Các khu công nghiệp truyền thống cần “lột xác” để đón sóng FDI chất lượng cao

Khu công nghiệp truyền thống đang trở nên lỗi thời?

Ngày 29/5, Liên chi hội Bất động sản công nghiệp Việt Nam tổ chức diễn đàn “Thúc đẩy phát triển khu công nghiệp: Giải pháp toàn diện và đầu tư bền vững".

Phát biểu tại diễn đàn, TS. Nguyễn Văn Khôi - Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam (VNREA) - cho biết, Việt Nam đang nổi lên là điểm đến chiến lược của dòng vốn đầu tư quốc tế, nhờ ổn định kinh tế vĩ mô, vị trí địa lý thuận lợi và môi trường đầu tư cải thiện.

Tuy nhiên, đi kèm với cơ hội là những thách thức mới, đó là các yêu cầu cao hơn về phát triển bền vững, tiêu chuẩn ESG, chuyển đổi số, giảm phát thải và chất lượng lao động. Những điều này đòi hỏi Việt Nam phải tái cấu trúc toàn diện hệ thống khu công nghiệp.

TS Nguyễn Văn Khôi nhấn mạnh: “Những thay đổi trên thế giới đang tạo ra áp lực và cũng là động lực để tái cấu trúc toàn bộ hệ thống khu công nghiệp - vốn được coi là nền tảng tăng trưởng của nền kinh tế Việt Nam trong suốt hơn hai thập kỷ qua. Đây là xu hướng tất yếu để không bị "tụt hậu" trong cuộc đua toàn cầu”.

Ông Phạm Thanh Bình - Giám đốc Trung tâm Xúc tiến, Thông tin và Hỗ trợ đầu tư phía Bắc cho biết, Việt Nam đang bước vào một giai đoạn phát triển mới với khát vọng xây dựng đất nước phồn vinh, hiện đại và bền vững.

Trong tiến trình đó, các khu công nghiệp tiếp tục giữ vai trò then chốt trong thu hút đầu tư, phát triển công nghiệp và tạo lập động lực tăng trưởng vùng.

Tuy nhiên, mô hình khu công nghiệp truyền thống, vốn chú trọng vào mở rộng diện tích, tận dụng lao động giá rẻ và ưu đãi về đất đang bộc lộ nhiều hạn chế, thiếu liên kết chuỗi, sử dụng tài nguyên chưa hiệu quả, áp lực môi trường và cản trở chuyển đổi xanh.

“Để đáp ứng yêu cầu phát triển chất lượng cao, khu công nghiệp Việt Nam cần một cuộc chuyển đổi mô hình mang tính chiến lược”, ông Bình cho biết.

Ông Bình thông tin, 5 tháng đầu năm, Việt Nam thu hút gần 12,8 tỷ USD FDI, tăng 10,3% so với cùng kỳ. Tuy nhiên, nhà đầu tư không chỉ quan tâm chi phí sản xuất mà còn yêu cầu khắt khe về hạ tầng thông minh, cam kết phát thải thấp và lực lượng lao động kỹ thuật số.

"Chính vì vậy, chỉ khi chúng ta tạo dựng được những khu công nghiệp thông minh, tích hợp, vận hành bằng công nghệ, đảm bảo ESG và phát triển bền vững, thì mới có thể cạnh tranh trong cuộc đua thu hút FDI chất lượng cao", ông nhấn mạnh.

Các giải pháp chiến lược để "lột xác" khu công nghiệp

Trước những áp lực mang tính thời đại và yêu cầu khắt khe từ dòng vốn đầu tư mới, việc chuyển đổi mô hình khu công nghiệp tại Việt Nam không thể chỉ dừng lại ở nhận thức, mà cần được cụ thể hóa bằng hành động và giải pháp chiến lược.

Theo đó, ông Phạm Thanh Bình đã đề xuất 5 nhóm giải pháp cần được đồng hành triển khai.

