Càng gần đến ngày sửa đổi các luật vào tháng 10 theo Chương trình lập pháp năm 2025 của Quốc hội, cộng đồng doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh thuốc bảo vệ thực vật Việt Nam lại càng "sốt ruột" về các kiến nghị của họ chưa được đưa vào nội dung sửa đổi.
"Vòng kim cô" làm khó doanh nghiệp Việt
Suốt nhiều tháng qua, từ khi nhận được thông tin lấy ý kiến đóng góp về Luật Bảo vệ và Kiểm dịch thực vật 2015, các doanh nghiệp đã tổ chức nhiều cuộc họp nội bộ để lấy ý kiến, phân tích, cũng như tổ chức đối thoại với lãnh đạo và chuyên viên của Cục trồng trọt và bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) để chỉ ra các điểm bất hợp lý cần thay đổi để cởi trói cho các doanh nghiệp trong nước.
Là một nước xuất khẩu lúa gạo hàng đầu thế giới, việc sử dụng các thuốc bảo vệ thực vật là rất quan trọng trong việc kiểm soát sâu bệnh và đảm bảo năng suất cây trồng (Ảnh: Trần Mạnh).
Mong mỏi lớn nhất của các nhà sản xuất thuốc bảo vệ thực vật Việt Nam là cần sớm sửa đổi Điều 50 của Luật Bảo vệ và Kiểm dịch thực vật - một quy định pháp lý đã tồn tại suốt 10 năm qua - lại đang trở thành "điểm nghẽn" lớn, cản trở mục tiêu chung.
Bằng cách vô tình siết chặt các quy định đăng ký đối với doanh nghiệp trong nước, quy định này không chỉ bóp nghẹt sự sáng tạo mà còn gây ra bức xúc lan rộng trong cộng đồng các doanh nghiệp.
Khoản 1, Điều 50 của Luật Bảo vệ và Kiểm dịch thực vật quy định điều kiện đăng ký thuốc bảo vệ thực vật: “Tổ chức, cá nhân trong nước sản xuất hoạt chất, thuốc kỹ thuật hoặc sản xuất thuốc thành phẩm từ thuốc kỹ thuật”. Quy định này dường như là một yêu cầu nhằm đảm bảo năng lực và trách nhiệm của đơn vị đứng tên đăng ký.
Tuy nhiên, sau một thập kỷ đi vào thực tiễn, cụm từ “từ thuốc kỹ thuật” đã vô tình trở thành một “vòng kim cô” pháp lý, đang từng ngày siết chặt và làm tê liệt sức sáng tạo của các doanh nghiệp sản xuất thuốc bảo vệ thực vật Việt Nam.
Ông Nguyễn Văn Sơn - Chủ tịch Hội Doanh nghiệp Sản xuất và kinh doanh thuốc Bảo vệ thực vật Việt Nam (VIPA) - giải thích, bản chất của ngành công nghiệp thuốc bảo vệ thực vật hiện đại là một chuỗi cung ứng toàn cầu chuyên môn hóa cao. Trong đó, "thuốc kỹ thuật" (hoạt chất gốc) thường được sản xuất tại các nhà máy quy mô lớn, chuyên biệt ở nước ngoài để đạt được độ tinh khiết và hiệu quả kinh tế.
Các doanh nghiệp tại từng quốc gia, như ở Việt Nam, sẽ nhập khẩu nguồn thuốc kỹ thuật đạt chuẩn này để thực hiện công đoạn nghiên cứu, phối trộn với các chất phụ gia để tạo ra "thuốc thành phẩm" - sản phẩm cuối cùng đến tay nông dân.
Theo ông Sơn, đây mới chính là nơi chứa đựng chất xám, sự đầu tư và bí quyết công nghệ của doanh nghiệp trong nước. Bởi một công thức thành phẩm tốt phải được “may đo” để phù hợp với đặc thù khí hậu, thổ nhưỡng, cây trồng và điều kiện canh tác cụ thể tại Việt Nam.
Thế nhưng, cách diễn giải cứng nhắc của luật hiện hành lại đang đi ngược lại hoàn toàn với thực tiễn này. Quy định yêu cầu doanh nghiệp sản xuất thành phẩm phải sản xuất "từ thuốc kỹ thuật" được hiểu là đơn vị đăng ký phải có mối liên hệ trực tiếp, thậm chí phải là chính nhà sản xuất ra hoạt chất gốc.
Điều này, theo ông, đã đẩy các doanh nghiệp Việt vào một thế khó không lối thoát. Họ có thể bỏ ra nhiều năm và nguồn lực đáng kể để nghiên cứu ra một công thức hỗn hợp mới ưu việt, nhưng cuối cùng lại không thể tự mình đứng tên đăng ký sản phẩm do chính mình tạo ra.
