Khi AI khiến tương lai mơ hồ và tấm bằng mất giá
Trong thế giới công nghệ thay đổi chóng mặt, nơi trí tuệ nhân tạo (AI) không còn là viễn tưởng mà đã len lỏi vào mọi ngõ ngách của thị trường lao động, một câu hỏi lớn đang vang vọng trong tâm trí thế hệ trẻ: Tấm bằng đại học liệu có còn là "chìa khóa vàng"? Dường như với nhiều người, đặc biệt là gen Z, câu trả lời đang nghiêng về phía không mấy tích cực.
Hãy tưởng tượng bạn vừa tốt nghiệp, tay cầm tấm bằng, lòng đầy hoài bão, nhưng lại nhìn thấy những công cụ AI có thể thực hiện phần nào công việc mà bạn được đào tạo trong nháy mắt. Cảm giác đó, cộng hưởng với gánh nặng nợ sinh viên ngày càng phình to, đang khiến hơn một nửa gen Z (51%) và 41% millennials cảm thấy việc học đại học là một "sự lãng phí tiền bạc", theo dữ liệu mới từ Indeed.
Sự hoài nghi này hoàn toàn có cơ sở. Kyle M.K., chuyên gia xu hướng nghề nghiệp tại Indeed, chia sẻ với Fortune rằng chính sự bùng nổ của AI là một trong những yếu tố chính khiến người trẻ đặt dấu hỏi về "tỷ suất sinh lời" của tấm bằng tốt nghiệp. Khoảng 30% sinh viên tốt nghiệp nói chung, và con số đáng kinh ngạc là 45% đối với gen Z, tin rằng AI đã khiến tấm bằng của họ trở nên lỗi thời.
Gánh nặng tài chính càng làm trầm trọng thêm nỗi lo này. Chi phí đại học tăng phi mã, với mức trung bình là hơn 38.000 USD cho bằng cử nhân, đẩy tổng nợ sinh viên Mỹ lên gần 2.000 tỷ USD.
Khi tương lai công việc có vẻ bấp bênh hơn bao giờ hết bởi AI, việc phải "cõng" trên lưng khoản nợ khổng lồ khiến cho không ít người trẻ cảm thấy khoản đầu tư vào giáo dục đại học trở nên quá rủi ro. 38% sinh viên tốt nghiệp thậm chí cảm thấy khoản vay này cản trở sự nghiệp của họ nhiều hơn là tấm bằng giúp đỡ.
Chi phí leo thang, nợ nần chồng chất và sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo khiến giới trẻ Mỹ, đặc biệt là gen Z, đặt dấu hỏi lớn về giá trị thực sự của tấm bằng đại học (Minh họa: The Chronicle).
Thị trường lao động thay đổi: Kỹ năng thực chiến lên ngôi
Nhà tuyển dụng dường như cũng đang bắt nhịp với sự thay đổi này. Việc 52% tin tuyển dụng tại Mỹ trên Indeed không còn yêu cầu bằng cấp chính thức là một tín hiệu rõ ràng. Phải chăng họ đang nhận ra rằng khả năng thích ứng, kỹ năng thực tế và sự nhạy bén với công nghệ, bao gồm cả việc sử dụng AI, quan trọng hơn một tấm bằng truyền thống?
AI đang dần tự động hóa những kỹ năng từng được coi là "cần có bằng cấp" như lập trình cơ bản, phân tích dữ liệu đơn giản hay sáng tạo nội dung theo mẫu. Điều này đặt ra thách thức lớn cho hệ thống giáo dục đại học, là làm thế nào để trang bị cho sinh viên những kỹ năng mà AI không hoặc chưa thể thay thế?
Tất nhiên, không thể phủ nhận hoàn toàn giá trị của đại học. Christine Cruzvergara từ hệ thống quản lý nghề nghiệp trực tuyến Handshake, cho rằng nhìn nhận đại học chỉ qua lăng kính công việc đầu tiên là thiển cận. Môi trường đại học vẫn mang lại cơ hội kết nối, như Mark Zuckerberg gặp các đồng sáng lập Facebook tại Harvard, khám phá bản thân và phát triển tư duy phản biện, kỹ năng lãnh đạo.
Tuy vậy, ngay cả những giá trị này cũng đang bị AI thách thức. Liệu mạng lưới quan hệ truyền thống có còn giữ nguyên giá trị khi các cộng đồng trực tuyến và nền tảng kết nối dựa trên AI ngày càng phát triển? Liệu kỹ năng lãnh đạo được dạy trong trường có đủ để dẫn dắt trong một thế giới vận hành cùng AI?
Lời khuyên cho người trẻ: Học cách "khiêu vũ" cùng AI
Ted Sarandos, đồng CEO Netflix, từng nói một câu đáng suy ngẫm: "AI sẽ không cướp việc của bạn. Người biết sử dụng AI tốt mới là người sẽ cướp việc của bạn".
Chuyên gia M.K. cũng nhấn mạnh AI giống một "công cụ khuếch đại". Những người coi trọng việc học tập suốt đời, không ngừng nâng cấp kỹ năng, đặc biệt là kỹ năng làm việc hiệu quả cùng AI, sẽ là những người hưởng lợi từ sự thay đổi này. Các lĩnh vực đòi hỏi sự phức tạp, tư duy chiến lược, sáng tạo độc đáo và yếu tố con người sâu sắc như điều dưỡng, quản lý dự án phức tạp... vẫn sẽ giữ được vị thế.
Sự trỗi dậy của AI đang tạo ra một cơn địa chấn thực sự, làm rung chuyển nền tảng của quan niệm truyền thống về giá trị bằng cấp đại học. Nó không hẳn biến tấm bằng thành vô giá trị, nhưng chắc chắn đang định hình lại ý nghĩa và vai trò của nó.
Đối với gen Z và các thế hệ tương lai, việc đầu tư vào đại học giờ đây cần được cân nhắc kỹ lưỡng hơn bao giờ hết, không chỉ dựa trên danh tiếng của trường hay ngành học, mà còn dựa trên khả năng của chương trình đào tạo trong việc trang bị những kỹ năng chống chịu được với "cơn bão AI" và thúc đẩy tư duy học hỏi không ngừng.
Câu hỏi không còn là "có nên học đại học hay không?", mà là "học đại học như thế nào để không bị AI làm cho lỗi thời?".
