Quốc gia đầu tiên trên thế giới có sàn giao dịch tài sản số tập trung: Hé lộ cơ chế dung hoà giữa blockchain và pháp lý

Hai năm trước, Indonesia đã quyết định giải quyết các vấn nạn nhức nhối của thế giới Web3: lừa đảo và gian lận. Trong quá trình đó, họ đã làm một điều chưa từng có tiền lệ: thành lập một sàn giao dịch cho tài sản kỹ thuật số theo mô hình của Nasdaq, với tên gọi CFX (Central Financial X).

Giờ đây, ông Subani, tổng giám đốc của CFX, muốn tiến thêm một bước nữa. "Mục tiêu trước mắt của CFX là thúc đẩy đổi mới và phát triển các sản phẩm phái sinh tiền mã hóa," ông Subani chia sẻ với Tech in Asia.

"Các sản phẩm phái sinh đóng vai trò như một công cụ phòng ngừa rủi ro. Nhờ đó, ngay cả khi giá tài sản crypto biến động, nhà đầu tư vẫn có thể dựa vào các giao dịch phái sinh để bảo vệ vị thế của mình." ông nói.

Được chính phủ ra mắt vào tháng 7/2023, CFX có nhiệm vụ giám sát và ghi nhận toàn bộ giao dịch tài sản crypto tại Indonesia. Các sàn giao dịch tiền mã hóa trong nước bắt buộc phải đăng ký với CFX để được Cơ quan Dịch vụ Tài chính (OJK) cấp phép hoạt động.

Hiện tại, đã có 31 nền tảng đăng ký với CFX, trong đó 20 sàn đã được cấp phép đầy đủ, số còn lại vẫn đang hoàn tất thủ tục.

Nhiều nhà phân tích cho rằng, các mô hình như CFX có giá trị lớn tại những thị trường chưa có quy định rõ ràng về tiền mã hóa, hoặc thậm chí cấm hoàn toàn. Một sàn giao dịch crypto quốc gia có thể mang lại sự minh bạch và củng cố niềm tin cho nhà đầu tư.

Tuy nhiên, giới phê bình lại cho rằng một sàn giao dịch tập trung sẽ đi ngược lại tinh thần phi tập trung vốn là cốt lõi của hệ sinh thái crypto. Mâu thuẫn này đặt ra câu hỏi lớn về tính hữu dụng thực sự của một mô hình như CFX.

Xung đột với tinh thần phi tập trung?

Theo ông Subani, mục đích của CFX không phải là tập trung hóa giao dịch, mà là để đảm bảo tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và bảo vệ nhà đầu tư.

Ông cho biết hệ thống được thiết kế để người dùng chỉ phải đối mặt với rủi ro đầu tư thuần túy. Khác với các sàn truyền thống, CFX không trực tiếp xử lý giao dịch hay quản lý tiền của khách hàng.

"Giao dịch vẫn diễn ra trên nền tảng của từng sàn," ông Subani giải thích. "Chúng tôi không tương tác trực tiếp với khách hàng."

Giới chuyên gia trong ngành thừa nhận có một sự mâu thuẫn về triết lý giữa một sàn crypto do chính phủ hậu thuẫn và nguyên tắc phi tập trung. Ông Alexis Sirkia, chủ tịch công ty hạ tầng blockchain Yellow, chỉ ra rằng việc giám sát tập trung thách thức các nguyên tắc cốt lõi của crypto như quyền tham gia không cần cấp phép và quyền tự chủ của người dùng.

Dù vậy, ông tin rằng cả hai mô hình có thể cùng tồn tại ở các tầng khác nhau: các giao thức phi tập trung hoạt động tự do, trong khi cơ sở hạ tầng tập trung sẽ đảm bảo việc tuân thủ quy định và an toàn.

Ryan Chow, CEO của nền tảng tài chính phi tập trung (DeFi) Solv Protocol, cũng đồng tình rằng quy định và phi tập trung có thể song hành. Ông ví mô hình này như một "sân bay" cho các dòng tiền pháp định và tiền mã hóa hợp pháp lưu thông, trong khi DeFi vẫn tiếp tục "bay lượn" trong một "không phận" mở.

Ông Chow cảnh báo, nếu được thiết kế tốt, những hệ thống này có thể giảm thiểu lừa đảo, củng cố niềm tin và chuyên nghiệp hóa thị trường. Nhưng nếu thiết kế kém, chúng có nguy cơ trở thành "nút thắt cổ chai" kìm hãm sự đổi mới và dễ bị các cơ quan quản lý thao túng.

Những người khác lại xem sự cùng tồn tại này là điều cần thiết. Abdul Rafay Gadit, đồng sáng lập công ty blockchain ZIGChain, nhấn mạnh rằng crypto phục vụ nhiều đối tượng khác nhau. Một bên cần sự rõ ràng về pháp lý và sự bảo vệ, bên kia lại tìm kiếm sự cởi mở và đổi mới. Vì vậy, việc có cả hai lựa chọn tập trung và phi tập trung đều mang lại giá trị.

Cơ chế hoạt động của CFX

CFX ban đầu được thành lập vào năm 2023 với tư cách là một sàn giao dịch phái sinh (hợp đồng tương lai). Vào thời điểm đó, tài sản crypto ở Indonesia vẫn được xem là hàng hóa, chịu sự giám sát của Bappebti, cơ quan quản lý giao dịch hàng hóa tương lai của nước này.

