Tạo hành lang pháp lý cho báo chí phát triển

Nhiều văn bản pháp lý cản trở sự phát triển của báo chí

Chỉ ra những thách thức đối với các cơ quan báo chí hiện nay, nhà báo Đỗ Đức Hoàng, Phó tổng giám đốc Đài Truyền hình Việt Nam (VTV) cho hay báo chí Việt Nam đang đối mặt nhiều thách thức lớn về tổ chức bộ máy và cơ chế tài chính. Các cơ quan báo chí bị ràng buộc bởi thể chế chưa theo kịp thực tiễn số hóa và thị trường khiến việc vừa tự chủ tài chính vừa làm nhiệm vụ chính trị gặp nhiều khó khăn, hạn chế.

Ảnh: Nhật Thịnh

Theo ông Đỗ Đức Hoàng, các cơ quan báo chí hoạt động theo mô hình đơn vị sự nghiệp có thu, tự bảo đảm một phần hoặc toàn bộ chi thường xuyên. Tuy nhiên, hiện vẫn thiếu mô hình tổ chức linh hoạt. Các cơ chế, chính sách hiện nay tạo nhiều điều kiện tốt nhưng cũng đặt ra không ít khó khăn, thách thức, lúng túng trong thực tiễn hoạt động kinh tế báo chí.

"Trước sự phát triển nhanh chóng, toàn diện của hệ thống báo chí và công nghệ thông tin, nhiều nội dung trong các văn bản pháp lý về quản lý báo chí và quản trị truyền thông đã bị thực tiễn vượt qua, trở nên lạc hậu, thậm chí cản trở sự phát triển của báo chí. Một số văn bản quy định về vấn đề tài chính của các cơ quan báo chí chưa quan tâm đến việc xác định mô hình, từ đó xây dựng cơ chế quản lý tài chính phù hợp", ông Đỗ Đức Hoàng nêu ý kiến.

Hiện nay, các cơ quan báo chí có xu hướng đa dạng hóa nguồn thu, từ truyền thông, quảng cáo, tổ chức sự kiện... đến các hình thức mới như phát triển nội dung số, dịch vụ trực tuyến, doanh thu trên các kênh mạng xã hội. Tuy nhiên, theo nhà báo Phùng Công Sưởng, Tổng biên tập Báo Tiền Phong, những nguồn thu này vẫn còn nhiều hạn chế, chưa đủ mạnh để đảm bảo sự phát triển bền vững cho các cơ quan báo chí. Một số cơ quan báo chí đã tiên phong áp dụng các phương thức mới như thu phí nội dung nhưng hiệu quả kinh tế còn hết sức hạn chế.

Bên cạnh những khó khăn trên, ông Phùng Công Sưởng chia sẻ: "Hiện nay hành lang pháp lý cho kinh tế báo chí Việt Nam cũng còn nhiều điểm chưa hoàn chỉnh, chưa có khung chính sách riêng về kinh tế báo chí như một ngành công nghiệp văn hóa - truyền thông. Chính sách tài chính, thuế, đầu tư... chưa có nhiều ưu đãi đặc thù với báo chí".

Nhà báo Nguyễn Minh Đức, Tổng biên tập Báo Hà Nội Mới, cho rằng việc bổ sung, hoàn thiện thể chế chính sách cho báo chí càng trở nên cần thiết hơn bao giờ khi truyền thông xã hội ngày càng lên ngôi, gây khó khăn người dân trong việc lựa chọn tiếp cận thông tin.

Xây dựng cơ chế Nhà nước đặt hàng sản phẩm báo chí chất lượng cao

Để tạo hành lang phát triển cho kinh tế báo chí trong thời gian tới, ông Đỗ Đức Hoàng đề nghị cần có các giải pháp để đổi mới mô hình tổ chức và cơ chế tài chính. "Trước hết, chúng ta cần rà soát và sớm hoàn thiện hệ thống pháp luật về quản lý báo chí và quản trị truyền thông để thể chế hóa chủ trương, chính sách của Đảng về báo chí; khắc phục những hạn chế, bất cập trong quy định pháp luật về báo chí hiện hành, tạo hành lang pháp lý cho hoạt động báo chí phát triển trong kỷ nguyên số", ông Hoàng chia sẻ.

