Chip do công ty công nghệ Trung Quốc MetaX sản xuất được trưng bày tại Hội nghị AI thế giới ở TP Thượng Hải ngày 29-7-2025 - Ảnh: VCG
Truyền thông nhà nước Trung Quốc gần đây tự hào công bố hệ thống AI lấy cảm hứng từ não bộ với quy mô lớn đầu tiên thế giới SpikingBrain 1.0 do nước này phát triển. Họ gọi đây là bước đột phá có thể "thay đổi cục diện phát triển công nghệ toàn cầu lẫn tính bền vững năng lượng", làm cho cuộc đua AI giữa hai siêu cường càng thêm hấp dẫn.
Công nghệ AI đột phá
Các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) hiện nay như ChatGPT hay Gemini tuy mạnh nhưng tiêu tốn nhiều năng lượng và đòi hỏi tài nguyên tính toán khổng lồ. Ở Trung Quốc, vấn đề này càng nghiêm trọng do họ bị hạn chế tiếp cận chip Nvidia - loại chip được dùng cho hầu hết AI tiên tiến hiện nay.
Các nhà khoa học tại Viện Khoa học Trung Quốc (CAS) đã tìm ra hướng đi khác với SpikingBrain - hệ thống mô phỏng cách các tế bào thần kinh sử dụng xung điện để kích hoạt, giúp cắt giảm năng lượng và tăng tốc độ xử lý.
Nhóm nghiên cứu xây dựng hai phiên bản: mô hình 7 tỉ tham số và 76 tỉ tham số. Trong thử nghiệm, phiên bản nhỏ hơn đã vượt xa các AI truyền thống. Với đoạn văn bản đầu vào dài 4 triệu token, SpikingBrain nhanh hơn 100 lần. Trong thử nghiệm khác, mô hình tạo ra token đầu tiên từ ngữ cảnh 1 triệu token với tốc độ nhanh hơn 26,5 lần.
Điều ấn tượng nhất là hiệu suất này đạt được chỉ với chưa đến 2% dữ liệu huấn luyện so với các LLM hiện tại. Điều này có thể giải quyết vấn đề nguồn dữ liệu trực tuyến đang dần cạn kiệt để "nuôi" các mô hình AI khổng lồ.
Nhà nghiên cứu chính Lý Quốc Tề tại CAS cho biết mô hình này mở ra hướng phát triển AI mới, cung cấp khuôn khổ tối ưu cho các nền tảng chip nội địa Trung Quốc. SpikingBrain có thể hữu ích trong xử lý chuỗi dữ liệu dài như tài liệu pháp lý, hồ sơ y tế.
Cuộc đua gay cấn
Theo ông Stephen S. Roach - giảng viên tại Đại học Yale, mặc dù chưa ai chính thức tuyên bố chiến thắng trong cuộc đua AI Mỹ - Trung nhưng thị trường đang đặt cược vào Mỹ. Nvidia đã trở thành công ty 4.000 tỉ USD đầu tiên thế giới, Microsoft cũng đạt định giá 3.700 tỉ USD.
Tuy nhiên dẫn đầu sớm không đồng nghĩa với chiến thắng, đặc biệt trong lĩnh vực đổi mới. Hầu như ngày nào cũng có báo cáo mới về tiến bộ AI của Trung Quốc. Mỹ có thể đã mở ra kỷ nguyên mới với ChatGPT nhưng DeepSeek của Trung Quốc và nhiều mô hình tiếp theo cũng đã gây kinh ngạc với toàn thế giới.
Những năm gần đây, kể từ nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Donald Trump, Mỹ tăng cường hạn chế xuất khẩu công nghệ sang Trung Quốc, ngăn nước này tiếp cận công cụ sản xuất chip cho máy chủ, AI và ứng dụng tiên tiến.
Hồi tháng 4, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tuyên bố Bắc Kinh phải "phản ứng với sự phát triển nhanh của AI thế hệ mới, tận dụng sức mạnh hệ thống quốc gia để đạt khả năng tự chủ". Bắc Kinh cũng gây sức ép lên Washington, gần đây cấm các công ty công nghệ lớn trong nước mua chip AI của Nvidia.
Các công ty lớn như Alibaba và Huawei đã vào cuộc phát triển chip AI riêng. Theo công ty nghiên cứu Central China Securities, thị phần chip AI của Nvidia tại Trung Quốc dự kiến giảm từ 66% năm 2024 xuống 54% năm 2025, trong khi Huawei tăng từ 23% lên 28%.
Gã khổng lồ Tencent cũng tuyên bố chuyển sang chip AI sản xuất trong nước. Tuy nhiên ông Charlie Dai - phó chủ tịch kiêm nhà phân tích chính tại Forrester Research - lưu ý việc chuyển đổi đang "tăng tốc nhưng chưa hoàn toàn". Trung Quốc đang nhằm "đẩy nhanh quá trình trưởng thành hệ sinh thái bán dẫn".
Hai hệ sinh thái tách biệt
Theo tạp chí Forbes, các biện pháp hạn chế xuất khẩu chip tiên tiến của Mỹ đã châm ngòi phản ứng theo hai hướng từ Trung Quốc. Một mặt, mạng lưới buôn bán chợ đen xuất hiện, tuồn chip bị cấm vào nước này. Mặt khác Bắc Kinh tăng cường chính sách công nghiệp, đẩy mạnh đổi mới công nghệ.
Kết quả là sự hình thành hai hệ sinh thái AI tách biệt: Trung Quốc xây dựng hệ sinh thái dựa trên mô hình mã nguồn mở và phần cứng tối ưu hóa trong nước. Mỹ thúc đẩy mô hình khép kín, độc quyền, gắn chặt với lợi thế phần cứng. Cuộc đua này không chỉ phụ thuộc vào chip mạnh mà còn nhân tài, phần mềm và định hướng chiến lược.
