Tiêm kích JAS-39 Gripen E/F, do hãng Saab của Thụy Điển phát triển, là một trong những máy bay chiến đấu đa nhiệm tiên tiến nhất hiện nay, nổi bật với công nghệ hiện đại, tính linh hoạt và khả năng tác chiến vượt trội.
Với việc Thái Lan chính thức thông báo kế hoạch mua sắm 12 chiếc JAS-39 Gripen E/F để thay thế đội bay F-16 già cỗi, dòng máy bay này đang thu hút sự chú ý lớn trên toàn cầu.
Bài viết sẽ phân tích các đặc điểm công nghệ nổi bật của JAS-39 Gripen E/F, dựa trên các nguồn thông tin bangkokpost.com, armyrecognition.com, nationthailand.com, overclockers.ru...
Thiết kế và hiệu suất
JAS-39 Gripen E/F là phiên bản cải tiến từ dòng Gripen C/D, được thiết kế để đáp ứng các yêu cầu tác chiến hiện đại trong môi trường mạng lưới trung tâm (network-centric warfare).
Máy bay sở hữu thiết kế một động cơ với cấu trúc nhẹ, giúp giảm chi phí vận hành và bảo trì, đồng thời duy trì hiệu suất cao.
Điểm nổi bật là khả năng cất/hạ cánh đường băng ngắn (STOL), cho phép hoạt động từ các đường băng tạm thời, thậm chí là đường cao tốc, như đã được Không quân Hoàng gia Thái Lan (RTAF) thử nghiệm trên đường cao tốc 4287 vào tháng 2/2025.
JAS-39 Gripen E/F được trang bị động cơ General Electric F414-GE-39E, cung cấp lực đẩy mạnh hơn 20% so với phiên bản trước, cho phép đạt tốc độ tối đa trên Mach 2 và tầm hoạt động mở rộng.
Khung máy bay được cải tiến với vật liệu composite tiên tiến, giúp giảm trọng lượng và tăng độ bền, đồng thời tích hợp các công nghệ tàng hình cơ bản để giảm tín hiệu radar.
Hệ thống điện tử và cảm biến
Một trong những ưu điểm lớn nhất của JAS-39 Gripen E/F là bộ cảm biến và hệ thống điện tử hàng không tiên tiến.
Hệ thống radar mảng pha quét điện tử chủ động (AESA) Raven ES-05 có khả năng quét 200 độ nhờ công nghệ SWASHPLATE, cho phép phát hiện và theo dõi mục tiêu ở các góc không thông thường, đồng thời hỗ trợ tác chiến ngoài tầm nhìn (BVR).
Radar này giúp JAS-39 Gripen E/F duy trì lợi thế trong các tình huống không chiến phức tạp.
Cảm biến tìm kiếm và theo dõi hồng ngoại (IRST) Skyward-G cho phép phát hiện và theo dõi mục tiêu một cách thụ động, giảm khả năng bị phát hiện bởi radar đối phương. Điều này đặc biệt hữu ích trong các môi trường tác chiến điện tử dày đặc.
Hệ thống chiến tranh điện tử Arexis cung cấp khả năng gây nhiễu và bảo vệ điện tử tiên tiến, tích hợp với các bộ phân phối đối kháng BOH/BOL, giúp tăng khả năng sống sót của máy bay trong môi trường thù địch.
JAS-39 Gripen E/F được trang bị màn hình lớn có thể tùy chỉnh theo nhiệm vụ, cùng với kính ngắm gắn trên mũ phi công Targo, giúp phi công có khả năng quan sát và tương tác tốt hơn với dữ liệu chiến trường thời gian thực.
Khả năng tác chiến mạng lưới
JAS-39 Gripen E/F được thiết kế để hoạt động trong môi trường chiến tranh mạng lưới trung tâm, tích hợp dữ liệu từ các cảm biến nội bộ (radar, IRST, hệ thống chiến tranh điện tử) với các nguồn bên ngoài qua liên kết dữ liệu Link-T và Link 16.