Năm ngoái, crypto được phân loại lại thành tài sản tài chính, và quyền giám sát được chuyển giao cho OJK. Kể từ đó, CFX chính thức hoạt động như sàn giao dịch crypto quốc gia, đóng vai trò chủ chốt trong việc giám sát thị trường.

Bên cạnh việc theo dõi giao dịch 24/7, CFX còn phối hợp với đơn vị lưu ký Indonesia Coin Custodian và trung tâm thanh toán bù trừ Kliring Komoditi Indonesia để đảm bảo tính chính xác của dữ liệu. Cả ba tổ chức này đều thuộc sở hữu của Indokripto Koin Semesta (COIN).

Trước khi cho phép giao dịch, CFX sẽ thẩm định các sàn thành viên về hồ sơ, hệ thống, đồng thời đánh giá các tài sản crypto thông qua quy trình niêm yết và giám sát chặt chẽ. Sau khi giao dịch, CFX cũng tiến hành kiểm toán định kỳ và đột xuất các thành viên.

Về doanh thu, CFX thu phí giao dịch 0,04% trên mỗi lệnh được thực hiện tại các sàn đã đăng ký, cùng với phí gia nhập một lần là 250 triệu rupiah (khoảng 15.340 USD).

Vào ngày 9/7, COIN đã chính thức niêm yết trên Sàn giao dịch Chứng khoán Indonesia, trở thành công ty crypto đầu tiên trên sàn chứng khoán nước này. Tính đến ngày 20/8, giá cổ phiếu của công ty đã tăng vọt khoảng 1.000%.

Theo ông Subani, trong nửa đầu năm 2025, COIN ghi nhận EBITDA đạt 3,3 triệu USD và lợi nhuận ròng 1,6 triệu USD, với tổng doanh thu 6,9 triệu USD. Đáng chú ý, 83% doanh thu này đến từ phí giao dịch của CFX.

Calvin Kizana, CEO của Tokocrypto – một thành viên của CFX – nhận định rằng sàn giao dịch này đã cải thiện đáng kể tính minh bạch. "CFX có quy định rõ ràng về giám sát, niêm yết và hủy niêm yết token. Các quy trình này giúp bảo vệ nhà đầu tư và duy trì một thị trường công bằng," ông nói.

Tuy nhiên, ông cũng cho rằng vẫn còn nhiều điểm cần cải thiện, ví dụ như công khai lý do niêm yết hoặc hủy niêm yết một token, hay cách xử lý tranh chấp của người dùng. "Những chi tiết này sẽ giúp nhà đầu tư và nhà phát triển tin tưởng hơn vào sự công bằng và minh bạch của hệ thống."

Mô hình này có thực sự cần thiết?

Là sàn crypto quốc gia duy nhất trên thế giới, câu hỏi về việc nhân rộng mô hình CFX vẫn còn bỏ ngỏ. Tuy nhiên, trong một số điều kiện nhất định, một sàn giao dịch do chính phủ hậu thuẫn có thể là cần thiết.

"Ở những quốc gia có thị trường crypto còn non trẻ, phân mảnh hoặc nhiều lừa đảo, một lớp cấp phép và tuân thủ tập trung như CFX có thể mang lại cấu trúc và niềm tin cho nhà đầu tư," ông Sirkia của Yellow nhận định.

Ông Gadit tại ZIGChain cũng cho rằng các quốc gia có khung pháp lý chưa hoàn thiện nhưng lại chứng kiến sự bùng nổ của nhà đầu tư nhỏ lẻ sẽ là đối tượng hưởng lợi nhiều nhất. Ông gợi ý mô hình này có thể phù hợp với các nước như Pakistan, Nigeria, Việt Nam và Philippines, nơi crypto được dùng nhiều cho việc chuyển tiền và tiết kiệm nhưng vẫn hoạt động trong một "vùng xám pháp lý".

Theo ông Sirkia, các thị trường ở Đông Nam Á, Châu Phi và Châu Mỹ Latinh cũng có thể áp dụng mô hình tương tự để thúc đẩy tăng trưởng và thu hút các tổ chức đầu tư lớn. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng cách thức triển khai là yếu tố quyết định, và hệ thống phải tránh trở thành "nút thắt cổ chai" hay một "người gác cổng" bị chính trị hóa.

"Một sàn giao dịch crypto quốc gia như CFX có thể là chất xúc tác niềm tin mạnh mẽ cho các thị trường mới nổi, nhưng chỉ khi nó được xây dựng như một đường ray thị trường trung lập, thay vì một mô hình độc quyền chỉ nhằm trục lợi," ông Chow của Solv Protocol nói thêm.

Cuối cùng, các chuyên gia đều đồng ý rằng, để tồn tại trong một tương lai do DeFi dẫn dắt, các tổ chức như CFX phải vượt ra khỏi mô hình sàn giao dịch truyền thống. Họ cần tích hợp các công nghệ tài chính mới, chẳng hạn như các công cụ tuân thủ trên chuỗi (on-chain), cho phép người dùng đã xác minh danh tính (KYC) tham gia vào các giao thức DeFi, và hỗ trợ cho các tài sản trong thế giới thực được mã hóa.

Thách thức không phải là lựa chọn giữa tập trung và phi tập trung, mà là tìm ra cách để cả hai có thể bổ trợ và củng cố lẫn nhau.

"Nếu một sàn giao dịch quốc gia trở thành một cánh cổng kết nối thay vì một người gác cổng kiểm soát, nó có thể mang lại những điều tốt nhất của cả hai thế giới," ông Gadit kết luận.