Ngăn chặn hàng ngàn tỉ đồng giao dịch đáng ngờ

Ngăn chặn giao dịch chuyển khoản 1.500 tỉ đồng

Là một trong những ngân hàng (NH) thực hiện chức năng cảnh báo sớm cho khách hàng về giao dịch đáng ngờ, từ tháng 4 đến nay, BIDV đã ngăn chặn được nhiều khách hàng không thực hiện chuyển khoản cho kẻ lừa đảo. Cụ thể, với tính năng Smart Alert cho phép tự động nhận diện và cảnh báo cho người dùng ứng dụng NH khi chuyển tiền đến số tài khoản có dấu hiệu nghi ngờ rủi ro, khi khách hàng nhập số tài khoản người nhận, hệ thống của BIDV sẽ tự động dò quét với cơ sở dữ liệu do cơ quan chức năng cung cấp (Bộ Công an, NH Nhà nước…). Khi phát hiện tài khoản nằm trong danh sách nghi ngờ gian lận, hệ thống lập tức đưa ra cảnh báo để khách hàng cân nhắc khi thực hiện giao dịch. Nhờ đó, có đến 95.520 khách hàng hủy giao dịch chuyển khoản nên đã tránh được thiệt hại đáng kể với tổng số tiền 438 tỉ đồng, trong đó có một lệnh chuyển tiền cao nhất gần 500 triệu đồng.

ẢNH: NGỌC THẮNG

Dữ liệu từ NH Nhà nước (NHNN) mới công bố gần đây cho thấy từ tháng 4 - 9 đã cảnh báo được 300.000 khách hàng ngừng giao dịch với tổng số tiền khoảng 1.500 tỉ đồng. Danh sách "đen" này liên tục được cập nhật, hiện nay đã lên khoảng 600.000 tài khoản, so với thời điểm tháng 6 thì tài khoản đáng ngờ tăng lên gần gấp đôi. Danh sách tài khoản đáng ngờ hiện được Vietcombank, VietinBank, BIDV, Agribank và MB thực hiện tổng hợp chuyển về NHNN. Ngoài ra, các NH thương mại khác tham gia sẽ được chia sẻ danh sách đen này để cảnh báo đến khách hàng.

Đại diện Vietcombank cho biết khi khách hàng thao tác chuyển tiền trên ứng dụng NH số, hệ thống sẽ tự động nhận diện và cảnh báo nếu số tài khoản của người nhận tiền có các dấu hiệu đáng ngờ. Chẳng hạn, thông tin người nhận không trùng khớp với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư; tài khoản người nhận thuộc danh sách cảnh báo của cơ quan thẩm quyền; tài khoản người nhận thuộc danh sách nghi ngờ rủi ro (giao dịch lớn bất thường, nhận tiền từ nhiều tài khoản...). Thông qua hệ thống cảnh báo tự động, khách hàng được cung cấp thông tin về mức độ an toàn của tài khoản thụ hưởng, từ đó có thể chủ động đưa ra quyết định có tiếp tục thực hiện giao dịch hay không.

Ngoài chức năng cảnh báo khách hàng về tài khoản thụ hưởng, các NH còn triển khai phát hiện rủi ro bảo mật trên ứng dụng điện thoại của khách hàng khi có dấu hiệu đáng ngờ. Chẳng hạn tại TPBank, cảnh báo này xuất hiện khi ứng dụng TPBank Mobile phát hiện điện thoại đang có một trong các dấu hiệu đáng ngờ. Đó là thiết bị bị cấp quyền "Trợ năng" (Accessibility) cho các ứng dụng lạ, thiết bị đang chạy trong môi trường không an toàn, có các phần mềm độc hại, mã độc, hoặc phần mềm gián điệp. Vì thế, NH khuyến cáo người dân kiểm tra và xử lý các cảnh báo bảo mật trên điện thoại bao gồm tắt, khóa hoặc gỡ bỏ các tính năng có nguy cơ rủi ro để đảm bảo môi trường giao dịch an toàn.

Ngoài việc ứng dụng các chức năng cảnh báo sớm về tài khoản đáng ngờ, giao dịch có dấu hiệu lừa đảo, thời gian qua các NH cũng đồng loạt áp dụng công nghệ xác thực sinh trắc học bằng khuôn mặt khi khách hàng chuyển khoản online. Thống kê của NHNN cho thấy sau khi thực hiện (từ tháng 7.2024), số lượng vụ việc khách hàng bị lừa đảo mất tiền trong tháng 8.2024 giảm khoảng 50% so với số vụ việc trung bình 7 tháng năm 2024; số lượng tài khoản nhận tiền lừa đảo cũng giảm khoảng 72% so với trung bình 7 tháng năm 2024… Những điều đó cho thấy việc áp dụng công nghệ đã góp phần đáng kể ngăn chặn lừa đảo trong thanh toán qua NH.

