"Cộng sinh công nghiệp" ở Đan Mạch
Khu công nghiệp sinh thái (EIP) là khu kinh doanh gắn liền với nền kinh tế xanh và tuần hoàn. Tức là một cộng đồng các công ty, tọa lạc tại một khu vực chung, nỗ lực đạt được hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường tốt hơn. Không giống như các khu công nghiệp truyền thống, EIP áp dụng các phương pháp bền vững, sử dụng năng lượng tái tạo và triển khai các công nghệ tiên tiến để hỗ trợ phát triển công nghiệp ít carbon.
Tiền thân của EIP có thể được tìm thấy trong các khu công nghiệp châu Âu từ cuối thế kỷ 19. Tuy nhiên, do hạn chế về tài nguyên và chi phí năng lượng cao, chúng chỉ thực sự bắt đầu xuất hiện vào thời kỳ hậu thế chiến 2 ở Đan Mạch, Đức và Phần Lan.
Một trong những EIP như vậy là Kalundborg Symbiosis tại Kalundborg, một đô thị với gần 50.000 cư dân, thuộc vùng Zealand, cách Copenhagen khoảng 100 km. Được thành lập năm 1961, nơi đây đã chứng kiến những hoạt động đầu tiên liên quan đến EIP. Chẳng hạn, thỏa thuận giữa Công ty năng lượng Statoil (lúc đó là Esso) và nhà máy thạch cao Gyproc. Statoil đã đồng ý cung cấp khí đốt dư thừa từ hoạt động của mình đến các lò nung của Gyproc để sấy khô các tấm thạch cao. Statoil cũng kết nối đường ống nước của mình với Công ty năng lượng Dong Energy để cùng sử dụng nguồn cung cấp nước. Quan hệ đối tác này đặt nền móng cho nhiều doanh nghiệp tham gia và hưởng lợi từ việc trao đổi vật liệu và tài nguyên lẫn nhau.
Khu công nghiệp sinh thái Kalundborg là mạng lưới cộng sinh công nghiệp, nơi các công ty trong khu vực hợp tác để sử dụng các sản phẩm phụ của nhau và chia sẻ tài nguyên
ẢNH: ST
Tại Kalundborg, ngành công nghiệp và xã hội dân sự gắn kết chặt chẽ với nhau bởi các khu công nghiệp không nằm trong một công viên biệt lập. Là những người hàng xóm gần gũi, ngành công nghiệp và người dân là nguồn cảm hứng cho nhau, từ đó nuôi dưỡng tư duy địa phương hướng tới sự bền vững. Đây là ví dụ đầu tiên trên thế giới về "cộng sinh công nghiệp": Một hệ sinh thái tuần hoàn, nơi các công ty hợp tác, trao đổi hơi nước, nước làm mát và vật liệu thải, đồng nghĩa với nguồn lực dư thừa của một công ty sẽ gia tăng giá trị cho công ty khác. Ngày nay, hơn 30 dòng nguồn lực dư thừa khác nhau chảy giữa các công ty, tạo ra sự cộng sinh nguồn lực, tăng cường khả năng phục hồi và lợi nhuận cho các đối tác.
Mô hình cộng sinh cũng tạo ra một nguồn lực dư thừa khác, đó là niềm tin và sức mạnh của sự đổi mới trong cộng đồng. Nó mang lại lợi ích cho mọi người như nhân viên, sinh viên, nhà nghiên cứu và khí hậu. Kalundborg Symbiosis đang cùng nhau giảm hàng nghìn tấn khí thải CO2 mỗi năm. Các công ty toàn cầu của Kalundborg hợp tác với các doanh nghiệp và chính quyền địa phương trong nhiều lĩnh vực và sử dụng khoảng 6.500 nhân viên.
Nguyên tắc cơ bản Kalundborg Symbiosis là dòng chất thải của một công ty trở thành dòng tài nguyên cho các công ty khác, mang lại lợi ích cho cả môi trường và nền kinh tế. Mỗi năm, hệ thống này cho phép các công ty đối tác tiết kiệm 4 triệu m3 nước ngầm nhờ sử dụng nước mặt và 586.000 tấn CO2. Điều này đồng nghĩa với việc sử dụng 62.000 tấn vật liệu thải tái chế; 80% lượng khí thải CO2 trong mô hình cộng sinh đã được giảm kể từ năm 2015; nguồn cung cấp năng lượng tại địa phương hiện đã trung hòa CO2…
Mô hình Kalundborg Symbiosis được đánh giá là một chuẩn mực toàn cầu cho nền kinh tế tuần hoàn, góp phần vào tăng trưởng kinh tế của cộng đồng địa phương và quá trình chuyển đổi sang nền công nghiệp ít carbon. Symbiosis đã được trao giải thưởng "Công viên xanh toàn cầu" của Giải thưởng Thành phố bền vững và Khu định cư của con người năm 2018 (SCAHSA 2018). Ủy ban thẩm định nhấn mạnh rằng, Kalundborg Symbiosis là ví dụ tiên phong và thực tiễn tốt nhất về một nền kinh tế tuần hoàn và có khả năng phục hồi, đồng thời chứng minh việc triển khai thành công quan hệ đối tác công tư.
