Sau khi sáp nhập bán đảo Crimea vào năm 2014, phương Tây đã áp đặt một loạt các biện pháp trừng phạt nhằm vào Moscow. Tuy nhiên, cuộc xung đột ở Ukraine đã khiến Mỹ, Liên minh châu Âu (EU) và các đồng minh khác ban bố những biện pháp trừng phạt cứng rắn chưa từng có nhằm vào Moscow. Bên cạnh vũ khí hạt nhân tài chính SWIFT, phương Tây đang triển khai một biện pháp siêu cứng rắn khác, có thể gây ra tình trạng hỗn loạn tài chính của Nga.
Trong những ngày qua, hết Anh rồi đến Mỹ đều đã công bố biện pháp trừng phạt nhằm vào Ngân hàng Trung ương Nga, có thể dẫn đến việc đóng băng dự trữ ngoại hối 630 tỷ USD của Moscow. Biện pháp này không chỉ khiến hệ thống ngân hàng và tiền tệ của Nga khốn đốn mà còn tác động lên cả thị trường tài chính toàn cầu, cùng với đó là giá năng lượng còn tăng cao hơn nữa.
Việc nhằm trực diện vào đầu não kinh tế Nga cũng có thể dẫn tới việc Moscow trả đũa. Hôm 27/2, Nga nói rằng các biện pháp nhằm vào nước này là "bất hợp pháp" đồng thời yêu cầu lực lượng hạt nhân chiến lược của nước này trong tình trạng cảnh giác cao độ và sẵn sàng đáp trả.
Bên cạnh đó, việc phương Tây triển khai các vũ khí kinh tế cũng được Trung Quốc theo dõi chặt chẽ. Không chỉ Nga, Trung Quốc cũng đang có những bất đồng với phương Tây cùng dự trữ ngoại hối lên tới 3,4 nghìn tỷ USD. Nó cũng có thể đẩy Nga với Trung Quốc xích lại gần nhau hơn nữa.
Những biện pháp trừng phạt "khủng" chưa thể lung lay pháo đài tài chính Nga
Mỹ và phương Tây đã công bố khác nhiều các biện pháp trừng phạt nhằm gây tổn thất lớn nhất có thể với kinh tế Nga, tuy nhiên, tác dụng của chúng chưa được cảm nhận ngay. Ví dụ, các biện pháp nhằm vào giới tài phiệt Nga không đủ để khiến Điện Kremlin thay đổi quyết định. Giới hạn với xuất khẩu công nghệ và công nghiệp của phương Tây sang Nga cũng sẽ cần vài tháng hoặc nhiều năm để phát huy tác dụng.
Ngay cả việc Mỹ trừng phạt các ngân hàng Nga hay việc phương Tây tuyên bố loại trừ một số ngân hàng khỏi hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT, vốn được coi là đòn cực kỳ nghiêm trọng, nhưng cũng không đủ hạ gục Nga, nhất là khi các giao dịch năng lượng nằm trong diện miễn trừ. Hệ thống pháo đài tài chính của Nga trông có vẻ chịu đựng được trước những vũ khí kinh tế mà phương Tây dám sử dụng.
Hiện tại, phương Tây tuyên bố sử dụng vũ khí hạt nhân trong lĩnh vực tài chính SWIFT nhằm vào Nga nhưng chưa rõ nạn nhân là những ngân hàng nào. Ngay cả khi Sberbank và VTB Bank, hai ngân hàng hàng đầu của Nga bị nhắm mục tiêu, đây cũng không phải yếu tố thay đổi cuộc chơi. Nó sẽ khiến tất cả các đối tác, không chỉ phương Tây, phải cảnh giác khi giao dịch với những công ty này. Nếu họ chọn làm vậy, họ phải dùng email và điện thoại để liên lạc, gây thêm những phức tạp.
Tuy nhiên, phương Tây còn một con bài và họ cũng đang bắt đầu sử dụng. Không lâu sau khi Vương quốc Anh tuyên bố nhắm vào Ngân hàng Trung ương Nga, Mỹ có động thái tương tự. Đây được xem là trung tâm đầu não của pháo đài kinh tế Nga và đang nắm giữ 630 tỷ USD dự trữ ngoại hối, tương đương 38% GDP của Nga năm 2021. Đó là chưa kể các quỹ khác do Chính phủ Nga điều hành cũng nằm trong diện bị trừng phạt.
