành điều tiết qua tràn xả sâu" nhằm đảm bảo phù hợp thực tế việc vận hành; tăng dung tích phòng lũ các hồ chứa lớn nhất có thể vào đầu mùa lũ để tăng năng lực giảm lũ cho hạ du.
Hoàng Sơn
CẮT LŨ, NHƯNG CHƯA TỐI ƯU
Một cựu cán bộ lãnh đạo Công ty TNHH MTV khai thác thủy lợi Quảng Nam cho rằng không thể phủ nhận vai trò của các hồ chứa trong việc cắt lũ, điều tiết nguồn nước về hạ du, nhưng trên thực tế giữa lợi ích phát điện và phòng chống lũ vẫn còn khoảng cách. Vì vậy, cần phải thay đổi quy trình vận hành liên hồ chứa cho linh hoạt, đáp ứng được thực tiễn biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp. Theo ông, ngập lụt giờ không chỉ là câu chuyện của thiên nhiên mà còn là hệ quả của cách con người ứng xử với thiên nhiên.
Đợt mưa lũ lịch sử vừa qua, toàn xã Đại Lộc (TP.Đà Nẵng) chìm trong biển nước
ẢNH: NGỌC THƠM
Một lãnh đạo TP.Đà Nẵng cũng nhận định, đợt mưa lũ lịch sử cuối tháng 10 và đầu tháng 11 vừa qua có yếu tố mưa lớn chưa từng có, các hồ thủy điện trên lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn cũng đã điều tiết cắt lũ cho hạ du. Tuy nhiên mức độ điều tiết lũ còn hạn chế do quy trình vận hành hiện nay "chưa đủ linh hoạt".
Ông Trương Xuân Tý, Phó giám đốc Sở NN-MT TP.Đà Nẵng, nhắc lại các số liệu gây kinh ngạc: lượng mưa chưa từng có lên đến gần 1.000 mm chỉ trong 48 giờ khiến mực nước sông Vu Gia - Thu Bồn vượt đỉnh lũ lịch sử năm Giáp Thìn 1964. Đợt mưa lớn sinh ra 3 đợt lũ, nên rất khó khăn trong vấn đề điều hành. Thủy điện cũng có cắt lũ cho hạ du nhưng ở mức độ vừa phải, chỉ có thể cắt lũ ở đợt đầu tiên, còn sau đó phải xả vì dung tích phòng lũ có hạn. Ông Tý cũng nhìn nhận một số điều khoản trong quy trình vận hành liên hồ chứa hiện nay vẫn còn cứng nhắc.
Trao đổi với PV Thanh Niên, ông Trần Nam Hưng, Phó chủ tịch UBND TP.Đà Nẵng, đánh giá: "Phải khẳng định rằng đợt mưa lũ vừa rồi các hồ thủy điện có cắt lũ cho hạ du nhưng ở mức độ khiêm tốn. Sắp tới đây T.Ư đang tính toán điều chỉnh lại Quy trình vận hành liên hồ chứa trên lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn (Quy trình 1865) để tối ưu hóa, giúp khả năng cắt lũ tốt hơn; trong đó giao luôn nhiệm vụ cắt lũ cho các thủy điện".
Lực lượng chức năng vào vùng ngập sâu cứu trợ người dân
ẢNH: NGỌC THƠM
Tại Quảng Ngãi, các chuyên gia cũng đang đánh giá toàn diện về vai trò của hồ chứa và thủy điện. Ông Nhâm Xuân Sỹ, Phó giám đốc Đài Khí tượng thủy văn Quảng Ngãi, cho biết các hồ ở thượng nguồn Quảng Ngãi có nhiệm vụ cắt lũ và cấp nước mùa khô. Trước bão Fengshen (bão số 12), theo chỉ đạo của ông Nguyễn Hoàng Giang, Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ngãi, các hồ thủy điện đã xả điều tiết trước để tránh khi hạ du đã "no nước" mới xả. "Những năm gần đây, công tác điều tiết hồ chứa được thực hiện tốt hơn, góp phần hạn chế ngập ở vùng hạ du", ông Sỹ đánh giá.
Trước bão Kalmaegi (bão số 13), Thứ trưởng Bộ NN-MT Nguyễn Hoàng Hiệp kiểm tra tại Quảng Ngãi cũng thừa nhận quy trình vận hành liên hồ chứa hiện nay còn bất cập. Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ NN-MT phối hợp các địa phương điều hành linh hoạt hơn, phù hợp thực tế. Theo ông Hiệp, trước khi bão đổ bộ, các hồ thủy điện, thủy lợi có chức năng cắt lũ phải chủ động xả nước để tăng dung tích chứa, sẵn sàng đón lũ mới. Ông đề nghị Quảng Ngãi chỉ đạo các hồ ở lưu vực sông Trà Khúc và Sê San xả nước nhiều nhất có thể trước bão, nhằm giảm áp lực cho vùng hạ du. (còn tiếp)