Kinh tế tuần hoàn ở Progetto Manifattura, Ý
Vào những năm 1990, các quốc gia châu Âu khác và các nước phát triển như Mỹ, Nhật Bản, Canada đã bắt đầu kết hợp khái niệm EIP, một phần hoặc toàn bộ vào thiết kế các khu công nghiệp của họ. Một số quốc gia đang phát triển, bao gồm Trung Quốc và Ấn Độ cũng làm theo. Trong thời gian này, phần lớn các can thiệp của EIP tập trung vào quản lý chất thải, xử lý nước thải, cung cấp năng lượng và giảm thiểu ô nhiễm. Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc đã nỗ lực phát triển EIP vào đầu những năm 2000, nhằm tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.
Tại châu Âu, nhiều quốc gia đã bắt đầu theo đuổi khái niệm khu công nghiệp/khu kinh tế bền vững (SIP/SIE), bằng cách tập trung chủ yếu vào sự cộng sinh giữa chất thải và năng lượng, đồng thời áp dụng các khái niệm về RECP và kinh tế tuần hoàn. Các khu công nghiệp và khu kinh tế đặc biệt châu Âu, bao gồm cả cảng biển, đã bắt đầu tích hợp khái niệm về tính bền vững (sự cân bằng về môi trường, xã hội và kinh tế) vào cơ sở hạ tầng và chức năng của họ. Trong đó, điển hình có khu công nghiệp sinh thái Progetto Manifattura, Ý.
Progetto Manifattura, nằm ở Trentino (Ý), là trung tâm đổi mới công nghiệp tiên tiến nhất châu Âu
ẢNH: ST
Trentino là vùng đất nhỏ ở Ý nhưng dân số đông. Có rất nhiều lý do để các công ty chọn khu vực này khởi nghiệp hoặc mở rộng quy mô. Thứ nhất, Trentino nằm ở trung tâm của dãy núi Alps và châu Âu. Nhờ vị trí chiến lược, nơi này được phục vụ bởi một hệ thống cơ sở hạ tầng, hậu cần và dịch vụ vận tải đặc biệt hiệu quả: Các trung tâm chính nằm dọc theo tuyến đường sắt và đường cao tốc Brenner, nối đông bắc nước Ý với Áo và Đức. Thứ hai, chất lượng cuộc sống và công việc ở Trentino thuộc hàng cao nhất ở châu Âu. Thứ ba, Progetto Manifattura - "vườn ươm doanh nghiệp" của Trentino Sviluppo, được thành lập năm 2008 trên nền nhà máy thuốc lá Rovereto - trung tâm chế biến thuốc lá lớn nhất đế chế Áo - Hung trong hơn một thế kỷ. Một chương mới trong lịch sử của nhà máy thuốc lá, được đánh dấu bằng tính bền vững, với không gian sản xuất carbon thấp mới của Be Factory đã đi vào hoạt động từ tháng 9.2020. Dự án kiến trúc đặc biệt này biến Progetto Manifattura thành một trong những trung tâm đổi mới công nghiệp tiên tiến nhất châu Âu, chủ yếu vào công trình xanh, giao thông bền vững và công nghệ thể thao. Thực tế diễn ra đúng như vậy.
Đến nay, hơn một nửa số không gian có sẵn đã được phân bổ hoặc lựa chọn dựa trên yêu cầu cụ thể từ các tập đoàn công nghiệp và các công ty đổi mới sáng tạo. Đây cũng là trung tâm phát triển và sáng tạo, quy tụ nhiều tổ chức hoạt động trong nhiều lĩnh vực khác nhau, gồm kinh tế tuần hoàn, tòa nhà thông minh, giao thông bền vững, năng lượng sạch, công nghiệp thể thao và chất lượng cuộc sống. Nhiều thực thể khác nhau cùng tồn tại một cách hài hòa, chẳng hạn như các công ty khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, doanh nghiệp vừa và nhỏ, các tập đoàn công nghiệp lớn, các trường đại học (Khoa Khoa học ô tô của Đại học Trento và Đại học Verona) và các trung tâm nghiên cứu.
Trong những năm gần đây, không gian sẵn có đã tăng lên nhờ Be Factory, một khu phức hợp sản xuất carbon thấp do kiến trúc sư Kengo Kuma thiết kế có diện tích hơn 25.000 m2. Trung tâm này nổi bật với hiệu suất năng lượng cao, sự thoải mái cao và tác động môi trường thấp, nhờ sử dụng gỗ, kính, tường kính, cáp quang và một trong những mái nhà xanh lớn nhất châu Âu.