Phương Tây muốn Nga có tiền mà không thể tiêu
Mục tiêu của Mỹ và phương Tây là rõ ràng: Khiến Nga có tiền mà không thể tiêu. Các quan chức trong Chính quyền Biden cũng nói rằng, cùng với châu Âu, họ sẽ ngăn Ngân hàng trung ương Nga sử dụng các khoản dự trữ này để làm giảm tác động của các lệnh trừng phạt.
Là một phần của chiến lược pháo đài, Nga đã chuyển cơ cấu dự trữ của mình khỏi đồng USD. Tính đến tháng 6/2021, nước này nắm giữ 16% đồng bạc xanh, 32% là đồng Euro, 22% là vàng và 13% là đồng tệ của Trung Quốc. Tuy nhiên, nhiều khả năng phần lớn các khoản nắm giữ chứng khoán, tiền gửi ngân hàng và các công cụ khác, bất kể đơn vị tiền tệ của chúng là gì, được giữ trong tài khoản của các tổ chức tài chính hoặc các thực thể nằm trong diện bị phương Tây trừng phạt. Điều đó có nghĩa là số ít, hay thậm chí nhiều, trong kho trự trữ của Nga có thể bị đóng băng.
Nga dường như đã có sự chuẩn bị cho các biện pháp trừng phạt này. Hôm 27/2, Ngân hàng Trung ương Nga nói rằng họ có tất cả nguồn lực và công cụ cần thiết để duy trì ổn định tài chính. Tuy nhiên, hệ lụy thực sự sẽ vô cùng đáng kinh ngạc. Nếu Ngân hàng Trung ương không có quyền truy cập tức thời vào các nguồn dự trữ, ngân hàng trung ương sẽ khó có thể can thiệp vào thị trường tiền tệ bằng cách sử dụng ngoại tệ để hỗ trợ đồng rúp đang rớt giá mạnh.
Ngoài ra, Ngân hàng Trung ương có thể không cung cấp thanh khoản ngoại tệ cho các ngân hàng đang bị trừng phạt, do đó làm tăng khả năng họ vỡ nợ với các nghĩa vụ thanh toán ngoại tệ cho đối tác. Cơ quan này cũng không thể đóng vai trò trung gian, thực hiện hoặc nhận các khoản thanh toán với các đối tác nước ngoài – một biện pháp mà theo lý thuyết có thể tránh được các lệnh trừng phạt.
Tất cả điều đó đều cho thấy sự hoảng loạn có thể ngày càng tăng trong hệ thống tài chính Nga. Moscow có thặng dư tài khoản vãng lai với số tiền thu về từ xuất khẩu cao hơn so với số tiền bỏ ra để nhập khẩu chủ yếu nhờ dầu mỏ. Tuy nhiên, nếu xảy ra vấn đề hay Ngân hàng Trung ương Nga không thể sử dụng nguồn dự trữ của mình, nó sẽ buộc cơ quan này phải áp dụng các biện pháp kiểm soát vốn chặt chẽ để ngăn chặn sự sụp đổ tiền tệ. Ngoài ra, Nga có thể chọn tạm đóng cửa thị trường tài chính.
Trong khi đó, các đối tác nước ngoài không phải phương Tây của Nga cũng đang cảnh giác hơn với những vấn đề của nền kinh tế lớn thứ 11 thế giới.
Nga đã lần đầu tiên yêu cầu lực lượng hạt nhân sẵn sàng chiến đấu, điều cho thấy Moscow có coi các biện pháp chiến tranh kinh tế tương đồng với chiến tranh thông thường. Tuy nhiên, ngoài vũ khí hạt nhân, Nga có thể đánh trả bằng tăng cường tấn công mạng hoặc hạn chế nguồn cung khí đốt cho châu Âu.
Việc giảm nguồn cung có tác động tài chính vừa phải tới Nga nhưng sẽ khiến giá năng lượng tăng vọt ở châu Âu, dẫn tới lạm phát cao. Trong trường hợp này, phương Tây có vũ khí đáp trả là các lệnh trừng phạt với xuất khẩu dầu mỏ của Nga.
Hiện tại, việc các biện pháp trừng phạt của phương Tây sẽ tác động như thế nào đến xung đột ở Ukraine vẫn là điều cần phải xem xét. Tuy nhiên, các biện pháp mới sẽ gây thiệt hại nặng nề cho Nga. Trong khi đó, các nước khác, chẳng hạn như Trung Quốc, có thể nhìn cách phương Tây đối xử với Nga để rút ra sách lược cho mình trong trường hợp mối quan hệ với phương Tây "cơm không lành, canh chẳng ngọt".
