Sáng 3/12, sau gần một tháng xét xử và nghị án, TAND Cấp cao tại TP HCM công bố bản án phúc thẩm (có hiệu lực ngay) đối với lời thỉnh cầu xin giảm nhẹ án tử hình của bà Trương Mỹ Lan, cùng kháng cáo của 47 người khác, về các sai phạm tại SCB.
Theo HĐXX, qua xét hỏi và tranh tụng công khai tại tòa, các bị cáo thừa nhận toàn bộ nội dung vụ án. Lời khai của các bị cáo phù hợp với nhau, với tài liệu chứng cứ trong hồ sơ, có căn cứ xác định bà Lan có nhiều công ty, trong đó Tập đoàn Vạn Thịnh Phát là trung tâm.
Từ tháng 12/2011, bà Lan nhờ người đứng tên để sở hữu phần lớn cổ phần của 3 ngân hàng TMCP là Sài Gòn, Việt Nam Tín Nghĩa và Đệ Nhất. Khi 3 ngân hàng này lâm vào tình trạng yếu kém phải hợp nhất thành SCB, bà Lan tiếp tục nhờ người đứng tên sở hữu phần lớn cổ phần và nắm quyền chi phối.
Sau khi thâu tóm SCB phục vụ cho hoạt động của Vạn Thịnh Phát, bà Lan đã chỉ đạo lãnh đạo ngân hàng phối hợp cùng cán bộ chủ chốt ở tập đoàn rút tiền của dưới hình thức giải ngân cho các hồ sơ vay được lập khống để đầu tư nhiều dự án bất động sản.
Mặc dù không giữ chức vụ tại SCB nhưng bằng việc sở hữu hơn 91% cổ phần của SCB trái với quy định của luật tín dụng, bị cáo là người chi phối mọi hoạt động tại ngân hàng. "Điều này đủ căn cứ xác định bị cáo Lan là chủ thể của tội phạm Tham ô tài sản", tòa phúc thẩm nêu quan điểm, bác ý kiến của luật sư về việc bà Lan không phải chủ thể của tội phạm này.
Ngoài ra, để che giấu thực trạng yếu kém của SCB, giúp nhà băng thoát khỏi diện kiểm soát đặc biệt, bà Lan đã chỉ đạo thuộc cấp Đưa hối lộ cho đoàn cán bộ thanh tra. Trong đó, Võ Tấn Hoàng Văn (cựu tổng giám đốc SCB) đã 4 lần đưa cho bà Đỗ Thị Nhàn (cựu cục trưởng Thanh tra, giám sát của Ngân hàng Nhà nước) số tiền 5,2 triệu USD; đưa tiền và quà cho các thành viên đoàn thanh tra để bưng bít sai phạm, tạo điều kiện cho SCB được tiếp tục tái cơ cấu.
Bị cáo Trương Mỹ Lan tại tòa phúc thẩm. Ảnh: Trần Quỳnh
HĐXX cho rằng, hành vi của bà Lan là đặc biệt nghiêm trọng; là người chủ mưu, cầm đầu, cùng lúc phạm 3 tội Tham ô tài sản, Vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng, Đưa hối lộ; tác động xấu đến hoạt động ngân hàng, mất an ninh trật tự, hoang mang dư luận và mất niềm tin của nhân dân. Tòa cấp sơ thẩm tuyên phạt bị cáo 20 năm tù về tội Vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng, 20 năm tù về tội Đưa hối lộ; tử hình tội Tham ô tài sản là có căn cứ, đúng pháp luật, không oan sai.
Tại tòa phúc thẩm, dù bị cáo Lan có ý thức tích cực khắc phục hậu quả vụ án, ngoài hơn 600 mã tài sản đã được định giá còn 440 mà tài sản chưa được định giá, 658 mã tài sản của gia đình bà và dự án 6A khu Trung Sơn Bình Chánh được đưa vào khắc phục hậu quả, nhưng chưa đủ pháp lý để xác định đã khắc phục 3/4 hậu quả vụ án.
