Mở rộng miễn giấy phép xây nhà riêng lẻ

Gắn việc quản lý xây dựng với mã định danh thửa đất

Theo đó, ông Bùi Xuân Cường, Phó chủ tịch UBND TP.HCM, chỉ đạo Sở Xây dựng, cùng với Sở NN-MT, Sở QH-KT, Sở Tư pháp nghiên cứu đề xuất đơn giản hóa thủ tục cấp giấy phép xây dựng, miễn giấy phép xây dựng nhà ở riêng lẻ trên địa bàn TP. Căn cứ đặc thù của TP, để tham mưu đề xuất trình UBND TP chỉ đạo thực hiện trong thời gian tới, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân khi thực hiện thủ tục xây dựng nhà ở (hỗ trợ, hướng dẫn UBND phường, xã, đặc khu không tiếp nhận hồ sơ giấy, chỉ tiếp nhận xử lý hồ sơ cấp phép xây dựng trên môi trường điện tử, kết nối liên thông hệ thống mạng với Sở Xây dựng nhằm phục vụ quá trình kiểm tra, giám sát công tác cấp phép xây dựng trên địa bàn TP). Đồng thời ban hành cẩm nang hướng dẫn về thành phần hồ sơ, quy trình tiếp nhận giải quyết cấp phép xây dựng nhà ở riêng lẻ để UBND phường, xã, đặc khu triển khai thực hiện thống nhất trên toàn địa bàn TP.

ẢNH: ĐÌNH SƠN

Đại diện Sở Xây dựng TP.HCM cho biết TP đang nghiên cứu đề án "miễn giấy phép xây dựng có điều kiện" nhằm mở rộng diện miễn cho nhà ở riêng lẻ trong đô thị. Theo hướng này, TP.HCM sẽ gắn việc quản lý xây dựng với mã định danh thửa đất, bản đồ quy hoạch số, giúp người dân kiểm tra trực tuyến xem công trình của mình có thuộc diện được miễn hay không. TP.HCM hướng đến chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, quản lý bằng dữ liệu số thay vì giấy tờ thủ công như trước.

"TP đang nghiên cứu đề án miễn giấy phép xây dựng có điều kiện nhằm mở rộng diện miễn cho nhà ở riêng lẻ trong đô thị. Sở cũng đang phối hợp cùng Sở QH-KT và Viện Quy hoạch xây dựng TP xây dựng cơ sở dữ liệu số, gắn việc quản lý xây dựng với mã định danh thửa đất và bản đồ quy hoạch trực tuyến. Khi hệ thống này hoàn thiện, người dân có thể tự tra cứu xem công trình của mình có đủ điều kiện miễn giấy phép hay không. Việc này không chỉ giúp rút ngắn thời gian chuẩn bị xây dựng, giảm chi phí thủ tục hành chính, mà còn tạo sự minh bạch trong quản lý trật tự xây dựng", vị này cho hay.

Nguyên một lãnh đạo Sở Xây dựng TP.HCM phân tích, luật Xây dựng 2014 sửa đổi bổ sung quy định nhà ở riêng lẻ được miễn giấy phép xây dựng trong 3 trường hợp: Xây dựng tại khu vực nông thôn chưa có quy hoạch; xây đúng thiết kế mẫu, thiết kế điển hình trong các dự án đã được phê duyệt quy hoạch 1/500 và sửa chữa, cải tạo không làm thay đổi kết cấu chịu lực hoặc công năng sử dụng. Trên thực tế, tại TP.HCM, việc miễn giấy phép hiện chỉ áp dụng có điều kiện ở một số khu vực. Cụ thể, người dân xây nhà trong các khu dân cư, khu đô thị mới đã có quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 và có thiết kế mẫu được cơ quan chức năng phê duyệt thì không cần xin phép, chỉ cần thông báo khởi công cho chính quyền địa phương. Trong khi nhà ở riêng lẻ tại các khu vực nông thôn như Củ Chi, Bình Chánh, Nhà Bè, Hóc Môn, Cần Giờ, nếu chưa nằm trong phạm vi quy hoạch đô thị hoặc điểm dân cư nông thôn theo luật cũng được miễn giấy phép, nhưng thực tế thì chưa. Những nơi này người dân khi xây nhà vẫn phải xin phép.