Ảnh: TTXVN

Cụ thể, theo Phó tổng giám đốc VTV, cần sửa đổi luật Báo chí để bổ sung các quy định về mô hình tổ chức - tài chính đặc thù của báo chí công lập phù hợp với thực tiễn chuyển đổi số và kinh tế báo chí; cần phân loại rõ các mô hình và trao quyền phù hợp. Việc làm rõ mô hình tổ chức, mở rộng phạm vi điều chỉnh để bao quát các loại hình truyền thông hiện đại sẽ tạo ra hành lang pháp lý để xây dựng các cơ chế, chính sách khuyến khích báo chí phát triển.

Về cơ chế tài chính, ông Hoàng kiến nghị Nhà nước có cơ chế đặc biệt để hỗ trợ về tài chính cho báo chí nhằm nâng cao hiệu quả truyền thông chính sách. Xác định các nhiệm vụ chính trị, thông tin tuyên truyền thiết yếu phục vụ nhiệm vụ chính trị thì Nhà nước sẽ bảo đảm về kinh phí, có thể bằng cơ chế đặt hàng, giao nhiệm vụ, đấu thầu, mua dịch vụ hoặc hỗ trợ thường xuyên.

Theo đó, cần xây dựng danh mục nhiệm vụ sử dụng ngân sách nhà nước như nhiệm vụ chính trị, an ninh, quốc phòng, văn hóa, thông tin đối ngoại, truyền thông chính sách, phục vụ thiếu niên, nhi đồng… phục vụ nhiệm vụ chính trị; thiết lập cơ chế đặt hàng ngân sách minh bạch nhằm tạo nguồn thu ổn định đảm bảo tính chủ động trong sản xuất phục vụ các nhiệm vụ chính trị và không bị chi phối bởi yếu tố thương mại. "Yêu cầu đặt ra là phải có thể chế, chính sách đặc thù và thiết lập cơ chế tài chính bền vững, linh hoạt, tạo điều kiện cho cơ quan báo chí thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị, đồng thời tự chủ phát triển bền vững, chuyên nghiệp và hiện đại. Báo chí không thể phát triển nếu không có hành lang thể chế đủ mạnh và cơ chế tài chính đủ linh hoạt", ông Đỗ Đức Hoàng nhấn mạnh.

Từ thực tiễn trong quá trình tác nghiệp của phóng viên, nhà báo Nguyễn Minh Đức nhìn nhận vẫn còn một số thể chế, chính sách cần được bổ sung, hoàn thiện. Theo ông, cần xây dựng thể chế, chính sách có tính định hướng và kiến tạo môi trường cho sự phát triển lành mạnh của báo chí. Đặc biệt, cần khẩn trương hoàn thiện hành lang pháp lý, trọng tâm là sửa đổi, bổ sung luật Báo chí năm 2016 và các văn bản hướng dẫn thi hành. Bên cạnh đó, các bộ ngành liên quan cần cập nhật, thể chế hóa các quan điểm, chủ trương mới của Đảng, nhất là tinh thần của Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Ảnh: TTXVN

"Chúng tôi tha thiết đề xuất cần thiết có thêm các cơ chế đặt hàng để tạo điều kiện hỗ trợ kinh tế báo chí. Đây là nội dung có ý nghĩa rất quan trọng đối với báo chí nhất là trong giai đoạn khó khăn hiện nay", ông Minh Đức kiến nghị.

Để tạo hành lang phát triển cho kinh tế báo chí trong thời gian tới, nhà báo Phùng Công Sưởng đề nghị: "Chính phủ và Quốc hội cần xem báo chí không chỉ là cơ quan tuyên truyền mà còn là một ngành công nghiệp văn hóa có giá trị kinh tế - xã hội, để từ đó có chính sách phát triển tương tự các ngành công nghiệp văn hóa khác".

Bên cạnh đó, ông Sưởng cũng đề đạt xem xét cải cách chính sách thuế và tài chính cho báo chí như: giảm thuế VAT đối với hoạt động báo chí và phát triển nội dung số; cho phép các cơ quan báo chí tiếp cận vốn ưu đãi phục vụ cho chuyển đổi số báo chí. Nhà nước tăng cường "đặt hàng" các chương trình truyền thông phù hợp tôn chỉ mục đích, đối tượng bạn đọc cho từng cơ quan báo chí.

