Nguy hiểm nhất là bên nào cũng đúng!
Quy trình điều hành thủy điện xả lũ là một trong những vấn đề nóng tại diễn đàn: Chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ trong vận hành, bảo đảm an toàn đập, hồ chứa nước, do Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phối hợp với Báo Nông nghiệp và Môi trường tổ chức chiều 21.11, tại Hà Nội.
Thủy điện Sông Ba Hạ vừa qua có thời điểm vận hành xả lũ lưu lượng trên 16.000 m3/giây
ẢNH MINH HOẠ: MINH DUY
Một trong những vấn đề được quan tâm tại diễn đàn, mưa lũ ngập lụt nghiêm trọng đang diễn ra ở miền Trung có phải lỗi do thủy điện xả lũ? Vấn đề này được GS-TS Nguyễn Quốc Dũng, Phó chủ tịch thường trực Hội Đập lớn và Phát triển nguồn nước Việt Nam phân tích làm rõ.
GS-TS Nguyễn Quốc Dũng cho rằng, nguyên nhân đầu tiên là mưa lũ xảy ra không những với cường độ lớn mà còn kéo dài đến 2 - 3 ngày. Trong ngành khí tượng thủy văn, mưa lũ dài ngày là câu chuyện rất khó. Khi đó, các hồ chứa, vùng trũng đầy nước, rừng không thể hấp thụ được nước mưa từng nào thì chảy xuống từng ấy. Mưa lớn dài ngày dẫn đến khả năng hấp thụ nước trên lưu vực giảm tạo ra các đỉnh lũ.
"Mưa lớn một đợt sau đó tiếp tục mưa lớn thêm đợt nữa thì có thể coi đó là lũ kép. Trong cách tiếp cận thủy văn khi xây dựng quy trình vận hành cho các hồ chứa lớn trước đây chỉ dùng mô hình lũ đơn còn bây giờ đã là lũ kép", ông Dũng nói và nêu vấn đề: "Mưa lũ miền Trung hiện nay có lỗi của thủy điện không? Câu chuyện xả lũ các hồ thủy điện hiện nay là ai cũng đúng, đây là yếu tố nguy hiểm nhất".
Phân tích rõ hơn, GS-TS Nguyễn Quốc Dũng dẫn chứng, mỗi khi thủy điện xả lũ, chủ đập nào cũng khẳng định tuân thủ đúng quy trình. Cơ quan phòng chống thiên tai tỉnh cũng làm tròn phận sự, đúng quy trình.
Nhưng hiện nay, ở các địa phương đang thiếu bộ phận tư vấn điều hành vận hành thủy điện, nếu chỉ dựa vào cán bộ ngành nông nghiệp, công thương sẽ không có chuyên môn, không có chuyên gia về thủy văn, thủy lực thì không thể tham mưu cho chủ tịch tỉnh ra quyết định điều hành xả lũ.
"Mô hình tổ chức dưới cơ sở như ở Nhật Bản, Trung Quốc đều có văn phòng thủy văn chịu trách nhiệm, ít nhất là mùa lũ họ phải trực theo dõi, nếu mình không thành lập được cơ quan mang tính chất bài bản như thế thì chúng ta phải thuê dịch vụ, xã hội hóa cho việc này", ông Dũng nói.
Thủy điện xả lũ đúng cũng bị oan
Bày tỏ quan điểm, GS-TS Nguyễn Quốc Dũng cho rằng, không cần thiết lập chương trình giám sát chủ đập hiện nay, họ vận hành xả lũ theo lệnh. Theo quy định, ở nhiều hồ phân cấp cho địa phương, quyền ra lệnh cho thủy điện xả lũ là của chủ tịch tỉnh nhưng ở địa phương thì gần như chưa có một bộ phận để tính toán, dự báo các kịch bản.
GS-TS Nguyễn Quốc Dũng phân tích về quy trình điều hành hồ thủy điện xả lũ
ẢNH: PHAN HẬU
GS-TS Nguyễn Quốc Dũng cũng chỉ rõ bất cập trong quy trình điều hành hồ chứa hiện nay với 3 thời kỳ: đầu vụ hồ phải hạ mực nước để đón lũ, giữa vụ thì xả làm sao lưu lượng xả không được lớn hơn lưu lượng đến hồ, cuối vụ thì tích nước lên mực nước dâng bình thường.
Theo GS-TS Nguyễn Quốc Dũng đây là quy trình như mong muốn và thực tế vừa qua lũ lớn xảy ra cuối mùa. Khi đó, hồ tích nước cao, có mưa lớn, dung tích đón lũ không còn nhiều.
Trong khi đó, các hồ thủy điện do doanh nghiệp đầu tư, trước đây các công trình được phê duyệt cho mục đích phát điện nhưng bây giờ yêu cầu hạ mực nước để phòng lũ dẫn đến chủ hồ miễn cưỡng phải nghe theo nhưng làm theo kiểu vừa làm, vừa nghe, đây chính là điểm mâu thuẫn lợi ích ở các hồ thủy điện.
"Vì dụ trong quy trình vận hành yêu cầu lưu lượng xả từ 0 - 5.000 m3/giây, với một câu lưng chừng như thế thì buổi sáng chủ hồ có thể xả một vài trăm m3. Đến chiều, lũ lớn dồn về, họ có thể tăng lượng xả lên 4.000 m3/giây thì dân chạy không kịp. Chủ hồ vận hành thế thì không sai, họ cũng bị oan ở chỗ này. Chính chúng ta đang hành chính hóa lệnh vận hành xả lũ thủy điện và phải điều chỉnh để linh hoạt, hài hòa", ông Dũng kiến nghị.
Từ thực tế hiện nay, Phó chủ tịch thường trực Hội Đập lớn và Phát triển nguồn nước Việt Nam đề xuất nghiên cứu thuê dung tích phòng lũ ở các hồ để giảm thiểu tác động lũ lụt ở hạ du.
Giả sử khi dung tích đón lũ của hồ còn 70 - 80 triệu m3 nhưng dự báo đợt mưa tới dung tích đón lũ cần khoảng 200 triệu m3 thì có thể yêu cầu chủ hồ xả lũ trước để có đủ dung tích cần thiết đón lũ.
Nếu sau đó, lũ về hồ không đạt đến dung tích dự báo thì có thể chuyển kinh phí từ Quỹ Phòng chống thiên tai cho các chủ hồ để bù đắp lại phần dung tích đáng lẽ khai thác phát điện nhưng phải xả nước trước để dự phòng đón lũ, cắt lũ.