Ngoài ra, bị cáo còn có chuyển biến sâu sắc về nhận thức, ăn năn hối và nhiều tình tiết giam nhẹ khác nên HĐXX chấp nhận quan điểm của VKS giảm nhẹ cho bị cáo một phần hình phạt về tội Vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng.
"Tuy nhiên, xét về tổng thể, vụ án này đặc biệt lớn, bị cáo phạm nhiều tội gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng, nên không có cơ sở giảm nhẹ tội Tham ô tài sản; Đưa hối lộ", HĐXX nhận định, song lưu ý theo quy định, người bị kết án tử hình sau khi bản án có hiệu lực nếu tích cực khắc phục 3/4 hậu quả vụ án thì sẽ được xem xét chuyển từ tử hình sang chung thân.
Từ đó, tòa phúc thẩm tuyên giảm cho bà Lan từ 20 năm tù xuống 16 năm tù về tội Vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng; giữ nguyên án tử hình về tội Tham ô tài sản và 20 năm tù về tội Nhận hối lộ. Tổng hợp hình phạt bà Lan phải nhận là tử hình.
Về trách nhiệm dân sự, HĐXX giữ nguyên quan điểm buộc bà Lan phải có nghĩa vụ bồi thường tổng cộng hơn 673.000 tỷ đồng - là dư nợ của các khoản vay đến thời điểm khởi tố vụ án. Tiếp tục kê biên, phong tỏa khối tài sản liên quan đến bà Lan để đảm bảo nghĩa vụ thi hành án.
Tòa cũng bác kháng cáo của bà Lan về việc xin miễn hơn 600 tỷ đồng án phí.
Đối với kháng cáo xin giảm nhẹ hình phạt của bà Đỗ Thị Nhàn (cựu cục trưởng Thanh tra, giám sát ngân hàng II thuộc Ngân hàng Nhà nước), HĐXX cũng đồng quan điểm với VKS, cho rằng mức án tù chung thân là phù hợp, nên đề nghị y án sơ thẩm.
Tương tự, 3 cựu lãnh đạo của SCB gồm Đinh Văn Thành, Bùi Anh Dũng, cựu chủ tịch SCB và Võ Tấn Hoàng Văn không được giảm án tù chung thân.
Riêng đối với ông Chu Lập Cơ, Trương Huệ Vân và một số bị cáo khác, tòa ghi nhận họ có một số tình tiết giảm nhẹ nên giảm án 1-2 năm tù.
Ông Chu Lập Cơ tại tòa sáng 3/12. Ảnh: Quỳnh Trần
Trước đó, quá trình xét xử phúc thẩm, bà Trương Mỹ Lan không kêu oan, chỉ xin tòa xem xét giảm nhẹ án tử hình; đồng thời xin tòa tính toán lại số tiền quy buộc bà đã chiếm đoạt của SCB (415.000 tỷ đồng nợ gốc). Chủ tịch Vạn Thịnh Phát nhiều lần cam kết sử dụng toàn bộ tài sản của mình gồm 1.121 mã tài sản thế chấp cho SCB và 658 mã tài sản khác (hiện không dùng thế chấp cho khoản vay nào) để hoàn trả các khoản tiền mà Ngân hàng Nhà nước đã cho SCB vay đặc biệt để duy trì hoạt động, sau khi vụ án xảy ra và khắc phục hậu quả vụ án.
Theo bà Lan và các luật sư, trong số tiền bị xác định chiếm đoạt, bà đang phải chịu trách nhiệm với khoản tiền khoảng 125.000 tỷ đồng có nguồn gốc từ các khoản nợ xấu của SCB cũ để lại trước khi tái cơ cấu (bà Lan chưa tham gia vào SCB). Ngoài ra, bà cũng đề nghị HĐXX buộc SCB hoàn trả hoặc cấn trừ cho bà 5.000 tỷ đồng là số tiền bà nộp để tăng vốn điều lệ cho SCB.