"Kỷ niệm 100 năm Báo chí cách mạng Việt Nam là dịp để chúng ta không chỉ tôn vinh vai trò lịch sử của báo chí, mà còn cần hành động thiết thực để bảo vệ và phát triển nền báo chí cách mạng trong giai đoạn mới. Chúng tôi rất mong nhận được sự quan tâm, đồng hành của Quốc hội, Chính phủ trong việc tháo gỡ khó khăn, tạo điều kiện để báo chí - đặc biệt là báo chí của thanh niên, giới trẻ - tiếp tục phát triển mạnh mẽ, bền vững và hiện đại", ông Sưởng nói.

Thí điểm cơ chế đấu thầu sản phẩm báo chí số

Trong bối cảnh công nghệ số đang phát triển mạnh mẽ, nhà báo Lê Quốc Minh, Phó trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận T.Ư, Tổng biên tập Báo Nhân Dân, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, cho rằng cần sửa đổi các quy định pháp luật để hỗ trợ, thúc đẩy chuyển đổi số trong các cơ quan báo chí. Nhiều cơ quan báo chí đã bắt đầu thực hiện chuyển đổi số trong hoạt động chuyên môn nghiệp vụ với các công nghệ số tiêu biểu là trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), công nghệ đám mây (Cloud), dữ liệu lớn (Big Data)..., thay đổi phương thức vận hành, quản lý, áp dụng công nghệ trong quy trình sản xuất và phân phối nội dung, thực hiện các mô hình kinh doanh báo chí mới.

Tuy đạt những thành tựu ban đầu nhưng theo Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, nhiều cơ quan báo chí đang phải đối mặt những thách thức trong quá trình đẩy nhanh lộ trình chuyển đổi số, do đó cần phải có những chính sách cụ thể nhằm thúc đẩy, hỗ trợ quá trình chuyển đổi số của các cơ quan báo chí.

Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam nêu quan điểm: "Luật Báo chí sửa đổi nên theo hướng tạo ra hành lang pháp lý để xây dựng cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển các nền tảng công nghệ số trong nước, phân phối nội dung thông tin báo chí; phát triển các mô hình liên kết giữa báo chí với công ty công nghệ, nhà mạng viễn thông, doanh nghiệp quảng cáo, các nền tảng xuyên biên giới; chú trọng công tác đào tạo nguồn nhân lực, hợp tác quốc tế để đẩy mạnh chuyển đổi số". Bên cạnh đó, theo ông Minh, nên có những sửa đổi luật Sở hữu trí tuệ để xử lý vi phạm về bản quyền báo chí, tăng cường trách nhiệm của các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian trên không gian mạng trong việc bảo vệ bản quyền tác phẩm báo chí; sửa đổi luật Quảng cáo để quản lý hoạt động kinh doanh của các nền tảng xuyên biên giới bảo đảm môi trường cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng…

"Để nâng cao hiệu quả tuyên truyền và bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong môi trường truyền thông số, cần xây dựng cơ chế Nhà nước đặt hàng sản phẩm báo chí trên các nền tảng số dành cho các cơ quan báo chí chính thống. Trước hết, cần ban hành một khung pháp lý riêng điều chỉnh hoạt động này, trong đó quy định rõ khái niệm, tiêu chí nội dung, hình thức sản phẩm, quy trình đặt hàng, nghiệm thu và vai trò của các cơ quan liên quan", ông Minh nói.

Bên cạnh đó, theo nhà báo Lê Quốc Minh, nhà nước cần thiết lập danh mục ưu tiên đặt hàng báo chí số theo từng lĩnh vực trọng điểm, gắn với các nhiệm vụ chính trị như tuyên truyền về chủ trương, chính sách lớn của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, bảo vệ chủ quyền quốc gia, xây dựng văn hóa, phát triển kinh tế và chuyển đổi số quốc gia.

