Trước đó, nhiều địa phương khác cũng đề xuất xây dựng cảng hàng không. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng, các địa phương phải cân nhắc, thận trọng, tránh theo phong trào khi đề xuất xây sân bay.
Sân bay Vân Đồn. Ảnh: TTXVN phát
Số liệu của Cục Hàng không Việt Nam cho thấy, Việt Nam hiện có 22 sân bay đang hoạt động. Trong số này chỉ có sân bay Vân Đồn là do Sun Group – một doanh nghiệp tư nhân đầu tư. Theo quy hoạch, tầm nhìn đến năm 2050 đang được Bộ Giao thông Vận tải xây dựng nước ta sẽ có 31 sân bay, gồm 14 sân bay quốc tế và 17 sân bay nội địa.
Các chuyên gia kinh tế nhận định, với việc thiên nhiên ban tặng cho nhiều danh lam, thắng cảnh cùng bờ biển dài, nước ta có tiềm năng, lợi thế lớn để phát triển kinh tế du lịch. Để khai thác triệt để lợi thế này thì phát triển hạ tầng hạ tầng; trong đó có hàng không là vô cùng quan trọng. Nếu hoạt động hiệu quả thì sẽ phát triển được kinh tế của vùng, ngược lại sẽ mang lại hậu quả nặng nề cho chính địa phương đó.
Đại diện Cục Hàng không Việt Nam cho rằng, không phát triển ồ ạt mà đầu tư có trọng điểm, đầu tư cảng lớn mang tính cách mạng về quy mô, năng lực. Cũng theo Cục Hàng không Việt Nam, một số tỉnh muốn đưa sân bay tỉnh mình thành sân bay quốc tế, nhiều địa phương lại muốn có sân bay to hơn. Trong khi về nguyên tắc phải phát triển đồng bộ, phát triển đến đâu, đầu tư đến đấy chứ không thể tỉnh nào cũng muốn sân bay thật to, nhà ga thật đẹp. Sân bay là điều kiện cần chứ không phải điều kiện đủ để phát triển một tỉnh.
Có thể thấy, nhìn sang các nước trong khu vực và trên thế giới, các nước với diện tích rộng lớn đã xây dựng nhiều sân bay để phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, với diện tích trung bình thì việc đầu tư sân bay ở nước ta phải xác định mục tiêu cụ, đặc biệt là mục tiêu phát triển kinh tế dài hạn như: thu hút đầu tư, du lịch…nhằm tạo đà cho kinh tế cất cánh, tránh đầu tư theo phong trào.
Đánh giá về tính hiệu quả khi xây dựng xây dựng sân bay, PGS.TS Nguyễn Thiện Tống, nguyên Chủ nhiệm bộ môn kỹ thuật hàng không, Đại học Bách khoa Tp. Hồ Chí Minh cho rằng, các hãng hàng không, nhất là hãng tư nhân, "không dại" gì mở đường bay tới các sân bay ít khách. Nếu mỗi sân bay chỉ phục vụ 2-3 chuyến bay mỗi ngày thì không đủ chi phí để duy trì cơ sở hạ tầng, chưa nói đến có hiệu quả tài chính.
"Đây là lý do các địa phương phải cân nhắc khi mong muốn xây sân bay và cơ quan lập quy hoạch là Bộ Giao thông Vận tải cần thận trọng trong xem xét bảo đảm tính khả thi, hiệu quả của quy hoạch, tránh tình trạng chịu "sức ép" hay nể nang mà bổ sung quy hoạch. Nhất là trong bối cảnh rất nhiều sân bay nhỏ đang trong tình trạng thua lỗ nhiều năm nay", PGS. TS Nguyễn Thiện Tống chia sẻ.
Chia sẻ về tiêu chí lựa chọn bổ sung thêm sân bay vào quy hoạch, đại diện Tổng công ty Tư vấn thiết kế giao thông vận tải (TEDI) - đơn vị thực hiện quy hoạch - cho rằng, đối với các cảng hàng không mới, cần có căn cứ tính toán hiệu quả kinh tế, kinh nghiệm quốc tế.
Trong đó, 6 tiêu chí chính về sự cần thiết và mức độ khả thi làm sân bay mới bao gồm: Nhu cầu sản lượng; kinh tế xã hội (tăng GDP, việc làm, thúc đẩy du lịch); an ninh quốc phòng (chiến lược, dự phòng chiến lược); khẩn nguy cứu trợ; điều kiện tự nhiên (vùng trời, tĩnh không, thời tiết, đất đai) và cự ly bố trí (cự ly tới đô thị trung tâm, cự ly tới sân bay lân cận).
