Nằm trên một quả đồi nhỏ thuộc thôn Hương Lan, xã Trưng Vương, ngôi đền Thiên Cổ cổ kính nép mình dưới bóng rợp của hai cây táu đại thụ được các chuyên gia ước đoán có tuổi đời hơn 2.100 năm. Vào năm 2012, cây táu này đã được Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam (VACNE) công nhận là Cây Di sản Việt Nam, nhờ giá trị đặc biệt về sinh học, lịch sử và văn hóa.
Cây táu 2.100 tuổi (cây bên phải) tại đền Thiên Cổ, Phú Thọ.
Linh thiêng gắn với truyền thống hiếu học
Đền Thiên Cổ là nơi thờ thầy giáo Vũ Thê Lang (quê Mộ Trạch, Hải Dương) – người được cử lên dạy học cho hai công chúa Tiên Dung và Ngọc Hoa thời Hùng Vương thứ 18. Cùng với người vợ là bà Nguyễn Thị Thục (quê Đông Ngàn, Kinh Bắc), họ tạ thế cùng một giờ vào ngày mồng 2 tháng 2 năm Quý Dậu (năm 228 trước Công nguyên). Mộ phần của hai thầy cô giáo vẫn được gìn giữ trong khuôn viên đền, như biểu tượng của đạo lý "tôn sư trọng đạo".
Trải qua bao biến thiên lịch sử, ngôi đền nhỏ vẫn luôn được người dân làng Hương Lan hết lòng trông nom, phục dựng. Hàng năm, hàng trăm đoàn khách thập phương, học sinh và du khách hành hương tới đây thắp hương, tưởng niệm và tìm hiểu về cội nguồn văn hóa dân tộc.
Cụ cây 2.100 năm tuổi sừng sững trước cổng đền thiêng.
Cây táu "báu vật sống" của đất Tổ
Cây táu trước đền Thiên Cổ được người dân địa phương gọi thân thương là “cụ cây”, bởi từ thời tổ tiên họ, cây đã sừng sững ở đó. Với tuổi đời được xác định hơn 2.100 năm, đây được xem là một trong những cây lâu năm nhất tại Việt Nam, là điểm nhấn ấn tượng của quần thể di tích gồm: đình Hương Lan, lăng mộ ba đô sĩ thời Hùng Duệ Vương và chính đền Thiên Cổ.
Không chỉ mang giá trị tâm linh và lịch sử, cây táu còn có giá trị sinh học đặc biệt, là một biểu tượng sinh thái sống động cho vùng đất cội nguồn Văn Lang.
Vì sao cây táu sống lâu?
Theo các nhà thực vật học, sở dĩ cây táu (Lithocarpus spp. hoặc Diospyros decandra) có thể tồn tại hàng thiên niên kỷ là nhờ:
- Gỗ cứng, sinh trưởng chậm: Gỗ táu rất cứng, nặng, bền bỉ, chống được mối mọt, sâu bệnh và thời tiết khắc nghiệt. Đặc điểm này giúp cây tồn tại hàng trăm đến hàng nghìn năm.
- Khả năng thích nghi cao: Táu sống được ở cả vùng đồi núi, đất nghèo dinh dưỡng; lá dày giúp chịu hạn tốt, ít bị thoát nước.
- Hệ rễ ăn sâu, lan rộng: Hệ rễ khỏe giúp cây giữ vững trong bão lũ và hấp thu dinh dưỡng bền bỉ.
- Giá trị tâm linh: Là cây gắn với đình, đền, miếu – nơi thiêng liêng – táu được người dân bảo vệ qua nhiều thế hệ, không bị đốn hạ.
- Sức đề kháng tự nhiên: Vỏ dày, giàu tannin giúp chống nấm hại, sâu bệnh, hạn chế mục.
Cây táu nghìn năm không chỉ là “di tích sống” kể chuyện về một thời vàng son của đất nước mà còn là biểu tượng cho tinh thần uống nước nhớ nguồn và truyền thống hiếu học ngàn đời của dân tộc Việt Nam.
Hiện nay, có xu hướng tăng cường trồng cây bản địa như táu, lim, sến, lát trong các chương trình phục hồi rừng tự nhiên, rừng đầu nguồn và rừng phòng hộ ven biển, với sự tham gia của tổ chức bảo tồn và cộng đồng. Việc trồng táu trong rừng đặc dụng sẽ có ý nghĩa bảo vệ hệ sinh thái đa dạng, phòng hộ rừng…
