Ngày 2/12, tại Hội nghị Đổi mới sáng tạo mở, UNDP đã công bố Báo cáo Phát triển Con người Khu vực Châu Á – Thái Bình Dương với tiêu đề “Sự phân cực lớn tiếp theo - Tại sao trí tuệ nhân tạo có thể làm gia tăng bất bình đẳng giữa các quốc gia”. Báo cáo nhấn mạnh tác động của AI đối với phúc lợi con người không phải là điều được định sẵn mà phụ thuộc hoàn toàn vào các lựa chọn về chính sách và quản trị.
Nhiều người Việt lo mất việc vì AI
Bà Ramla Khalidi, Trưởng đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam, nhận xét Việt Nam là quốc gia hiểu rõ tính cấp bách của thời điểm hiện tại: “Quá trình chuyển đổi số nhanh chóng của đất nước và tầm nhìn phát triển quốc gia đầy tham vọng đưa AI vào trung tâm của các cuộc thảo luận về tương lai Việt Nam”.
Việt Nam đặt mục tiêu trở thành quốc gia dẫn đầu về AI vào năm 2030, nằm trong top 3 Đông Nam Á. Điều này được củng cố bởi một hệ sinh thái startup AI năng động, xếp thứ hai trong ASEAN, chỉ sau Singapore, về số lượng và chiếm 27% thị phần startup GenAI (AI tạo sinh) của khối trong năm 2024.
Tuy nhiên, cơ hội tăng trưởng này đi kèm với áp lực xã hội đáng kể. Theo bà Đỗ Lê Thu Ngọc, Trưởng Phòng Tăng trưởng bao trùm, UNDP tại Việt Nam, tác động của AI đặc biệt nghiêm trọng đối với giới trẻ. AI đang dần thay thế các công việc cơ bản mà người trẻ thường dùng làm bước đệm sự nghiệp như hành chính, lên lịch, soạn thảo văn bản, dịch thuật hay nghiên cứu. Điều này đồng nghĩa với việc giới trẻ đang bị tước đi cơ hội tiếp cận các công việc đầu vào quan trọng để xây dựng sự nghiệp.
Theo báo cáo, Việt Nam nằm trong nhóm các quốc gia có tỷ lệ người dân lo lắng về việc mất việc làm hoặc không tìm được việc làm do AI cao nhất khu vực, với mức 61%. Trong khi đó, tại các quốc gia như Hàn Quốc, tỷ lệ này thấp hơn nhiều do họ đã có chiến lược đào tạo lại kỹ năng và đối phó với sự thay đổi nghề nghiệp.
Về vĩ mô, những quốc gia phụ thuộc nhiều vào nông nghiệp, dệt may hay lắp ráp sẽ chịu áp lực lớn. Việc mất việc làm ở các lĩnh vực này khó có thể chuyển đổi ngay sang các lĩnh vực khác, khi lợi thế cạnh tranh về nhân công giá rẻ đang mất dần trước sự xuất hiện của robot tích hợp AI.
Doanh nghiệp trong nước chậm ứng dụng AI
Bên cạnh nỗi lo của người lao động, tốc độ ứng dụng AI tại các doanh nghiệp Việt Nam cũng đang là một thách thức lớn. Theo báo cáo, dù có một hệ sinh thái khởi nghiệp sôi động, tỷ lệ sẵn sàng triển khai và tận dụng công nghệ AI của các doanh nghiệp lại thấp và có xu hướng giảm, từ 27% năm 2023 xuống còn 22% năm 2024. Thống kê về GenAI cho thấy 64% doanh nghiệp vẫn chưa ứng dụng hoặc không chắc chắn về việc sử dụng công nghệ này.
Dù AI được kỳ vọng có thể giúp tăng trưởng GDP thêm tới 2% thông qua việc tạo ra việc làm và ngành nghề mới , nếu không có sự chuẩn bị về hạ tầng kết nối, những lợi ích này sẽ chỉ tập trung ở khu vực thành thị, bỏ lại phía sau khu vực nông thôn và các nhóm yếu thế.
Tuy nhiên, bà Ramla Khalidi khẳng định: "Việt Nam đang có vị thế tốt để tận dụng AI cho tăng trưởng bền vững và bao trùm, nếu tiếp tục giải quyết các thách thức như sự khác biệt về kỹ năng số, chất lượng dữ liệu và bao trùm số cho phụ nữ, các cộng đồng nông thôn và các nhóm dễ bị tổn thương”.
Những thông tin từ báo cáo cho thấy Chính phủ đã thể hiện ý chí chính trị mạnh mẽ, triển khai các chính sách và khoản đầu tư để thúc đẩy chuyển đổi số và ứng dụng AI trong các lĩnh vực then chốt. Sự phát triển nhanh chóng của hạ tầng số, bao gồm phủ sóng 4G gần như toàn quốc, triển khai 5G đang diễn ra và sự cải thiện đáng kể trong xếp hạng chính phủ điện tử toàn cầu của Việt Nam, đang hỗ trợ tiến trình này.
Để đảm bảo AI phục vụ phát triển con người một cách công bằng, báo cáo của UNDP đề xuất một khuôn khổ hành động dựa trên ba nguyên tắc cốt lõi. Thứ nhất, lấy con người làm trung tâm, đặt đổi mới công nghệ vào khuôn khổ phát triển con người, ưu tiên mở rộng năng lực và giải phóng tiềm năng của con người.
Tiếp theo, quản trị đổi mới một cách có trách nhiệm. Đó là xây dựng quy định rõ ràng, dựa trên rủi ro và tăng cường trách nhiệm giải trình để cân bằng giữa tiến bộ và bảo vệ đạo đức, quyền riêng tư.
Cuối cùng, xây dựng các hệ thống sẵn sàng cho tương lai thông qua đầu tư mạnh mẽ vào nhân tài địa phương và hạ tầng bền vững, đảm bảo khả năng tiếp cận kỹ thuật số được coi là hạ tầng thiết yếu.