"Qua nghiên cứu trên thế giới cho thấy 75% người dân có thể tiếp cận với cảng hàng không trong bán kính 100 km, chiểu theo tiêu chí này, Việt Nam có thể đáp ứng 98% vào năm 2030. Hệ thống cảng hàng không nước ta phân bố hài hòa trên toàn lãnh thổ. Nhưng ở các vùng Tây Bắc, Tây Nguyên, người dân chưa tiếp cận được cảng hàng không trong bán kính 100 km, còn một số cảng hàng không chưa đạt công suất, trong khi các cảng hàng không tại các thành phố lớn lại đang trong tình trạng vượt quá công suất thiết kế", đại diện Tư vấn TEDI nhìn nhận.
Trong kiến nghị gửi Chính phủ, Bộ Giao thông Vận tải, các tỉnh đều cho thấy đề xuất của mình là chính đáng nếu nhìn từ góc độ phát triển du lịch, kinh tế địa phương. Nếu nguồn lực tài chính đủ lớn, đất đai còn nhiều, việc quy hoạch, tiến tới xây dựng tại mỗi tỉnh, thành phố một sân bay là việc nên làm để phát triển du lịch, kết nối giao thương.
Tuy nhiên, việc xin xây dựng và phát triển ồ ạt các sân bay trong thời điểm hiện nay là chưa hợp lý bởi nguồn lực của nhiều địa phương còn hạn chế. Bên cạnh đó, việc quy hoạch sân bay nếu không phù hợp với thực tế của từng khu vực thì sẽ không mang lại hiệu quả đầu tư.
Theo chuyên gia kinh tế PGS.TS Ngô Trí Long, đầu tư xây dựng một sân bay rất tốn kém, phải tính toán thật kỹ về nhu cầu thực tế, hiệu ứng kinh tế, tác động xã hội... trước khi quyết định đầu tư, không thể theo phong trào. Mặt khác, quy hoạch hàng không không chỉ cục bộ địa phương mà phải tính đến sự cần thiết, mức độ khả thi, an ninh quốc phòng cũng như điều kiện tự nhiên.
Câu chuyện nhãn tiền vẫn còn nguyên giá trị thời sự khi nhiều tỉnh đua nhau xin làm cảng biển nước sâu hay nhà máy đóng tàu dẫn đến cạnh tranh lẫn nhau và không hiệu quả. Vì vậy, các chuyên gia kinh tế cho rằng, cần phải có thuốc trị căn bệnh làm sân bay theo phong trào; quy hoạch sân bay cần phải gắn với tiềm lực hay đơn giản là túi tiền.
Chính vì thế, việc đầu tư, nâng công suất cảng hàng không cần thiết đến đâu phụ thuộc rất nhiều vào tình hình kinh tế - xã hội của địa phương, vùng kinh tế. Điển hình cho tình trạng trên là cảng hàng không quốc tế Cần Thơ. Trong đề án xây dựng sẽ phục vụ cho hơn 10 triệu người dân khu vực Đồng bằng sông Cửu Long nhưng thực tế, vắng vẻ, lèo tèo vài chuyến bay mỗi ngày, thua lỗ là khó tránh khỏi.
Thực tế cho thấy, trong trường hợp bình thường, chưa có tác động của dịch COVID-19, năm 2019 chỉ có 6 cảng hàng không hoạt động có lãi, số còn lại phải bù lỗ.
Đồng quan điểm trên, TS. Nguyễn Bách Tùng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý xây dựng và chất lượng công trình giao thông (Bộ Giao thông Vận tải), phần lớn sân bay nội địa hiện chưa đạt công suất thiết kế.
Thậm chí nhiều sân bay quốc tế được đầu tư xây dựng với công suất lớn như: Vân Đồn, Cần Thơ... trong giai đoạn đầu đưa vào khai thác còn trải qua một khoảng thời gian vắng khách. Điều này cho thấy, một trong những vấn đề tối quan trọng khi quyết định xây sân bay là phải tính toán thật kỹ về hiệu quả đầu tư. Mặt khác, cho dù nhu cầu địa phương là có nhưng nếu khoảng cách đi lại quá gần, sân bay được xây lên chưa chắc đã mang lại hiệu quả đầu tư.
Theo tính toán của Bộ Giao thông Vận tải, con số 28 sân bay vào năm 2030 sẽ giúp nâng tổng công suất sân bay toàn quốc lên khoảng 283 triệu khách/năm, đảm bảo trên 95% dân số có thể tiếp cận tới sân bay trong phạm vi 100 km. Mật độ này được Bộ Giao thông Vận tải đánh giá là phù hợp với các nước trong khu vực như Thái Lan, Hàn Quốc, Malaysia...