Đi đôi với hậu kiểm, xử lý nghiêm sai phạm

Chuyên gia đô thị - KTS Trần Tuấn nhận định chủ trương miễn giấy phép xây dựng có điều kiện là bước đi đúng hướng, nhưng phải đi kèm hệ thống hậu kiểm chặt chẽ. Một trong những điều kiện tiên quyết để miễn giấy phép xây dựng toàn TP là quy hoạch chi tiết phải phủ kín địa bàn hoặc phải có thiết kế đô thị, quy chế quản lý kiến trúc. Khi mỗi thửa đất đã có đầy đủ thông tin về chức năng, mật độ xây dựng, tầng cao, màu sắc và khoảng lùi, người dân chỉ cần xây đúng quy hoạch được duyệt mà không cần xin phép.

Song song đó, TP.HCM cần xây dựng cơ sở dữ liệu đô thị số hóa đồng bộ, trong đó mỗi thửa đất gắn với mã định danh điện tử, cho phép người dân tra cứu trực tuyến để biết rõ quyền và giới hạn xây dựng. Đây là điều kiện để TP chuyển từ "tiền kiểm" sang "hậu kiểm", một mô hình quản lý hiện đại mà nhiều đô thị phát triển như Singapore hay Seoul (Hàn Quốc) đã áp dụng thành công. Khi không còn giấy phép xây dựng, cơ chế "xin - cho" sẽ được thay thế bằng nguyên tắc tự khai, tự chịu trách nhiệm.

Người dân có quyền khởi công nếu công trình của mình phù hợp quy hoạch, nhưng phải chịu trách nhiệm hoàn toàn nếu xây sai. Khi đó, vai trò của chính quyền sẽ chuyển sang hậu kiểm và xử lý vi phạm, chứ không còn kiểm tra từng bộ hồ sơ trước khi xây dựng như hiện nay. Tuy nhiên, để mô hình này vận hành hiệu quả, TP cần đầu tư mạnh vào công nghệ giám sát đô thị số, kết hợp không ảnh, hệ thống địa lý (GIS) và trí tuệ nhân tạo (AI) để phát hiện sớm công trình xây sai. Đồng thời, phải có chế tài xử phạt nghiêm minh để răn đe, đảm bảo trật tự xây dựng không bị buông lỏng.

"Miễn giấy phép xây dựng là một bước tiến lớn trong cải cách hành chính, giúp rút ngắn thời gian, giảm chi phí, xóa bỏ cơ chế xin - cho. Nhưng nếu thiếu quy hoạch, dữ liệu và công cụ quản lý, nó có thể trở thành kẽ hở cho tình trạng xây sai phép, lấn chiếm, phá vỡ cảnh quan đô thị. Do đó, để TP.HCM có thể miễn giấy phép xây dựng toàn địa bàn, điều quan trọng không chỉ là được phép, mà là đủ năng lực để quản lý mà không cần giấy phép. Khi mọi dữ liệu được số hóa, quy hoạch minh bạch và trách nhiệm được xác lập rõ ràng, TP.HCM có thể thực sự trở thành đô thị đầu tiên của VN quản lý xây dựng bằng công nghệ, không bằng giấy tờ", KTS Trần Tuấn khuyến cáo.

Các chuyên gia đô thị cũng cho rằng việc mở rộng diện miễn giấy phép xây dựng được kỳ vọng sẽ thúc đẩy phát triển nhà ở, giảm áp lực hành chính, đồng thời góp phần nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) của TP.HCM trong thời gian tới. Chính sách này được kỳ vọng sẽ rút ngắn thời gian chuẩn bị xây dựng, giảm chi phí thủ tục, tăng tính minh bạch trong quản lý đô thị. Nhưng việc miễn giấy phép chỉ hiệu quả khi công tác hậu kiểm, xử lý vi phạm trật tự xây dựng được thực hiện nghiêm túc, tránh tình trạng lợi dụng chính sách để xây dựng sai phép.