Năm 2020, Uber, công ty gọi xe lớn nhất thế giới, đặt mục tiêu toàn bộ chuyến xe và đơn giao hàng sẽ không phát thải vào năm 2040. Tuy nhiên, đến năm 2025, chỉ vài trăm nghìn trong số 7,1 triệu tài xế của hãng đã chuyển sang các phương tiện xanh, theo Rest of World.
Grab, công ty gọi xe lớn nhất Đông Nam Á, cũng đặt mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2040. Năm ngoái, 7% tổng số chuyến đi và đơn giao hàng của Grab sử dụng các phương tiện ít hoặc không phát thải. Các phương tiện này bao gồm xe điện, xe hybrid, xe đạp và cả đi bộ.
Uber, Lyft và Grab không công bố con số xe điện chính xác. Tuy nhiên, công ty nghiên cứu và tư vấn Gartner ước tính rằng, trên toàn cầu, xe điện chỉ chiếm chưa đến 1% trong đội xe của mỗi nền tảng.
Một đối tác tài xế mặc áo đồng phục Grab trong quán cà phê ở Hà Nội. (Ảnh: Đức Huy).
Bà Shivani Palepu, nhà phân tích công nghệ vận tải tại Gartner, chia sẻ: “Dù các công ty này đã thúc đẩy việc sử dụng xe điện, họ khó có thể đạt được mục tiêu 100% trong thập kỷ tới”. Bà Palepu dự đoán tốc độ chuyển đổi sang xe điện sẽ rất khác nhau tùy theo từng khu vực.
Quá trình chuyển đổi gặp nhiều trở ngại hơn ở các khu vực đang phát triển như Nam Á, Đông Nam Á và Châu Phi. Tại đây, hạ tầng sạc còn yếu kém, giá xe quá cao và quy định chưa rõ ràng. Điều này gây khó khăn cho các tài xế vốn có thu nhập không cao. Trong khi đó, Bắc Mỹ và châu Âu có điều kiện tốt hơn nhờ các khoản trợ cấp của chính phủ và mạng lưới trạm sạc dày đặc.
Tuy vậy, khoảng cách giữa chính sách và thực tế vẫn còn lớn. Lyft chủ yếu hoạt động ở Bắc Mỹ, một thị trường rất ủng hộ xe điện. Công ty đã cam kết toàn bộ đội xe sẽ chạy điện vào năm 2030. Thế nhưng, đến nay Lyft cho biết mới chỉ có 20% số chuyến xe của họ sử dụng xe hybrid hoặc xe điện, dù đã đưa ra nhiều khoản thưởng và giảm giá chi phí sạc.
Theo Bolt, công ty gọi xe lớn thứ tư thế giới, châu Âu đang dẫn đầu về việc sử dụng xe điện. Khu vực này có nhiều chính sách ưu đãi như giảm thuế, miễn phí qua các trạm thu phí tắc đường và miễn phí đỗ xe cho chủ xe điện. Bolt có trụ sở tại Estonia và hoạt động tại 600 thành phố. Hãng cung cấp xe điện và xe xanh tại 70 thành phố ở châu Âu và châu Phi, đồng thời đặt mục tiêu không phát thải ròng vào năm 2040.
Châu Âu hiện có hơn 1 triệu trạm sạc công cộng. Điều này có được sau khi một đạo luật yêu cầu các trạm sạc nhanh phải được đặt cách nhau 60 km vào cuối năm 2025. Để so sánh, tại Thái Lan, nơi Bolt có hơn nửa triệu tài xế, chỉ có chưa đến 10.000 điểm sạc, và chưa đến một nửa trong số đó là sạc nhanh.
Bolt đặt mục tiêu khiêm tốn rằng 10% đội xe của họ tại Thái Lan sẽ chuyển sang xe điện trong ba năm tới. Ông Nathadon Suksiritarnan, giám đốc quốc gia của Bolt, đã chia sẻ thông tin này tại một hội nghị về gọi xe ở Bangkok.
Các thành phố có tỷ lệ xe điện cao nhất của Bolt là Oslo, Amsterdam, Helsinki, London, Paris và Lisbon.
Tại Mỹ và Canada, xe điện chiếm gần 10% tổng quãng đường di chuyển của Uber. Con số này ở châu Âu là hơn 15%, và lên tới 40% ở các thành phố lớn như London và Amsterdam. Bà Rebecca Tinucci, người đứng đầu bộ phận điện hóa và bền vững toàn cầu của Uber, cho biết các tài xế của hãng chuyển sang xe điện nhanh gấp năm lần so với người dân nói chung.
Theo các nhà phân tích, chi phí mua xe ban đầu cao, chuỗi cung ứng yếu và dịch vụ hậu mãi không ổn định là những rào cản khác ở các thị trường đang phát triển. Ông Jonathan Chua, tổng giám đốc khu vực của nền tảng gọi xe Tada, cho biết Singapore là một ngoại lệ nhờ sự hỗ trợ mạnh mẽ của chính phủ.
