Xác thực sở hữu bản quyền âm nhạc trên môi trường số tại Việt Nam là một vấn đề nan giải được đề cập trong thời gian dài vừa qua. Mới đây, nó tiếp tục được thảo luận tại một sự kiện được tổ chức ở TPHCM ngày 25/4.
Theo luật sư Phan Vũ Tuấn, Phó Chủ tịch Hội Sở hữu trí tuệ TPHCM, Trưởng Văn phòng Luật sư Phan Law Vietnam, chuyển đổi số trong ngành công nghiệp âm nhạc là xu hướng tất yếu để thích ứng và phát triển. Tuy nhiên, sự bùng nổ của công nghệ AI và deepfake đã khiến việc phát hiện hành vi xâm phạm bản quyền âm nhạc trở nên phức tạp hơn, trong khi các tổ chức đại diện tập thể quyền (CMO) hiện chưa đủ năng lực công nghệ để giám sát nội dung số trên quy mô toàn cầu.
Việc truy cứu trách nhiệm đối với vi phạm từ các tài khoản cá nhân hoặc ẩn danh cũng gặp nhiều thách thức. Đặc biệt, các tác phẩm do AI tạo ra hiện không được bảo hộ, tạo ra khoảng trống lớn trong việc khai thác thương mại và phân chia quyền lợi.
Để giải quyết những vấn đề này, luật sư Phan Vũ Tuấn đề xuất đẩy mạnh ứng dụng công nghệ blockchain và DRM (Công nghệ quản lý nội dung số) trong xác lập, quản lý quyền sở hữu trí tuệ, đồng thời kiến nghị hoàn thiện khung pháp lý và tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực âm nhạc.
Đồng quan điểm, bà Lê Nguyễn Trà My, thành viên Chi hội Blockchain TPHCM cũng cho rằng, để chuyển đổi số lĩnh vực bản quyền âm nhạc thì công nghệ blockchain và Web3 sẽ hỗ trợ việc xác lập, khai thác và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trong âm nhạc.
Theo bà Lê Nguyễn Trà My, thực trạng hiện nay cho thấy 80% nghệ sĩ không nắm quyền sở hữu bản quyền đối với các tác phẩm của chính mình. Năm 2024, riêng tại Việt Nam, đã ghi nhận 79 vụ kiện liên quan đến bản quyền âm nhạc, trong đó có nhiều ca khúc nổi bật như Hồng nhan, Anh nhà ở đâu thế. Không ít tác phẩm bị tái sử dụng và đăng tải lại trên nhiều nền tảng mà không có sự cho phép của tác giả.
Bà cho biết thêm, trong mô hình phân phối truyền thống, dù một bài hát đạt hàng tỷ lượt nghe trên Spotify, nghệ sĩ chỉ nhận được khoảng 20-30% doanh thu, phần lớn còn lại thuộc về hãng đĩa và nền tảng phân phối. Thực tế này khiến nhiều nghệ sĩ trẻ cảm thấy nỗ lực sáng tạo của mình chưa được ghi nhận xứng đáng.
Thành viên đến từ Chi hội Blockchain TPHCM cho biết, Web3 sẽ mở ra phương thức tiếp cận mới, cho phép nghệ sĩ chủ động xác lập quyền sở hữu, bán trực tiếp sản phẩm cho người hâm mộ thông qua NFT (Non-fungible token – mã thông báo thay thế) và nhận tiền bản quyền tự động, không cần qua trung gian. Công nghệ blockchain có thể gắn mã định danh duy nhất cho mỗi tác phẩm, chứng minh quyền sở hữu và phát hiện vi phạm ngay lập tức.
Những ví dụ thành công đã xuất hiện, như ca sĩ Grimes từng bán NFT được 6 triệu USD trong 20 phút, hay Binz phát hành 900 NFT cho ca khúc “Don’t Break My Heart” và tạo ra mô hình phân phối âm nhạc độc lập, hiệu quả.
Từ đó, Web3 thay đổi luật chơi, nghệ sĩ không chỉ phát hành nhạc cho người hâm mộ nghe, mà còn bán bài hát dưới dạng tài sản số độc quyền, giúp cả nghệ sĩ và người hâm mộ cùng sở hữu giá trị.
Tuy nhiên, bà My cũng thẳng thắn nhìn nhận rằng nhiều nghệ sĩ hiện vẫn e ngại khi tiếp cận công nghệ mới này, vì chưa quen với các thuật ngữ kỹ thuật số.
Theo các chuyên gia, việc ứng dụng công nghệ hiện đại như AI và blockchain được kỳ vọng sẽ góp phần tháo gỡ những khó khăn trong bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, tăng cường hiệu quả trong việc bảo vệ tác quyền của nghệ sĩ ở lĩnh vực âm nhạc.
Đồng thời với chuyển đổi số, áp dụng các công nghệ mới như blockchain, AI mở ra cơ hội để nghệ sĩ vươn ra thị trường toàn cầu, nhưng cũng đòi hỏi những hành động thiết thực nhằm bảo vệ sự sáng tạo trong môi trường kỹ thuật số không biên giới.