Ứng dụng công nghệ cảnh báo, ngăn chặn lừa đảo

Ông Nguyễn Đức Lệnh, Phó giám đốc NHNN chi nhánh khu vực 2, cho biết các hình thức lừa đảo trên không gian mạng và loại tội phạm công nghệ diễn ra còn khá phức tạp. Bên cạnh các giải pháp công nghệ như thực hiện sinh trắc học trong chuyển tiền trực tuyến, thanh toán online nhằm đảm bảo an toàn và hiệu quả cho khách hàng, các NH đã và đang tăng cường công tác phối hợp trao đổi và cung cấp thông tin với các cơ quan chức năng để phòng ngừa rủi ro. Từ đó có những cảnh báo sớm, cảnh báo trước để hỗ trợ khách hàng của NH nắm bắt, chủ động và phòng ngừa. Biện pháp này rất có ý nghĩa, giúp khách hàng ngăn chặn được những khoản thanh toán do tội phạm công nghệ lừa đảo trên không gian mạng và qua điện thoại.

ẢNH: CHỤP MÀN HÌNH

Ngay cả khi khách hàng đến giao dịch tại NH có những biểu hiện bất thường như lo lắng, nhân viên quan sát và dễ phát hiện có khả năng bị lừa đảo hay không khi trò chuyện với khách hàng. Còn đối với giao dịch trên các ứng dụng, khi khách hàng thực hiện chuyển tiền đi thì chức năng cảnh báo tài khoản NH đáng ngờ sẽ giúp khách xem lại có nên thực hiện chuyển khoản hay không. "Khách hàng không nên bỏ qua những cảnh báo từ NH và thực hiện kiểm tra người nhận có chính xác hay không. Trong trường hợp khách hàng là nạn nhân của những vụ lừa đảo có giá trị nhỏ vài trăm ngàn đồng, cũng nên thông báo lại cho phía NH để có thể thu thập dữ liệu tài khoản đáng ngờ", ông Lệnh lưu ý. Ngoài ra, ông Nguyễn Đức Lệnh cho biết quy định nghiêm cấm các hình thức mua bán thông tin, tài khoản NH dưới mọi hình thức. Vi phạm quy định pháp luật cho thuê, cho mượn tài khoản có thể bị phạt tiền rất nặng.

Theo ông Nguyễn Minh Đức, Giám đốc điều hành Công ty CP An toàn thông tin CyRadar, các tổ chức tài chính - NH luôn là đích nhắm đầu tiên của những kẻ lừa đảo, hacker. Do đó công tác phòng ngừa, cảnh báo gian lận hay ngăn chặn lừa đảo, hacker tấn công đối với hệ thống NH là quan trọng. Thời gian qua các NH cũng đã tăng cường ứng dụng công nghệ, đầu tư vào hệ thống bảo mật thường xuyên. Ví dụ, trước đây khách hàng chuyển khoản online chỉ có một mật khẩu đơn giản thì sau này có thêm một lớp bảo mật nữa là xác thực bằng OTP. Đến nay, việc chuyển khoản online đã yêu cầu phải xác thực sinh trắc học bằng khuôn mặt với giá trị giao dịch từ 10 triệu đồng trở lên. Đặc biệt với hệ thống thông tin hỗ trợ quản lý, giám sát và phòng ngừa rủi ro gian lận mà NHNN đang áp dụng ở một số NH sẽ giúp phát hiện được những giao dịch đáng ngờ trên diện rộng. Việc ứng dụng công nghệ dựa trên cơ sở dữ liệu và trí tuệ nhân tạo (AI) đóng góp đáng kể trong hoạt động phát hiện, cảnh báo sớm; đồng thời kết hợp với cảnh báo từ NH sẽ giúp khách hàng tránh được nguy cơ bị mất tiền.

Ông Đức kể, năm trước, bản thân ông lần đầu tiên sử dụng tài khoản cá nhân mua một phần mềm từ nước ngoài với giá vài ngàn USD. Ngay khi đó nhân viên NH đã gọi điện xác thực với ông xem có thực hiện giao dịch này không. "Những giao dịch đáng ngờ thông thường vượt khỏi thói quen của khách hàng như bình thường chỉ chuyển khoản vài trăm ngàn hay chỉ vài triệu đồng là nhiều. Nhưng bất ngờ có thời điểm lại chuyển khoản lên đến vài trăm triệu đồng hoặc liên tục trong vòng vài phút mà có nhiều lệnh chuyển khoản liên tiếp với số tiền lớn thì được xem là giao dịch đáng ngờ. Ngoài ứng dụng công nghệ để cảnh báo, nếu NH có thêm giải pháp cho nhân viên xác nhận lại với chính chủ tài khoản thì sẽ nâng cao hiệu quả phòng chống gian lận, lừa đảo trong thanh toán ngân hàng", ông Nguyễn Minh Đức chia sẻ.

