Cảnh báo: Sông băng tan chảy, núi lửa phun trào dữ dội hơn

Dòng nham thạch phun trào từ Sundhnukagigar, một khe nứt núi lửa đang hoạt động gần thị trấn Grindavik ở Iceland, vào ngày 14/1/2024. (Ảnh: Iceland Public Defence)

Hàng trăm ngọn núi lửa ở Nam Cực, Nga, New Zealand và Bắc Mỹ nằm bên dưới các sông băng. Nhưng khi hành tinh ấm lên và các tảng băng này tan chảy, những ngọn núi lửa này có khả năng hoạt động mạnh hơn, theo các tác giả của một nghiên cứu mới phân tích hoạt động của sáu ngọn núi lửa ở miền nam Chile trong kỷ băng hà cuối cùng. Các nhà nghiên cứu trình bày những phát hiện của mình ngày 8/7 tại Hội nghị Goldschmidt năm 2025 ở Prague.

Sông băng tan chảy, núi lửa phun trào dữ dội hơn

"Các sông băng có xu hướng ngăn chặn lượng phun trào từ các núi lửa bên dưới chúng. Nhưng khi các sông băng tan chảy do biến đổi khí hậu, những phát hiện của chúng tôi cho thấy những ngọn núi lửa này sẽ phun trào thường xuyên hơn và dữ dội hơn", tác giả chính của nghiên cứu Pablo Moreno Yaeger, nghiên cứu sinh tại Đại học Wisconsin-Madison,Mỹ cho biết.

Lần đầu tiên, các nhà khoa học đưa ra giả thuyết băng tan có thể tác động đến núi lửa vào những năm 1970. Trọng lượng của các sông băng tác động lực hướng xuống lớp vỏ và lớp phủ của Trái đất, vì vậy khi băng tan, khí ngầm và magma sẽ giãn nở, dẫn đến sự tích tụ áp suất gây ra các vụ phun trào dữ dội.

Quá trình này được biết là đã định hình lại cơ bản Iceland, nằm trên các mảng kiến tạo Bắc Mỹ và Á-Âu đang phân kỳ. Năm 2002, các nhà khoa học đã tính toán những thay đổi đối với hoạt động núi lửa của Iceland khi các sông băng tan chảy vào cuối kỷ băng hà cuối cùng, cách đây khoảng 10.000 năm. Các núi lửa của hòn đảo này phản ứng bằng một đợt phun trào, phun trào với tốc độ lớn hơn từ 30 đến 50 lần so với trước đó hoặc sau đó.

Theo dõi hoạt động núi lửa và băng tan

Tuy nhiên, mối nguy hiểm có thể ẩn núp bên trong các hệ thống núi lửa lục địa vẫn chưa được nghiên cứu đầy đủ. Để điều tra, các nhà khoa học địa chất đã xem xét sáu ngọn núi lửa nằm ở miền nam Chile, bao gồm cả núi lửa Mocho-Choshuenco hiện đang ngủ yên, và cách chúng phản ứng với sự tan chảy của Dải băng Patagonia hàng nghìn năm trước.

Bằng cách sử dụng sự phân rã phóng xạ của argon do núi lửa phun trào trong khu vực giải phóng ra như một chiếc đồng hồ đồng vị, và bằng cách nghiên cứu các tinh thể bắt đầu hình thành bên trong đá macma phun trào khi núi lửa phun trào, các nhà nghiên cứu có thể theo dõi hoạt động núi lửa trong khu vực và mối quan hệ của nó với băng tan.

Họ phát hiện ra rằng từ 26.000 đến 18.000 năm trước, trong thời kỳ đỉnh cao của kỷ băng hà cuối cùng, lớp băng đã nén chặt thể tích của các vụ phun trào, khiến một hồ chứa magma khổng lồ tích tụ bên dưới bề mặt của khu vực. Khi lớp băng tan chảy, áp suất tăng lên bên trong hồ chứa này và cuối cùng được giải phóng để hình thành nên núi lửa Mocho-Choshuenco.

Mối đe dọa này có phạm vi toàn cầu: Theo một nghiên cứu năm 2020, có tới 245 trong số các núi lửa có khả năng hoạt động trên thế giới nằm bên dưới hoặc trong phạm vi 5 km băng.

Moreno Yaeger cho biết: " Điểm kích hoạt là khi các sông băng này bắt đầu tan chảy, giải phóng áp suất, điều hiện đang xảy ra ở những nơi như Nam Cực. Các khu vực đáng quan tâm khác bao gồm Bắc Mỹ, New Zealand và Nga cần được khoa học quan tâm chặt chẽ hơn. Theo thời gian, tác động tích lũy của nhiều vụ phun trào có thể góp phần vào sự nóng lên toàn cầu trong thời gian dài do sự tích tụ khí nhà kính. Điều này tạo ra một vòng xoay tích cực, trong đó các sông băng tan chảy gây ra các vụ phun trào và các vụ phun trào này có thể góp phần làm nóng lên và tan chảy thêm nữa".