Ông nói: “Điểm mạnh của Singapore là các sáng kiến do chính phủ dẫn dắt, bao gồm mục tiêu xây dựng hạ tầng sạc xe điện toàn quốc, các khoản trợ cấp và hỗ trợ về quy định”.
Các tài xế ngần ngại chuyển đổi còn vì rào cản tài chính và vận hành. (Ảnh: Đức Huy).
Ngoài vấn đề hạ tầng, các tài xế còn đối mặt với nhiều rào cản tài chính và vận hành. Mối lo lớn nhất của họ là quãng đường xe có thể đi sau mỗi lần sạc đầy. Việc xe hết pin vào giờ cao điểm sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập của họ.
Bà Palepu cho biết: “Nỗi lo về quãng đường di chuyển là một trong những rào cản lớn nhất. Sạc xe điện mất nhiều thời gian hơn đổ xăng, làm giảm số chuyến đi một tài xế có thể thực hiện trong ngày và ảnh hưởng đến thu nhập.”
Hầu hết các tài xế gọi xe đều khó tiếp cận các khoản vay mua xe truyền thống do không đủ điểm tín dụng.
Tuy nhiên, ứng dụng gọi xe lại có một lợi thế. Ông Kittipoap Watcharavasuntra từ Tisco Financial Group của Thái Lan cho biết: “Lợi thế đó chính là dữ liệu.” Về lý thuyết, các bên cho vay có thể dựa vào dữ liệu về thu nhập và tần suất sử dụng xe để duyệt các khoản vay. Nhưng theo ông Nitin Sharma từ quỹ đầu tư Antler India, việc này trên thực tế vẫn còn rất xa vời.
Những cải tiến đang dần thay đổi bối cảnh. Pin xe điện giờ đây có thể chạy từ 140 km đến hơn 400 km cho mỗi lần sạc. Các nhà sản xuất như Tata và Citroën còn cung cấp bảo hành lên đến 300.000 km. Thời gian sửa chữa cũng giảm từ vài ngày xuống chỉ còn vài giờ. Đây là một thay đổi lớn vì thu nhập của tài xế phụ thuộc vào thời gian xe hoạt động.
Các thị trường mới nổi đang có những giải pháp sáng tạo đầy hứa hẹn. Họ đi tiên phong với những ý tưởng có thể thay đổi cách ngành công nghiệp điện hóa. Ông Amos Mwangi từ Viện Tài nguyên Thế giới Châu Phi cho biết: “Mô hình đổi pin và sở hữu linh hoạt đang dẫn đầu xu hướng.”
Các chương trình như trả tiền theo mức sử dụng hay thuê để sở hữu đang dần phổ biến, nhưng quy mô còn nhỏ. Tại Thái Lan, Bolt đã hợp tác với công ty Sleek EV của Singapore để triển khai mô hình thuê để sở hữu xe máy điện với lãi suất thấp và thời gian trả góp dài.
Các mô hình nền tảng mới cũng đang xuất hiện để giúp đỡ tài xế. Ví dụ, công ty Milo Drive tổng hợp các yêu cầu chuyến đi từ nhiều ứng dụng khác nhau. Điều này giúp tối đa hóa thu nhập cho tài xế và giúp họ không bị phụ thuộc vào một nền tảng duy nhất.
Một số dự án tham vọng đã cho thấy cả tiềm năng và rủi ro. BluSmart đã xây dựng đội xe gọi xe hoàn toàn bằng điện đầu tiên ở Ấn Độ. Công ty hoạt động thành công trong sáu năm trước khi sụp đổ vào tháng 5 vừa qua do sai phạm tài chính của các nhà sáng lập. Bà Palepu nhận xét rằng thành công ngắn ngủi của BluSmart đã "chứng minh mô hình đội xe toàn điện là khả thi về mặt vận hành”.
Vẫn có những điểm sáng. Nhà sản xuất Trung Quốc BYD đã hợp tác để cung cấp 100.000 xe điện cho Uber và 50.000 xe cho Grab. Những thỏa thuận này cho thấy một thực tế quan trọng: chất lượng xe, giá cả cạnh tranh, nguồn tài chính dễ tiếp cận và dịch vụ hậu mãi đáng tin cậy phải song hành cùng nhau.
Ông Mwangi kết luận: “Để chuyển đổi sang xe điện thành công ở mọi thị trường, chúng ta cần có chính sách hỗ trợ, công nghệ và hạ tầng sạc, nguồn tài chính, đào tạo nhân lực và nâng cao nhận thức.”
Quá trình chuyển đổi của ngành gọi xe sẽ không phụ thuộc vào một phát kiến đột phá duy nhất. Thay vào đó, nó phụ thuộc vào việc chúng ta có thể tạo ra các điều kiện thuận lợi hay không. Khi đó, việc chuyển sang xe điện sẽ trở thành một lựa chọn hợp lý và hiển nhiên cho các tài xế.
Ông Chua nói: “Tương lai của xe điện sẽ được quyết định bởi khả năng tiếp cận, giá cả phải chăng và niềm tin. Vai trò của các nền tảng như chúng tôi là dẫn dắt sự đổi mới, đồng thời đảm bảo không một tài xế nào bị bỏ lại phía sau”.