Thứ nhất, đẩy mạnh quy hoạch tích hợp vùng. Thứ hai, hoàn thiện cơ chế hỗ trợ khu công nghiệp sinh thái. Thứ ba, phát triển hạ tầng số cho khu công nghiệp thông minh. Thứ tư, gắn kết đào tạo - công nghệ - công nghiệp. Thứ năm, xúc tiến đầu tư trên nền tảng số. 

Ông Bình nhìn nhận, từ một nền công nghiệp định hướng xuất khẩu, Việt Nam đang tiến đến xây dựng hệ sinh thái công nghiệp xanh – số – đổi mới sáng tạo.

Trong tiến trình này, mỗi khu công nghiệp cần là một hạt nhân phát triển bền vững, không chỉ thu hút đầu tư mà còn lan tỏa công nghệ, giá trị gia tăng và cơ hội việc làm chất lượng.

“Với quyết tâm từ Chính phủ, sự đồng hành của cộng đồng doanh nghiệp và các cơ quan xúc tiến, khu công nghiệp Việt Nam sẽ chuyển mình mạnh mẽ, đóng vai trò dẫn dắt trong chiến lược phát triển kinh tế xanh và hội nhập sâu rộng toàn cầu”, ông Bình nói.

ThS. Bạch Ngọc Tùng - Giám đốc Công ty Cổ phần Công nghệ xây dựng ACUD Việt Nam (đơn vị thành viên của S-GROUP) - chia sẻ, tính đến cuối năm 2024, Việt Nam có 299 khu công nghiệp đang hoạt động. Tuy nhiên, chỉ khoảng 3–5 khu công nghiệp đang thực hiện những bước chuyển đổi rõ ràng sang mô hình khu công nghiệp sinh thái – tương đương với tỷ lệ chưa tới 2%. 

Con số này cho thấy khoảng cách rất lớn giữa kỳ vọng phát triển bền vững và thực trạng hiện tại, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang cam kết mạnh mẽ với các mục tiêu phát thải ròng bằng 0 và chiến lược tăng trưởng xanh đến năm 2050.

Chuyên gia Bạch Ngọc Tùng phân tích, quá trình chuyển đổi này đang ở giai đoạn khởi động cần thiết. Sự chậm trễ trong nhận thức từ các chủ đầu tư hạ tầng, e ngại về chi phí đầu tư ban đầu, thiếu hụt hướng dẫn kỹ thuật và khung pháp lý thực thi, cùng với năng lực nhân sự còn hạn chế và sự phối hợp thiếu hiệu quả giữa các bên liên quan là những rào cản lớn nhất. 

Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng hành lang pháp lý đang dần hoàn thiện với các văn bản quan trọng như Nghị định 35 và Thông tư 05 sẽ tạo nền móng pháp lý cho việc phát triển các khu công nghiệp sinh thái có quy chuẩn rõ ràng, minh bạch và nhất quán.

Dưới góc độ thực tế, ông Tùng chia sẻ, từ giai đoạn lập quy hoạch, S-GROUP đã áp dụng phương pháp tích hợp hệ sinh thái công nghiệp – nơi tính toán kỹ lưỡng các dòng vật chất, năng lượng, nước và chất thải giữa các doanh nghiệp trong khu, để tạo ra các kết nối cộng sinh. Những mối liên kết này giúp tận dụng tối đa tài nguyên, giảm thiểu phát thải và tạo ra giá trị gia tăng thứ cấp từ chất thải, phế phẩm.

Ông Tùng cho rằng điểm khởi đầu quyết định thành công của một khu công nghiệp sinh thái không phải ở công nghệ, mà là ở tầm nhìn và cam kết chiến lược từ phía chủ đầu tư hạ tầng. Khu công nghiệp không chỉ là nơi đặt nhà xưởng, mà là một phần của hệ sinh thái sản xuất – xã hội – môi trường có khả năng tự điều phối và cân bằng.