Luôn chủ động nâng cấp công nghệ, cảnh báo khách hàng

Chuyên gia bảo mật Ngô Minh Hiếu phân tích, hầu hết những lừa đảo trên mạng dù diễn ra với bất kỳ kịch bản nào thì đích đến cũng sẽ nhắm đến việc yêu cầu nạn nhân chuyển tiền vào một tài khoản nào đó. Dù các cơ quan quản lý, NH, báo chí.. đã liên tục cảnh báo nhưng tình trạng lừa đảo và nạn nhân mất tiền vẫn xảy ra. Trong đó có vấn nạn thuê người mở tài khoản NH, lập chứng từ giả để mở tài khoản…

Điển hình như trong một vụ án lừa đảo trực tuyến bị triệt phá mới đây, các đối tượng cầm đầu khai nhận phương thức tạo dựng hệ thống ở nhiều tỉnh, thành để thuê người cao tuổi, người lao động có thu nhập thấp hoặc học sinh, sinh viên… mở tài khoản NH. Sau đó chủ tài khoản phải bàn giao thông tin tài khoản, SIM điện thoại, quay lại video khuôn mặt của mình và làm theo những yêu cầu khác của các đối tượng. Thông tin cá nhân, video của chủ tài khoản sẽ được các đối tượng sử dụng phục vụ cho việc hack sinh trắc học tài khoản NH rồi chuyển lại cho các băng nhóm tại Campuchia nhằm nhận tiền lừa đảo và rửa tiền. Thậm chí, những kẻ lừa đảo vẫn có công nghệ vượt tường lửa và các giải pháp sinh trắc học để chuyển tiền nhanh chóng. Việc NHNN và các NH áp dụng hệ thống thông tin giám sát, cảnh báo đã mang lại hiệu quả khi liệt kê được các tài khoản có dấu hiệu lừa đảo. Thêm một công cụ kỹ thuật để sàng lọc, phát hiện các tài khoản có nghi ngờ hay đã được xác định lừa đảo; từ đó ngăn chặn được các hoạt động chuyển tiền vào những tài khoản này, giúp người dân tránh mất tiền do bị lừa đảo.

Dù vậy, ông Hiếu nhấn mạnh rằng sẽ không có ứng dụng, giải pháp nào có thể ngăn chặn được hết các giao dịch đáng ngờ, có nguy cơ rửa tiền hay lừa đảo. Bởi các hacker cũng luôn tìm cách khai thác lỗ hổng của hệ thống NH. Về mặt công nghệ, có những giải pháp đủ mạnh như ngăn chặn đến 80 - 90% tình trạng kẻ lừa đảo vượt mặt sinh trắc học để thực hiện chuyển khoản online. Tuy nhiên các ứng dụng này khá đắt nên có thể nhiều NH chưa áp dụng. Vì vậy các tổ chức tài chính phải thường xuyên nâng cấp, củng cố hệ thống bảo mật tốt hơn, thường xuyên kiểm tra an ninh mạng để phát hiện lỗ hổng và có mạng lưới chuyên về thông tin an ninh mạng để có thể nhanh chóng nắm được các phương thức, thủ đoạn mới của những kẻ lừa đảo, hacker… Riêng đối với người dùng cũng luôn nâng cao cảnh giác để không bị rơi vào bẫy lừa đảo hay cẩn trọng khi chuyển khoản online.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Minh Đức cho hay các NH cần quan tâm ứng dụng giải pháp công nghệ ở 2 nội dung. Đó là giúp phát hiện sớm các giao dịch gian lận đáng ngờ, giao dịch bất thường; và thứ hai là phát hiện hành vi của khách hàng khác với mẫu thông thường. Ví dụ khác về giá trị giao dịch hay tần suất thực hiện chuyển khoản... Khi đó tùy thuộc vào quy trình xử lý của từng NH sẽ đưa ra cảnh báo hoặc chuyển sang nhân viên giao dịch kiểm chứng lại. NHNN cũng nghiên cứu và có thể khuyến nghị hoặc thậm chí bắt buộc các nhà băng phải ứng dụng giải pháp công nghệ để phát hiện sớm tài khoản lừa đảo cũng như các nhóm tài khoản có liên quan nhằm đưa ra cảnh báo cho khách hàng. Bởi kẻ lừa đảo, hacker cũng luôn sử dụng những công nghệ mới nhất để tấn công vào hệ thống các doanh nghiệp, NH nên đây vẫn luôn là "cuộc chiến". Khách hàng cũng nên tham gia hợp tác và phối hợp với NH để có cảnh báo, phát hiện sớm, góp phần giảm vấn nạn bị lừa đảo.