"Cơ chế tài chính cũng cần được điều chỉnh phù hợp với đặc thù của báo chí số, phản ánh đúng chi phí sản xuất, tối ưu hóa phân phối và đo lường hiệu quả lan tỏa trên môi trường mạng; trong đó có thể áp dụng hình thức khoán chi, chi trả theo hiệu quả tiếp cận hoặc tương tác thực tế. Nhà nước cũng nên thí điểm cơ chế đấu thầu sản phẩm báo chí số theo chuyên đề để khuyến khích tính cạnh tranh, sáng tạo và hiệu quả trong sản xuất nội dung", nhà báo Lê Quốc Minh đề xuất.

Bổ sung quy định về đầu tư và đặt hàng, giao nhiệm vụ cho báo chí

Chia sẻ về những định hướng cơ bản thể chế trong luật Báo chí (sửa đổi), Thứ trưởng thường trực Bộ VH-TT-DL Lê Hải Bình cho biết cơ quan này đang chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan triển khai xây dựng dự án luật Báo chí (sửa đổi).

Dự kiến, dự án luật sẽ trình Quốc hội cho ý kiến và thông qua tại Kỳ họp thứ 10 (tháng 10.2025), nhằm khắc phục những hạn chế, bất cập trong quy định pháp luật về báo chí hiện hành; điều chỉnh, quản lý hoạt động báo chí phù hợp trong bối cảnh sự phát triển mạnh mẽ, nhanh chóng của khoa học, công nghệ, truyền thông hiện đại, kiến tạo hành lang pháp lý cho hoạt động báo chí phát triển trong kỷ nguyên mới.

"Luật Báo chí (sửa đổi) quy định các nguyên tắc về mô hình hoạt động, kinh tế báo chí, mở rộng không gian hoạt động của báo chí để kiến tạo, đột phá phát triển báo chí trong bối cảnh sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, đáp ứng yêu cầu thông tin, tuyên truyền trong kỷ nguyên mới", ông Lê Hải Bình cho hay.

Đáng chú ý, theo ông Lê Hải Bình, luật sửa đổi bổ sung quy định giao Chính phủ quy định chi tiết đầu tư và đặt hàng, giao nhiệm vụ cung cấp dịch vụ đối với nền tảng số quốc gia cho báo chí; nền tảng số báo chí ngoài đăng, phát nội dung báo chí còn được tích hợp hoạt động dịch vụ trực tuyến theo quy định của pháp luật.

Cạnh đó, dự thảo luật cũng bổ sung quy định cơ quan báo chí được phép liên kết sản xuất nội dung trong các lĩnh vực trừ thời sự, chính trị, để tạo điều kiện cho cơ quan báo chí khai thác các giá trị từ hoạt động liên kết phục vụ phát triển báo chí, đồng thời đảm bảo định hướng trong thông tin thời sự, chính trị.

Đặc biệt, dự thảo bổ sung quy định đầy đủ các phương thức nhà nước giao nhiệm vụ, đặt hàng, đấu thầu để báo chí phục vụ nhiệm vụ chính trị, an ninh, quốc phòng, văn hóa, thông tin tuyên truyền về tình trạng khẩn cấp, thông tin đối ngoại, truyền thông chính sách, phục vụ thiếu niên, nhi đồng, người khiếm thính, khiếm thị, đồng bào vùng dân tộc thiểu số, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, vùng sâu, vùng xa, miền núi, biên giới, hải đảo và các nhiệm vụ trọng yếu khác.

Về nguồn thu mới của các cơ quan báo chí, dự thảo luật cũng bổ sung quy định về nguồn thu gồm: thu từ lợi nhuận phần vốn góp trong các doanh nghiệp; thu từ thực hiện các nội dung cơ quan nhà nước có thẩm quyền giao nhiệm vụ, đặt hàng, đấu thầu; thu từ người có nhu cầu đăng bài nghiên cứu khoa học để có kinh phí phản biện, hoàn thiện, nâng cao chất lượng bài viết.

Song song với các quy định kiến tạo, đột phá cho báo chí phát triển, Thứ trưởng Lê Hải Bình cho biết luật Báo chí (sửa đổi) cũng bổ sung quy định nguyên tắc quản lý chặt chẽ, đảm bảo hiệu lực, hiệu quả trong quản lý nhà nước về báo chí.