Trình bày quan điểm bào chữa cho bà Lan, các luật sư đề nghị HĐXX xem xét việc bà Lan cùng thực hiện hành vi xuyên suốt 10 năm nhưng bị tách làm 2 giai đoạn trước vào sau 1/1/2018 (thời điểm Bộ luật Hình sự 2015 có hiệu lực) để xử lý về 2 tội Vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng và Tham ô tài sản là bất lợi cho thân chủ.
Ngoài ra, các cơ quan tố tụng cần tách bạch số tiền bà Lan và các bị cáo giải ngân để đảo nợ cho những khoản vay tái cơ cấu SCB trước đó, bởi "tiền không ra khỏi ngân hàng" nên việc cáo buộc bà Lan chiếm đoạt là chưa đảm bảo tính chính xác.
Theo tính toán của luật sư, cho đến nay, tổng giá trị tài sản đã được định giá cùng với tiền gia đình bà Lan đã khắc phục, cũng như tiền thu hồi từ các tổ chức cá nhân phải hoàn trả cho bà Lan, thì số tiền khắc phục vụ án là khoảng 323.052 tỷ đồng - tương đương 3/4 số tiền bà Lan bị cáo buộc chiếm đoạt. Con số này chưa bao gồm giá trị của 440 mã tài sản chưa được định giá và 658 mã tài sản đang bị kê biên không bảo đảm cho bất kỳ nghĩa vụ nào.
Với những căn cứ trên, luật sư "cầu mong" HĐXX xem xét lại mức án đối với bà.
Trong phần nói lời sau cùng, các bị cáo là cựu lãnh đạo, cán bộ SCB cũng đề nghị tòa ghi nhận những đóng góp của bà Lan trong mấy chục năm qua, xem xét giảm nhẹ hình phạt cho bà.
Các bị cáo trước phiên tuyên án sáng 3/12. Ảnh: Quỳnh Trần
Nêu quan điểm giải quyết kháng cáo của bà Lan, VKSND Cấp cao tại TP HCM cho rằng bản án sơ thẩm tuyên bà Lan và đồng phạm là đúng người đúng tội.
Số liệu thể hiện, từ năm 2012 đến 2017, bà Lan đã chỉ đạo lập hồ sơ khống cho 304 khách hàng, vay 368 khoản. Đến năm 2022, các khoản vay này còn dư nợ hơn 132.000 tỷ đồng cả gốc và lãi. Sau khi cấn trừ vào số tài sản đảm bảo các khoản vay này gây thiệt hại 64.600 tỷ đồng. Hành vi trong giai đoạn này của bà Lan là phạm tội Vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng.
Từ tháng 2/2018 đến tháng 10/2022, bà Lan đã chỉ đạo lập khống 916 hồ sơ vay vốn của SCB 545.000 tỷ đồng, chiếm đoạt 304.000 tỷ; gây thiệt hại gần 130.000 tỷ đồng tiền lãi phát sinh. Do Bộ luật Hình sự 2015 có sự thay đổi về đường lối xử lý đối với các sai phạm xảy ra tại thời điểm trước và sau ngày 1/1/2018 (Bộ luật Hình sự 2015 có hiệu lực) nên hành vi này của bà Lan phạm tội Tham ô tài sản.
Trong suốt 10 năm thâu tóm SCB, bà Lan đã chỉ đạo đồng phạm giải ngân cho nhóm công ty trong hệ sinh thái Vạn Thịnh Phát tổng cộng hơn 2.500 khoản vay. Đến tháng 10/2022, nhóm bà Lan và Vạn Thịnh Phát còn gần 1.300 khoản vay dư nợ 677.000 tỷ đồng, trong đó có 483.000 tỷ đồng nợ gốc. Trong số các khoản vay này thì các khoản vay của bà Lan chiếm đến 84%, đều thuộc nợ xấu nhóm 5.
