Giữa nhịp sống đô thị đông đúc, ngay mép đường cạnh số nhà 218 Nguyễn Thái Bình, phường Bảy Hiền (phường 12, quận Tân Bình, TP.HCM cũ), vẫn còn tồn tại một mộ cổ lộ thiên.
Khuôn viên mộ rộng khoảng 70 m2, phủ rêu phong nằm lọt thỏm giữa khu dân cư; bên cạnh gốc cổ thụ rễ nổi tỏa bóng mát, như một chứng tích xưa cũ giữa nhịp sống phố thị.
Mặt tiền mộ cổ gần 200 năm ở TP.HCM phủ màu sơn xám, mái ngói đỏ giữa khu dân cư
ẢNH: HOA AN
Trầm tích mộ cổ gần 2 thế kỷ giữa phố thị
Theo tài liệu Tóm tắt di tích đình - miếu - mộ cổ tháng 10.2003 của Phòng Văn hóa và Thông tin quận Tân Bình cũ, ngôi mộ này được xây dựng năm 1850. Chủ nhân ngôi mộ là ông Lê Thụy Đoan Trực, giữ chức Chánh tứ phẩm Hàn lâm viện Thị độc học sĩ và bà Lương Thị Trinh Thục.
Chánh tứ phẩm Hàn lâm viện Thị độc học sĩ là một chức quan văn quan trọng dưới triều Nguyễn, chuyên giảng sách cho vua, đồng thời tham gia biên soạn chiếu chỉ, sử sách và nhiều văn bản trọng yếu của triều đình.
Mộ cổ phủ rêu phong
ẢNH: HOA AN
Theo Phòng Văn hóa và Thông tin quận Tân Bình cũ, mộ cổ có kiến trúc hình chữ nhật, quy mô lớn với dạng song táng. Nguyên thủy, mộ được xây bằng hợp chất, phủ lớp vôi trắng.
Trải qua gần 2 thế kỷ, ngôi mộ cổ đã xuống cấp nghiêm trọng, kiến trúc biến dạng. Tường rào lửng xung quanh bong tróc, để lộ lớp vữa cũ kỹ. Những trụ búp sen, tường bao và nấm mộ cũng sụt lún, gãy đổ, nhiều mảng vữa rơi rụng loang lổ.
Bình phong hậu của mộ cổ ghép bằng hợp chất, họa tiết trang trí bong tróc theo thời gian
ẢNH: HOA AN
Mặt tiền hiện được sơn xám, mái ngói đỏ và lát gạch men. Bên trái còn có 2 bia đá, trong đó một bia đã mất phần đầu, khắc chữ Hán được cho là mang từ nơi khác đến.
Bình phong hậu của mộ được ghép từ nhiều mảng hợp chất tạo hình như "màng che", có khắc họa tiết trang trí nhưng nay gần như đã bong tróc toàn bộ.
Mộ cổ có kiến trúc hình chữ nhật, quy mô lớn. Nguyên thủy, mộ được xây bằng hợp chất, phủ lớp vôi trắng
ẢNH: HOA AN
Bên trong lòng mộ, rác thải sinh hoạt và lá cây chất thành đống, phía sau bình phong hậu cũng bị người dân tận dụng làm nơi chứa đồ đạc, lẫn lộn những tấm tôn và bạt. Khoảng sân quanh mộ thì biến thành bãi đỗ xe.
Theo Phòng Văn hóa và Thông tin quận Tân Bình cũ, bên trái có 2 tấm bia đá cạnh mộ cổ, khắc chữ Hán được cho là mang từ nơi khác đến
ẢNH: HOA AN
Mộ gió của danh tướng Võ Tánh?
Bà Nguyễn Thị Thúy Vy (quê Quảng Ngãi), bán nước giải khát bên cạnh mộ cổ, kể rằng bà vào TP.HCM lập nghiệp từ năm 2009. Khi chuyển đến khu vực này, ngôi mộ đã hiện hữu và từ đó đến nay gần như không thay đổi gì nhiều.
Bà Vy thừa nhận mình không rõ lịch sử cũng như thời điểm xây dựng ngôi mộ, chỉ biết trên bia ghi đây là phần mộ của ông Võ Tánh. Người dân cũng truyền nhau rằng đây là ngôi mộ gió thứ 2 của vị danh tướng, do người dân lập nên (lăng mộ của ông hiện tọa lạc tại số 19 Hồ Văn Huê, phường Đức Nhuận, TP.HCM - PV).
Chỉ tay về phía ngôi mộ, bà Vy nói: "Lâu lâu có người lạ ghé đến, mang bánh trái, thắp nhang. Tôi và những người sống quanh đây, kể cả chị sửa đồ cũ gần đó, vẫn thường chăm nom, quét dọn cho ngôi mộ".
Mặt trước "am" chia làm 3 ô nhỏ, trước mỗi ô đều đặt bát nhang. Ô giữa có ghi hàng chữ bằng quốc ngữ nói về tên, năm mất và công danh của ông Võ Tướng
ẢNH: HOA AN
Tuy nhiên, trong Danh mục kiểm kê di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh trên địa bàn TP.HCM giai đoạn 2016 - 2020, UBND TP.HCM có nêu rằng: "Hiện trạng ngôi mộ xuống cấp nghiêm trọng. Khó có thể nhận biết được kiến trúc ban đầu của mộ do cải tạo, sơn quét sau này của một số người dân; đồng thời làm sai lệch nội dung bia mộ như đã đề cập trên.
Cụ thể là tại phần bia mộ có đề dòng chữ quốc ngữ: "Đại Nam quốc/phần mộ ông Võ Tánh/mất ngày 27.7.1801 năm Tân Dậu" (về ngày tháng tuẫn tiết của Võ Tánh, nhiều tài liệu ghi khác nhau. Hiện, trên bia viết thành ngày 27.5.1801 năm Tân Dậu - PV). Theo điều tra, nghiên cứu tại địa phương được biết là do ông Võ Khoái tự nhận hậu duệ Võ Tánh tự khắc vào bia mộ là mộ Võ Tánh.
Khuôn viên mộ cổ rộng khoảng 70 mét vuông, nằm lọt thỏm giữa khu dân cư
ẢNH: HOA AN
Gần 200 năm tồn tại, mộ cổ này lưu dấu một phần lịch sử quan lại triều Nguyễn. Dù đã xuống cấp và bị biến dạng bởi thời gian, ngôi mộ vẫn là chứng tích quý, cần được quan tâm gìn giữ.
