Thảo luận về dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khoá XV, các đại biểu cho rằng vấn đề Trí tuệ nhân tạo liên quan đến nhiều đạo luật khác đang triển khai, bao gồm Luật Chuyển đổi số và các quy định liên quan đến Giao dịch điện tử, và sắp tới là Thương mại điện tử.
Đơn cử như quy định về bồi thường thiệt hại trong dự thảo Luật, đại biểu Lê Thanh Hoàn, Đoàn Đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Thanh Hoá cho rằng các quy định này vừa trùng lặp, vừa không chính xác.
Ai chịu trách nhiệm thiệt hại do AI gây ra?
Đại biểu Lê Thanh Hoàn, Đoàn ĐBQH Thanh Hoá. (Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội).
Cụ thể, dự thảo Luật quy định về bồi thường thiệt hại trong hai trường hợp: Thiệt hại do tự thân hệ thống AI rủi ro cao gây ra: Áp dụng quy định về bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra theo pháp luật dân sự và hai là thiệt hại do hành vi vi phạm trong quản lý sử dụng hệ thống AI thì tổ chức cá nhân phải bồi thường.
Theo Điều 61 Bộ luật Dân sự, chủ sở hữu nguồn nguy hiểm cao độ phải vận hành, sử dụng, bảo quản, trông giữ, vận chuyển theo đúng pháp luật. Tuy nhiên, ngay cả khi thực hiện đúng và đầy đủ quy định, nếu vẫn có nguy hiểm gây ra, chủ sở hữu vẫn phải bồi thường. Chủ sở hữu chỉ được miễn trừ bồi thường trong hai tình huống: Do lỗi vô ý của người bị thiệt hại, hoặc do sự kiện bất khả kháng.
"Theo cách quy định hiện tại, nếu thiệt hại do tự thân hệ thống AI gây ra, bồi thường theo nguồn nguy hiểm cao độ, và cuối cùng người bồi thường vẫn là chủ sở hữu hoặc người vận hành. Tuy nhiên, quy định lại tiếp tục nêu rằng nếu do hành vi vi phạm trong quản lý sử dụng hệ thống AI thì tổ chức cá nhân phải bồi thường thiệt hại", đại biểu Hoàn nói.
Đại biểu cho rằng, cách viết này mâu thuẫn. Nếu nói tự thân gây ra thì bồi thường theo nguồn nguy hiểm cao độ (nghĩa là gần như luôn phải bồi thường, trừ các trường hợp loại trừ theo pháp luật dân sự) nhưng đoạn sau lại nói nếu do cá nhân tổ chức điều hành gây ra thì phải bồi thường. Cách quy định này vừa chồng chéo với pháp luật dân sự, vừa không thống nhất ngay trong Luật này.
Ban hành luật về AI sẽ 'hơi vội vàng'
Đại biểu Lò Thị Luyến, Đoàn ĐBQH tỉnh Điện Biên thì lo ngại, lĩnh vực trí tuệ nhân tạo hiện còn rất “mới, lạ”, liên quan tới nhiều luật khác, việc xây dựng ban hành luật sẽ là “hơi vội vàng” khi chưa kịp đánh giá những vấn đề đang diễn ra trên thực tế.
Theo đại biểu, hiện trong dự thảo luật chỉ mới quy định về các mức độ rủi ro gồm: Rủi ro chấp nhận được, rủi ro thấp, rủi ro trung bình và rủi ro cao; “phạm vi như vậy là chưa rộng và chưa đủ”.
Nếu trẻ chưa đủ nhận thức mà được tiếp cận sớm với AI, thì rất nguy hiểm. Thực tế, vừa rồi một số nước châu Âu đã thông qua luật hạn chế độ tuổi tiếp cận AI.” Nhấn mạnh như vậy, đại biểu Lò Thị Luyến đề nghị dự thảo luật cần quan tâm đầy đủ hơn đến nội dung này.
Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh, Đoàn ĐBQH tỉnh Cần Thơ. (Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội).
Nghiên cứu kinh nghiệm thực tiễn tại nhiều quốc gia, đại biểu Nguyễn Tuấn Anh, Đoàn ĐBQH tỉnh Cần Thơ cho rằng cần ban hành các khung đạo đức và nguyên tắc hướng dẫn, sau đó mới đánh giá thực tiễn để hoàn thiện và tiến tới xây dựng luật.
Ví dụ như Liên minh châu Âu (EU) trước khi hình thành Đạo luật AI đã công bố Bộ hướng dẫn đạo đức cho AI đáng tin cậy (2019) và thí điểm thực tế tại các doanh nghiệp; Singapore triển khai “Mô hình quản trị AI đáng tin cậy” từ năm 2019 như bộ nguyên tắc mềm trước khi xem xét quy định pháp lý.
“Cách tiếp cận theo hướng “đạo đức trước - luật sau” giúp thử nghiệm, điều chỉnh linh hoạt và giảm rủi ro khi ban hành quy định mang tính ràng buộc”, đại biểu Nguyễn Tuấn Anh nhận định.
Đồng thời, đại biểu đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu việc bổ sung nguyên tắc “chịu trách nhiệm giải trình của các bên liên quan về tác động đạo đức và xã hội của hệ thống AI trong suốt quá trình từ nghiên cứu đến sử dụng hệ thống”; làm rõ mối quan hệ giữa quy tắc đạo đức (tính khuyến nghị) và nghĩa vụ pháp lý (tính bắt buộc).
Bên cạnh đó, Điều 28 dự thảo Luật mới chỉ quy định trách nhiệm đạo đức đối với khu vực nhà nước, trong khi các ứng dụng AI của khu vực tư nhân (như y tế, tài chính, giáo dục…) cũng có thể gây ra tác động xã hội và đạo đức tương tự.
Do đó Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh đề nghị nghiên cứu, cân nhắc bổ sung nội dung quy định về trách nhiệm đạo đức trong khu vực tư nhân, bảo đảm tính toàn diện trong quy định của Luật.