Hệ thống này cho phép phi công chia sẻ thông tin thời gian thực với các đơn vị khác, nâng cao khả năng phối hợp và ra quyết định nhanh chóng trên chiến trường.
Thái Lan hiện đã tích hợp Gripen C/D với hệ thống cảnh báo sớm trên không Saab 340 Erieye và cơ sở hạ tầng chỉ huy và kiểm soát mạng lưới, tạo nên một kiến trúc tác chiến hiện đại. JAS-39 Gripen E/F sẽ tiếp tục nâng cấp khả năng này, với các liên kết dữ liệu mã hóa tiên tiến hơn.
Vũ khí và tính linh hoạt
JAS-39 Gripen E/F được trang bị một loạt vũ khí hiện đại, phù hợp cho cả nhiệm vụ không chiến và tấn công mặt đất.
Với tầm bắn trên 100 km và tốc độ vượt Mach 4, tên lửa ngoài tầm nhìn Meteor mang lại khả năng tấn công vượt trội, tạo ra vùng cấm thoát lớn hơn so với các tên lửa thế hệ cũ.
Tên lửa không đối không tầm ngắn IRIS-T tăng cường khả năng tự vệ trong các tình huống cận chiến.
JAS-39 Gripen E/F có thể mang các loại bom như Mk82 hoặc các bộ dẫn đường GPS do Hàn Quốc phát triển, như đã được sử dụng trong các cuộc không kích gần đây của Thái Lan.
Máy bay cũng có khả năng tích hợp các loại vũ khí chống hạm như RBS 15, vốn đã được Thái Lan sử dụng hiệu quả trong các nhiệm vụ tuần tra hàng hải.
Nguồn ảnh: Saab AB.
Ứng dụng thực tiễn và vai trò tại Thái Lan
Thái Lan hiện vận hành 11 chiếc Gripen C/D tại Căn cứ Không quân Surat Thani, và việc mua sắm JAS-39 Gripen E/F là một phần của kế hoạch dài hạn nhằm thay thế đội bay F-16A/B cũ kỹ, dự kiến giải ngũ từ năm 2028 đến 2035.
Giai đoạn đầu của chương trình mua sắm, với ngân sách 19,5 tỷ baht (khoảng 596 triệu USD), bao gồm 3 chiếc Gripen E một chỗ ngồi và 1 chiếc Gripen F hai chỗ ngồi, dự kiến giao hàng vào năm 2029.
Gripen E/F đã chứng minh khả năng thực tiễn trong các cuộc xung đột gần đây. Vào tháng 7/2025, Không quân Thái Lan đã sử dụng Gripen C/D cùng với F-16 để thực hiện các cuộc không kích chính xác nhằm vào các vị trí pháo binh của Campuchia gần khu vực tranh chấp Phu Ma Kua và đền Ta Muen Thom.
Đây là lần đầu tiên Gripen được sử dụng trong tác chiến thực sự, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong lịch sử dòng máy bay này.
Thách thức và triển vọng
Mặc dù Gripen E/F mang lại nhiều lợi thế, nhưng nó cũng đối mặt với một số thách thức. Thiết kế một động cơ và kích thước nhỏ hơn khiến một số ý kiến cho rằng máy bay có thể kém cạnh tranh hơn so với các tiêm kích hạng nặng như J-20 của Trung Quốc trong các kịch bản xung đột cường độ cao, nơi tàng hình và tầm hoạt động xa là yếu tố quyết định.
Tuy nhiên, chi phí vận hành thấp, khả năng tích hợp linh hoạt và tính sẵn sàng cao của Gripen E/F khiến nó trở thành lựa chọn hấp dẫn cho các quốc gia như Thái Lan, Brazil và Colombia, những nước đang tìm kiếm sự cân bằng giữa hiệu suất và ngân sách.