Dự án Progetto Manifattura, cùng với sự bổ sung của Be Factory, ngay từ đầu đã được hình thành như một không gian đa chức năng, nơi các doanh nghiệp có thể phát triển và sản xuất trong một môi trường kiến trúc, nhà máy, năng lượng và công nghệ tiên tiến, đồng thời là một không gian phục vụ cho thành phố và người dân. Các tòa nhà lịch sử được cải tạo hiện là nơi đặt trụ sở của các doanh nghiệp và công ty khởi nghiệp, cũng như trung tâm tin sinh học Microsoft Cosbi, chương trình thạc sĩ về khoa học thể thao và hiệu suất thể chất tại Đại học Trento và Verona, Trung tâm nghiên cứu thể thao và sức khỏe trên núi (CeRiSM), Trung tâm khoa học tâm trí/não bộ liên ngành (CIMeC) và Habitech, khu năng lượng và môi trường đầu tiên của Ý.
Đô thị tích hợp gần bằng 0 carbon
Theo Thỏa thuận Paris năm 2015, "Đạt được chuẩn net zero carbon vào năm 2050" đã trở thành mục tiêu dài hạn của nhiều quốc gia cũng như các tổ chức, doanh nghiệp. Trong số đó, EU là nền kinh tế đầu tiên đề xuất mục tiêu phát thải carbon bằng 0 vào năm 2050. Vương quốc Anh, Pháp và Thụy Điển đã cam kết về mặt pháp lý đối với mục tiêu bằng 0 carbon. Những năm gần đây, số lượng các dự án phát triển net zero carbon không ngừng tăng lên. Chẳng hạn, Trung Quốc có khu vực trình diễn phát thải carbon gần bằng không Meishan.
Meishan (hay Mai Sơn) là khu vực phát triển đô thị tích hợp "cảng - công nghiệp - thành phố". Nằm ở phía đông nam của thành phố Ninh Ba, tỉnh Chiết Giang, cách Thượng Hải 270 km, với tổng diện tích 330 km2, Meishan ban đầu là một làng chài nhỏ, nhưng đã có sự phát triển nhanh chóng trong thập niên qua. Được sự chấp thuận của Quốc vụ viện Trung Quốc, ngày 24.2.2008, Meishan đã trở thành Khu vực cảng liên kết quốc gia. Kể từ đó, Meishan đã tận dụng tối đa vị thế cảng của mình, hoàn thành công việc phát triển các chức năng cảng và tích hợp các khu vực cảng, trở thành một cảng quốc tế.
Một dự án năng lượng sạch ở Trung Quốc
ẢNH: ST
Khu vực trình diễn Carbon gần bằng không (near-zero) Ninh Ba Meishan có tổng diện tích 330 km2, với chức năng quy hoạch: cảng, kho bãi, hậu cần, công nghiệp công nghệ cao, khu dân cư, thương mại, trường học, bệnh viện, khu du lịch…
Sau khi phân tích kỹ thuật và kinh tế toàn diện cũng như so sánh với các thành phố quốc tế hàng đầu, Meishan đã công bố các mục tiêu định lượng đầy tham vọng về mục tiêu gần bằng 0 carbon. Đến năm 2030, tổng lượng phát thải carbon của Meishan sẽ đạt mức của năm 2017 với GDP cao gấp 4 lần và dân số lớn gấp 3 lần; lượng phát thải carbon bình quân đầu người sẽ được giữ dưới 1 tấn. Về lâu dài, Meishan sẽ đạt được mức trung hòa carbon vào khoảng năm 2050.
Với những mục tiêu rõ ràng vừa nêu, Meishan tạo ra hầu hết năng lượng bằng năng lượng tái tạo và tăng đáng kể tỷ lệ điện khí hóa ở những người sử dụng năng lượng cuối cùng. Đến năm 2030, năng lượng tái tạo ở Meishan dự kiến sẽ chiếm hơn 71% mức tiêu thụ năng lượng sơ cấp. Năng lượng gió, mặt trời, sinh khối, năng lượng biển và các nguồn năng lượng tái tạo khác của Meishan sẽ chiếm 90% nguồn cung cấp điện. Tỷ lệ điện khí hóa của lĩnh vực sử dụng cuối sẽ đạt gần 80% và tỷ lệ phương tiện sử dụng năng lượng mới sẽ đạt gần 30%. Mục tiêu carbon đầy tham vọng của Meishan là thiết lập tiêu chuẩn cho các dự án cấp quận có hàm lượng carbon thấp. Meishan phát triển khu vực trình diễn "near-zero" hàng đầu thế giới với "chế độ Meishan" màu xanh lục vào năm 2030 cùng mục tiêu nền kinh tế dự kiến sẽ cao gấp 3,8 lần; dân số đông gấp 3,3 lần; GDP bình quân đầu người lớn hơn 40.000 USD (tương đương với các nước có thu nhập cao hàng đầu).
Xu hướng EIP vẫn đang ngày càng phổ biến, tỷ lệ thuận với quá trình biến đổi khí hậu ngày càng khó lường. Tại Việt Nam, xu hướng này cũng đã được khởi động và nhiều chủ đầu tư khu công nghiệp đang nỗ lực để đạt được chứng nhận xanh sinh thái.
