Trung Quốc mở rộng số lượng nhà máy và cơ sở sản xuất, nhưng mức độ ô nhiễm môi trường lại giảm mạnh (Minh hoạ: SCMP).
Trong nhiều thập kỷ, Trung Quốc từng là "công xưởng của thế giới" với tốc độ công nghiệp hóa thần tốc, nhưng cũng phải đối mặt với tình trạng ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.
Tuy nhiên, chỉ trong chưa đầy hai thập kỷ, quốc gia này đã tạo nên một cuộc chuyển mình đáng chú ý: số lượng nhà máy và cơ sở sản xuất vẫn tăng, nhưng mức độ ô nhiễm môi trường lại giảm mạnh.
Đây được xem là một cuộc cách mạng công nghệ xanh, một mô hình phát triển vừa duy trì sản xuất, vừa kiểm soát tác động môi trường ở quy mô lớn chưa từng có.
Cuộc cách mạng công nghệ xanh
Ông Ma Jun, người sáng lập Viện Công chúng và Môi trường (IPE) vào năm 2006, cho biết những con số ban đầu về ô nhiễm môi trường ở Trung Quốc đã khiến công chúng bàng hoàng.
Dữ liệu giám sát của IPE cho thấy khoảng 28% nguồn nước trên toàn quốc bị ô nhiễm nghiêm trọng và không thể sử dụng, ảnh hưởng đến gần 300 triệu người và gây bùng phát dịch bệnh ở một số khu vực.
Tình trạng này phản ánh mặt trái của công nghiệp hóa nóng vội, khi hệ thống xử lý chất thải và khung quản lý môi trường chưa bắt kịp với tốc độ mở rộng sản xuất.
Chính những cảnh báo nghiêm trọng ấy đã thúc đẩy Trung Quốc siết chặt chính sách môi trường và đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ xanh.
Đến nay, bức tranh đã thay đổi rõ rệt: hơn 90% các điểm kiểm soát quốc gia về chất lượng nước được đánh giá đạt mức “xuất sắc”, “tốt” hoặc “khá”.
Không chỉ dừng lại ở đó, Trung Quốc cũng đạt bước tiến lớn trong kiểm soát ô nhiễm không khí. Số liệu giai đoạn 2015 - 2022 của EPIC cho thấy nồng độ trung bình hàng năm của PM2.5 đã giảm tới 35,6% trên toàn quốc.
Đây là một thành quả rất đáng kể, đặc biệt khi các thành phố lớn từng phải gánh chịu tình trạng “khói mù” dày đặc, buộc trường học và nhà máy phải đóng cửa tạm thời.
Đằng sau kết quả này là sự kết hợp của nhiều yếu tố: hệ thống giám sát môi trường thời gian thực được triển khai trên diện rộng, các chính sách thuế và phí môi trường khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ sạch, cũng như việc thúc đẩy mạnh mẽ quá trình chuyển đổi năng lượng từ than đá sang nguồn tái tạo.
Tua bin gió MySE 16-260 lớn nhất thế giới do Mingyang Smart Energy chế tạo (Ảnh: MSE).
Các sáng kiến như bản đồ xanh (Blue Map) cho phép công chúng theo dõi tình trạng xả thải của doanh nghiệp theo thời gian thực, tạo áp lực minh bạch và buộc các nhà máy phải tuân thủ tiêu chuẩn môi trường.
Đồng thời, việc xây dựng các khu công nghiệp tuần hoàn giúp tái sử dụng nguyên liệu, năng lượng và giảm thiểu chất thải, góp phần hình thành nền kinh tế tuần hoàn.
Chính sách thuế bảo vệ môi trường, áp dụng từ năm 2018, cùng với cơ chế thị trường đối với các nguồn phát thải, cũng góp phần tạo ra khung pháp lý và động lực kinh tế đủ mạnh để doanh nghiệp tự giác tìm giải pháp giảm phát thải.
Các nhà quan sát quốc tế nhận định, thành công này của Trung Quốc có thể là minh chứng cho một mô hình phát triển công nghiệp mới: thay vì đánh đổi môi trường để lấy tăng trưởng, hoàn toàn có thể vừa duy trì đà sản xuất vừa cải thiện chất lượng sống thông qua đổi mới công nghệ.
Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam
Giống như Trung Quốc trong quá khứ, Việt Nam đang đối mặt với thực trạng ô nhiễm không khí rất nghiêm trọng.
Với việc mở rộng mô hình sản xuất, khu công nghiệp, Việt Nam cần học hỏi các nước phát triển để kiểm soát tình trạng ô nhiễm (Ảnh minh họa: China Daily).
Dựa vào kết quả theo dõi quan trắc năm 2021, chỉ có 6 tỉnh/thành phố đạt chuẩn không khí QCVN 05:2013 (25 µg/m³) và không nơi nào đạt chuẩn WHO (5 µg/m³), với bụi PM2.5 là tác nhân chính gây gia tăng các ca bệnh hô hấp ở trẻ em, đặc biệt trong mùa khô từ tháng 11 đến tháng 4.
Thống kê năm 2023 cũng cho thấy, chỉ số PM2.5 trung bình tại Việt Nam gấp gần 6 lần mức khuyến nghị của WHO, đặc biệt tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP.HCM.
Tháng 6/2024, Tổ chức UNICEF cho biết Việt Nam là quốc gia ô nhiễm thứ 2 trong khối ASEAN, và thứ 22 trên toàn cầu, với việc Hà Nội xếp thứ 8 trong số các thành phố ô nhiễm nhất thế giới.
Trước bối cảnh đó, giới chuyên môn cho rằng Việt Nam có thể học hỏi từ kinh nghiệm Trung Quốc thông qua các giải pháp cụ thể như: xây dựng hệ thống giám sát môi trường thời gian thực, ban hành chính sách thuế hoặc phí môi trường, khuyến khích đầu tư vào công nghệ sản xuất xanh, và phát triển mô hình khu công nghiệp tuần hoàn.
Tuy nhiên, để thực chất tạo ra hiệu quả trong lĩnh vực môi trường, cần có thêm cơ chế minh bạch dữ liệu môi trường, công cụ giám sát công khai, và cơ chế khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ sạch như đã thành công ở Trung Quốc.
Nếu được triển khai nghiêm túc, những bài học từ cách mạng công nghệ xanh của Trung Quốc có thể hỗ trợ Việt Nam tìm ra lối đi phát triển vừa bảo vệ môi trường, vừa thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững.
Nguồn dữ liệu: WHO, UNICEF, EPIC, IQAir, MEE
