Nghịch lý kinh tế Nga: Thừa dầu xuất khẩu, thiếu xăng trong nước

Trong những tháng gần đây, khi nhìn vào các con số vĩ mô, người ta có thể thấy một câu chuyện đầy nghịch lý về nền kinh tế Nga. Sau giai đoạn tăng trưởng ấn tượng nhờ sự thúc đẩy mạnh mẽ của chi tiêu công, "cỗ xe tam mã" dường như đang phải ghìm cương.

Những vết rạn bắt đầu xuất hiện, không chỉ ở các dự báo tăng trưởng bị hạ nhiệt, mà còn ở những vấn đề rất đời thường, như một câu chuyện tưởng chừng khó tin: một cường quốc xuất khẩu năng lượng lại phải đối mặt với áp lực bình ổn giá xăng ngay tại sân nhà.

"Cơn đau đầu" bất ngờ từ thị trường nhiên liệu

Một trong những tín hiệu rõ nét và gây ngạc nhiên nhất về những thách thức nội tại của kinh tế Nga đến từ thị trường nhiên liệu. Vốn là một trong những nhà sản xuất dầu mỏ hàng đầu thế giới, việc chính phủ Nga phải tính đến phương án bãi bỏ thuế nhập khẩu xăng và dỡ bỏ lệnh cấm một số loại phụ gia để ổn định thị trường là một diễn biến ít ai ngờ tới.

Theo các nguồn tin từ báo chí kinh tế Nga, giá xăng bán buôn trong nước đã tăng vọt trong nhiều tháng qua. Nguyên nhân chính được cho là do sự sụt giảm sản lượng từ một số nhà máy lọc dầu lớn sau các sự cố vận hành.

Để giải quyết tình thế, một loạt biện pháp chưa từng có tiền lệ đã được Phó Thủ tướng Alexander Novak đề xuất. Bao gồm việc miễn thuế nhập khẩu 5% cho xăng từ các thị trường châu Á như Trung Quốc, Hàn Quốc và Singapore; tăng mạnh nhập khẩu nhiên liệu từ đồng minh Belarus từ 45.000 tấn lên 300.000 tấn mỗi tháng; và thậm chí là tạm thời cho phép sử dụng lại phụ gia hóa học monomethylaniline (MMA) để nâng cấp chất lượng xăng.

Động thái này hé lộ một áp lực không nhỏ lên chuỗi cung ứng nội địa. Mặc dù các nhà phân tích cho rằng đây chỉ là những giải pháp tình thế, giúp "hạ sốt" trong ngắn hạn chứ không giải quyết được các vấn đề cấu trúc, nhưng nó cho thấy chính phủ Nga đang phải ưu tiên hàng đầu cho việc ổn định đời sống người dân và kiểm soát lạm phát - một nhiệm vụ ngày càng trở nên khó khăn.

Câu chuyện "thừa dầu nhưng thiếu xăng" này là một lát cắt nhỏ nhưng sắc nét, phản ánh những nút thắt mà nền kinh tế đang phải đối mặt.

Khi động cơ tăng trưởng bắt đầu giảm tốc

Nếu câu chuyện xăng dầu là một triệu chứng, thì căn nguyên sâu xa nằm ở sự hạ nhiệt của toàn bộ nền kinh tế. Sau khi đạt mức tăng trưởng đáng nể 4,3% vào năm 2024, một con số khiến nhiều người kinh ngạc trong bối cảnh các lệnh trừng phạt, thì đến năm 2025, bức tranh đã trở nên kém lạc quan hơn đáng kể.

Chính Bộ trưởng Tài chính Nga Anton Siluanov đã phải thừa nhận việc hạ dự báo tăng trưởng GDP năm 2025 từ 2,5% xuống chỉ còn 1,5%. Các tổ chức độc lập thậm chí còn đưa ra con số thấp hơn. Ngân hàng Trung ương Nga dự báo tăng trưởng chỉ dao động trong khoảng 1-2%, trong khi giới phân tích chỉ kỳ vọng mức 1,1%.

Lời cảnh báo của ông Alexander Shokhin, Chủ tịch Liên minh Công nghiệp và Doanh nhân Nga, đặc biệt đáng chú ý. Ông ví von quá trình này là một "cuộc hạ cánh mềm có kiểm soát, nhưng thực tế lại chẳng hề mềm mại và cũng không thực sự được kiểm soát".

Theo ông, nền kinh tế Nga cần mức tăng trưởng tối thiểu 2-2,5% mỗi năm để có thể trang trải các khoản chi tiêu khổng lồ cho quốc phòng, an ninh và phúc lợi xã hội. Mức tăng trưởng dưới 2% rõ ràng là một tín hiệu đáng lo ngại, cho thấy "cỗ máy" kinh tế đang hụt hơi.

Nguyên nhân của sự giảm tốc này đến từ chính mô hình tăng trưởng dựa vào chi tiêu nhà nước. Việc bơm một lượng tiền khổng lồ vào nền kinh tế, đặc biệt là cho tổ hợp công nghiệp quốc phòng, đã giúp Nga tránh được suy thoái trong giai đoạn đầu. Nhưng nó cũng tạo ra một hiệu ứng phụ: nền kinh tế bị "quá nhiệt".

Lạm phát gia tăng, buộc Ngân hàng Trung ương phải duy trì chính sách tiền tệ thắt chặt với lãi suất ở mức cao. Lãi suất cao lại trở thành "gánh nặng" kìm hãm sự tăng trưởng của các doanh nghiệp tư nhân, làm giảm đầu tư và nhu cầu tiêu dùng.

Kinh tế Nga trước ngã rẽ khó lường

Sự chững lại của kinh tế Nga không chỉ thể hiện qua những con số thống kê, mà còn hiện rõ trong đời sống doanh nghiệp và người dân. Chỉ số quản lý mua hàng (PMI) vốn được coi là “hàn thử biểu” đo sức khỏe nền kinh tế đã liên tục phát đi tín hiệu kém khả quan.

PMI ngành dịch vụ trong tháng gần nhất rơi xuống dưới ngưỡng 50 điểm, đánh dấu mức thu hẹp nhanh nhất kể từ giữa năm 2024, chủ yếu do đơn đặt hàng mới sụt giảm khi nhu cầu trong nước suy yếu. Tương tự, khu vực chế tạo cũng ghi nhận sự đi xuống, với niềm tin kinh doanh rơi xuống mức thấp nhất trong gần ba năm.

Điều này cho thấy, dù chi tiêu công tiếp tục là trụ đỡ quan trọng, song sức mua của người dân và hoạt động của khối doanh nghiệp tư nhân - nền tảng cho sự phát triển bền vững - đang suy yếu rõ rệt.

Trong bối cảnh đó, thách thức cân đối ngân sách ngày càng hiện hữu. Tăng trưởng chậm lại đồng nghĩa nguồn thu từ thuế bị ảnh hưởng, trong khi nhu cầu chi tiêu, đặc biệt cho quốc phòng, vẫn ở mức rất cao.