Hàng trăm bức tượng đá (Moai) sừng sững trên đảo Rapa Nui (Đảo Phục Sinh) từ lâu đã là biểu tượng của sự bí ẩn. Các nhà sử học trước đây thường cho rằng để tạo ra những công trình vĩ đại như vậy, xã hội cổ đại cần một hệ thống chính trị tập trung, có tôn ti trật tự nghiêm ngặt hoặc một vị vua quyền lực điều phối nhân công.
Tuy nhiên, một nghiên cứu mới công bố ngày 26/11/2025 trên tạp chí PLOS One đã chứng minh điều ngược lại.
Bí ẩn về các tượng đá Moai trên Đảo Phục Sinh được hé lộ.
Theo đó, nhóm nghiên cứu dẫn đầu bởi Giáo sư Carl Philipp Lipo (Đại học Binghamton, New York, Mỹ) đã thực hiện một cuộc khảo sát kỹ thuật số chưa từng có. Họ thu thập hơn 11.000 bức ảnh chụp tại Rano Raraku – mỏ đá chính nơi sản xuất hầu hết các tượng Moai.
Dữ liệu này được ghép lại thành một mô hình 3D độ phân giải cao, tái hiện chi tiết từng ngóc ngách của mỏ đá và hàng trăm bức tượng đang chế tác dang dở. Kết quả phân tích khiến giới khảo cổ ngỡ ngàng khi tìm thấy 30 khu vực làm việc riêng biệt.
Mỗi khu vực này có dấu ấn kỹ thuật và cách tiếp cận điêu khắc độc đáo, cho thấy chúng thuộc về những nhóm thợ khác nhau, hoạt động độc lập chứ không chịu sự quản lý của một dây chuyền thống nhất.
Công trình vĩ đại từ những nhóm nhỏ lẻ
Phát hiện này phù hợp với các bằng chứng khảo cổ về cấu trúc xã hội của người Polynesia định cư từ thế kỷ 13, khi Rapa Nui là nơi sinh sống của nhiều nhóm gia đình nhỏ lẻ, không phải một vương quốc thống nhất.
Các bức tượng Moai, dù có nét tương đồng về hình dáng, thực chất là sản phẩm của sự "chia sẻ kiến thức văn hóa" giữa các nhóm này, chứ không phải kết quả của sự phối hợp lao động tập trung. Các nhóm thợ điêu khắc làm việc tại khu vực riêng của họ, tạo ra tượng, và sau đó di chuyển chúng theo những con đường riêng biệt để đưa về nơi dựng tượng.
Mô hình 3D của mỏ đá Rano Raraku được tạo ra thông qua phép đo ảnh cấu trúc từ chuyển động.
Các tác giả nghiên cứu chia sẻ: "Phần lớn cái gọi là bí ẩn của Đảo Phục Sinh xuất phát từ việc chúng ta thiếu các bằng chứng chi tiết để kiểm chứng các giả thuyết. Mô hình 3D này cho thấy những công trình cự thạch khổng lồ hoàn toàn có thể được tạo ra bởi một xã hội phi tập trung, dựa trên sự hợp tác cộng đồng thay vì quyền lực áp đặt".
Nghiên cứu này không chỉ thay đổi cách nhìn về lịch sử Đảo Phục Sinh mà còn cung cấp một bộ dữ liệu quý giá giúp bảo tồn Di sản Thế giới UNESCO này trước tác động của thời gian.
