Trong cuộc xung đột Nga-Ukraine, không chỉ xe tăng, pháo binh hay máy bay không người lái (UAV) mới đóng vai trò then chốt. Ẩn sau các trận đánh khốc liệt là một ‘chiến trường vô hình’, nơi tín hiệu radio, sóng vô tuyến và dữ liệu điện tử trở thành vũ khí quyết định.
LoRaWAN và ‘cái bẫy điện tử’ của Ukraine
Một trong những công nghệ mới, nổi bật là việc Ukraine triển khai các thiết bị radio ngụy trang gắn trên drone, sử dụng giao thức LoRaWAN – vốn được phát triển cho mạng cảm biến dân sự. Các hộp thiết bị nhỏ này hoạt động độc lập, gửi tín hiệu GPS với tần suất thấp nhưng đủ mạnh để bị bắt bởi trạm thu. Nếu bị rơi hoặc thu giữ, chúng có thể biến thành ‘điểm chỉ tọa độ sống’, giúp Ukraine định vị chính xác các chốt quân sự Nga, từ đó thực hiện pháo kích hoặc không kích.
Chiến lược này không chỉ thể hiện sự sáng tạo trong chiến tranh phi đối xứng mà còn cho thấy cách công nghệ dân sự có thể được chuyển hóa thành công cụ quân sự.
Nga và cuộc đua chống nhiễu, đánh chặn radio
Phía Nga cũng không đứng yên. Họ sử dụng hệ thống tác chiến điện tử (EW) quy mô lớn như Krasukha, Leer-3 hay Murmansk-BN để gây nhiễu tín hiệu GPS, phá sóng UAV, hoặc chặn liên lạc của đối phương. Các trạm EW này có thể tạo ra ‘vùng chết tín hiệu’ kéo dài hàng chục kilomet, làm gián đoạn nghiêm trọng các hoạt động trinh sát, chỉ huy và điều khiển từ xa của Ukraine.
Tuy nhiên, hiệu quả của các hệ thống EW cũng bị giới hạn bởi địa hình, độ cơ động và sự thích ứng nhanh chóng của Ukraine. Nhiều nhóm UAV Ukraine đã chuyển sang dùng mạng mesh (liên kết lưới) và các phương thức truyền tin mã hóa để vượt qua sự can thiệp từ đối phương.
Nghe lén và phản gián bằng sóng radio
Một mặt trận khác ít được công khai nhưng có tác động sâu sắc là hoạt động nghe lén tín hiệu. Cả hai bên đều khai thác tín hiệu vô tuyến nghiệp dư, liên lạc quân sự chưa mã hóa, hoặc các thiết bị định vị đơn giản để thu thập tin tức chiến thuật. Ukraine đặc biệt tận dụng các nguồn mã mở (OSINT), bao gồm cả các sóng phát từ thiết bị dân sự như điện thoại, radio FM, thậm chí từ các máy bộ đàm thương mại để lần ra hoạt động của Nga.
AI và chiến tranh điện tử toàn diện
Với sự tham gia ngày càng sâu của trí tuệ nhân tạo (AI), các hệ thống radio quân sự trong tương lai sẽ không chỉ truyền và nhận dữ liệu, mà còn tự động phân tích, xác định vị trí nguồn phát và ra quyết định phản ứng gần như ngay lập tức.
Ukraine đã thí điểm các hệ thống AI phân tích sóng để xác định mô hình hoạt động của Nga theo thời gian thực, đây có thể là nền móng cho một thế hệ chiến tranh điện tử hoàn toàn tự động.
Cuộc xung đột Nga-Ukraine là ví dụ điển hình cho thời đại chiến tranh lấy mạng làm trung tâm (Network-centric warfare), nơi ‘sóng vô tuyến’ trở thành tài nguyên chiến lược không kém gì dầu mỏ hay tên lửa. Trong chiến trường hiện đại, ai kiểm soát được không gian radio, người đó có cơ hội chiến thắng.