VKS ghi nhận, tại phiên phúc thẩm bà Lan có nhiều tình tiết giảm nhẹ mới như: có sự thay đổi trong nhận thức, thừa nhận hành vi phạm tội; khắc phục thêm một phần thiệt hại; tích cực đưa ra phương án và cam kết khắc phục hậu toàn bộ quả vụ án... Do đó, VKS đề nghị HĐXX giảm nhẹ cho bà Lan từ 20 năm xuống 16-18 năm tù về tội Vi phạm quy định cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng.
VKS đánh giá hậu quả của vụ án là đặc biệt lớn, chưa từng có từ trước đến nay, chưa biết khi nào mới khắc phục được; các tình tiết giảm nhẹ của bà Lan chưa đáp ứng đủ điều kiện để giảm án tử hình theo quy định tại Điều 40 Bộ luật Hình sự.
Theo VKS, bà Lan phải nộp lại ít nhất 280.000 tỷ đồng mới được xem xét là đã khắc phục 3/4 số tiền chiếm đoạt. Trong số các tài sản kê biên, có nhiều tài sản chưa đầy đủ về pháp lý nên các cơ quan tố tụng chưa thể đánh giá được giá trị.
Từ đó, đại diện VKS giữ nguyên quan điểm của tòa sơ thẩm, xác định bà Lan có vai trò cầm đầu, phạm tội mang tính chất tinh vi... nên dù có thêm nhiều tình tiết giảm nhẹ vẫn chưa đủ để giảm nhẹ đối với 2 tội còn lại. Từ đó, VKS đề nghị y án tử hình về tội Tham ô tài sản và 20 năm tù về tội Đưa hối lộ; tổng hợp hình phạt bà Lan phải chịu là tử hình.
Tuy nhiên, VKS cho rằng đây là quan điểm của cơ quan công tố, đề nghị HĐXX trong quá trình nghị án thì xem xét các vấn đề, tình tiết giảm nhẹ mà luật sư của bà Lan đã đưa ra.
Trương Huệ Vân tại tòa ngày 3/12. Ảnh: Quỳnh Trần
Tương tự bà Trương Mỹ Lan, một số bị cáo nguyên là lãnh đạo cấp cao của SCB và Vạn Thịnh Phát được VKS đề nghị giảm nhẹ một phần hình phạt về tội Vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng hoặc Vi phạm quy định về hoạt động ngân hàng, hoạt động khác liên quan đến hoạt động ngân hàng. Trong đó, bị cáo Võ Tấn Hoàng Văn, cựu tổng giám đốc SCB; Bùi Anh Dũng, cựu chủ tịch SCB được đề nghị giảm xuống 15-16 năm.
Ông Chu Lập Cơ (chồng bà Lan) được đề nghị giảm xuống 7-8 năm tù; Trương Huệ Vân giảm xuống 14-15 năm tù.
Một số bị cáo nguyên là cán bộ đoàn thanh tra cũng được đề nghị giảm từ 6 tháng đến 1 năm tù; 3 bị cáo được đề nghị giảm xuống 3 năm tù cho hưởng án treo.
Riêng đối với cựu cục trưởng Đỗ Thị Nhàn, VKS cho rằng "lẽ ra phải chịu án tử hình" nhưng có một số tình tiết giảm nhẹ nên mức án tù chung thân là phù hợp, nên đề nghị y án sơ thẩm.
Bản án sơ thẩm hồi tháng 4 xác định bà Nhàn chỉ đạo đoàn thanh tra, chịu trách nhiệm chính về kết quả thanh tra SCB. Bị cáo đã gặp gỡ bà Trương Mỹ Lan (68 tuổi, Chủ tịch Vạn Thịnh Phát) thỏa thuận về việc "làm mờ sai phạm" và 4 lần nhận tiền từ SCB thông qua Võ Tấn Hoàng Văn, tổng cộng 5,2 triệu USD. Từ đó, bà Nhàn chỉ đạo cấp dưới báo cáo và ban hành dự thảo kết luận thanh tra không trung thực, bao che, bưng bít sai phạm của SCB.