Thay vào đó, họ bị buộc phải phụ thuộc hoàn toàn vào đối tác nước ngoài - đơn vị cung cấp thuốc kỹ thuật - để xin "ủy quyền", thậm chí phải ký các hợp đồng mua hàng sau đăng ký với giá cao hơn thị trường.
Năng lực cạnh tranh bị bào mòn, và tệ hơn cả, doanh nghiệp Việt từ vị thế nhà sáng tạo bị đẩy xuống thành một đơn vị gia công, phân phối đơn thuần trên chính sân nhà của mình.
“Quy định này đang bóp nghẹt sáng tạo của doanh nghiệp nội. Chúng tôi có thể tự sản xuất thành phẩm, kiểm soát chất lượng và chịu trách nhiệm pháp lý, nhưng lại không được quyền đăng ký nếu không trực tiếp sản xuất thuốc kỹ thuật.”, ông Sơn thẳng thắn cho biết.
Ngăn trở sản phẩm tốt ra thị trường?
Sự bất cập này càng trở nên trầm trọng hơn khi quy định nói trên được dùng làm cơ sở để áp dụng nguyên tắc “một nhà sản xuất - một đăng ký” được quy định tại Thông tư 21/2015 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (cũ).
Nông dân thu hoạch cà phê tại Đắk Lắk (Ảnh: Trần Mạnh).
Giám đốc một doanh nghiệp thuốc bảo vệ thực vật tại Long An lấy ví dụ cụ thể. Vị này nêu, một công ty A trên thế giới phát triển thành công hoạt chất X thế hệ mới. Công ty B tại Việt Nam nghiên cứu và tạo ra thuốc thành phẩm là hỗn hợp X+Y để đặc trị sâu rầy trên lúa. Cùng lúc đó, công ty C cũng tại Việt Nam lại phát triển một công thức khác là hỗn hợp X+Z để phòng trừ nấm bệnh trên cây ăn quả.
Cả hai sản phẩm đều có tiềm năng lớn. Nhưng theo quy định hiện hành, vì cả B và C đều sử dụng chung nguồn hoạt chất X từ nhà sản xuất A, nên A chỉ được phép ủy quyền cho một đơn vị hoặc B, hoặc C được đứng tên đăng ký. Kết quả là một trong hai sản phẩm ưu việt kia sẽ không bao giờ có cơ hội ra đời hợp pháp tại Việt Nam.
“Rõ ràng, quy định này đang triệt tiêu động lực đổi mới, ngăn cản việc chuyển giao công nghệ, và trên hết là tước đi cơ hội của người nông dân được tiếp cận những giải pháp nông nghiệp tiên tiến, đa dạng và phù hợp nhất. Đã đến lúc cần tháo bỏ rào cản vô lý này để giải phóng tiềm năng cho ngành công nghiệp thuốc bảo vệ thực vật trong nước”, vị giám đốc này cho biết.
Theo lộ trình, dự thảo sửa Luật Bảo vệ và Kiểm dịch thực vật sẽ được trình Quốc hội vào tháng 10 - thời điểm được kỳ vọng sẽ tháo gỡ “điểm nghẽn” tồn tại suốt một thập kỷ.
“Chúng tôi không đòi hỏi đặc quyền, chỉ mong được bình đẳng. Nếu doanh nghiệp nội có cơ hội đăng ký, chúng tôi sẽ dám đầu tư nghiên cứu, sáng tạo, và quan trọng nhất là mang đến cho nông dân những sản phẩm phù hợp, an toàn và giá cả hợp lý.”, ông Sơn (VIPA) gửi gắm.
Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật sẽ xem xét
Tại hai cuộc đối thoại gần nhất giữa cộng đồng doanh nghiệp, chuyên gia ngành sản xuất thuốc bảo vệ thực vật với Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật thừa nhận bất cập này.
Bà Bùi Thanh Hương, Trưởng phòng Thuốc bảo vệ thực vật (Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật), phát biểu tại hội nghị ngày 31/7, cho biết Cục đang tiếp tục rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản để đơn giản hóa thủ tục, cắt giảm điều kiện kinh doanh và ưu tiên thuốc BVTV sinh học. Ý kiến doanh nghiệp về Điều 50 đã được ghi nhận.
Ông Nghiêm Quang Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật, nhấn mạnh: "Chúng tôi tập trung xử lý các "điểm nghẽn" phổ quát, trong đó có Điều 50. Việc sửa đổi nếu có phải bảo đảm tính đồng bộ và tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp phát triển bền vững".
