Kinh tế có dấu hiệu phục hồi và tổng sản phẩm nội địa (GDP) ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng, nhưng người dân vẫn giữ tâm lý thận trọng trong chi tiêu hàng ngày.
Lương tháng đã tăng nhẹ so với năm trước, nhưng anh Nam, nhân viên văn phòng tại Hà Nội cho biết vẫn hạn chế mua sắm các mặt hàng không cần thiết, chỉ tập trung vào thực phẩm, xăng xe, hóa đơn điện nước và tiết kiệm cho chi phí học hành của con.
“Tôi vẫn phải cân nhắc kỹ mỗi đồng tiền chi ra, bởi giá cả tăng nhanh khiến chi tiêu dễ vượt kế hoạch,” anh chia sẻ.
Tại TP HCM, chị Lan, chủ một cửa hàng nhỏ, nhận thấy rõ sự thay đổi trong hành vi mua sắm của khách hàng. Khách hàng ngày càng so sánh giá kỹ lưỡng, tìm kiếm khuyến mãi và thường trì hoãn các món hàng có giá cao.
“Doanh số bán lẻ của cửa hàng tôi vẫn chưa thực sự khởi sắc. Người tiêu dùng giờ mua sắm thận trọng hơn, chỉ chi tiền cho những gì thực sự cần thiết,” chị Lan kể.
Từ hai câu chuyện trên có thể thấy rõ tâm lý thận trọng trong chi tiêu của người dân, ngay cả khi nền kinh tế phục hồi. Mới đây nhất, Công ty Nghiên cứu dữ liệu tiêu dùng toàn cầu Worldpanel by Numerator công bố báo cáo thị trường ngành hàng tiêu dùng nhanh (FMCG) quý II.
Kết quả cho thấy một nghịch lý là GDP tăng trưởng tích cực, nhưng niềm tin của người tiêu dùng Việt Nam lại rơi xuống mức thấp nhất kể từ sau dịch COVID-19 năm 2021.
Cụ thể, nền kinh tế Việt Nam tiếp tục duy trì quỹ đạo tăng trưởng mạnh mẽ trong quý II, với GDP ấn tượng nhờ vào hiệu suất vượt trội của khu vực công nghiệp và dịch vụ. Đây là minh chứng rõ ràng cho khả năng phục hồi kinh tế của đất nước, bất chấp những bất ổn trong nền kinh tế thương mại toàn cầu.
Tuy nhiên, chỉ 62% người tiêu dùng tin kinh tế sẽ cải thiện trong 12 tháng tới, thấp hơn nhiều so với mức thông thường 70 - 80%.
Sự sụt giảm niềm tin của người tiêu dùng đến từ nhiều yếu tố cộng hưởng. Môi trường thương mại toàn cầu khó lường đã tạo ra nhiều bất định về kinh tế. Cùng với đó, làn sóng tin tức gần đây về chiến dịch truy quét mạnh mẽ hàng giả, hàng nhái và sản phẩm kém chất lượng của chính phủ đã làm dấy lên những mối lo ngại lớn trong công chúng.
Mặc dù là một biện pháp cần thiết để bảo vệ người tiêu dùng và duy trì sự trong sạch của thị trường, nhưng cũng làm lung lay niềm tin trong ngắn hạn. Vấn đề an toàn vệ sinh thực phẩm, vốn đã luôn là một trong những mối quan tâm hàng đầu, nay càng trở nên nổi cộm.
Cùng với nỗi lo về giá cả tăng cao và sự ổn định công việc trong tình hình kinh tế phức tạp, những yếu tố này đang định hình lại hoàn toàn hành vi mua sắm của người tiêu dùng.
Mức độ lạc quan của người tiêu dùng Việt về nền kinh tế. (Nguồn: Worldpanel by Numerator )
Trước đó, tại sự kiện "Việt Nam Retail 2025" tại Hà Nội, chuyên gia Ralf Matthaes, Giám đốc Điều hành IFM Research nhận định rằng người tiêu dùng bước vào năm 2025 với tâm lý thận trọng, thể hiện qua chỉ số niềm tin tiêu dùng duy trì ở mức 54%. Hơn nữa, 41% người tiêu dùng cho thấy khả năng tiết kiệm suy giảm.
Lạm phát tiếp tục ảnh hưởng đến hành vi mua sắm, chi tiêu chủ yếu tập trung vào các mặt hàng thiết yếu như giáo dục, thực phẩm và y tế và giảm chi đối với danh mục không thiết yếu. Bên cạnh đó, người tiêu dùng ngày càng nhạy cảm với giá cả, ưu tiên săn khuyến mãi và tìm kiếm những lựa chọn mua sắm tiết kiệm hơn.
"Những thay đổi này đặt ra thách thức lớn cho doanh nghiệp bán lẻ trong việc duy trì sức mua và điều chỉnh chiến lược kinh doanh”, chuyên gia Ralf Matthaes nêu rõ.
Cần có các chính sách duy trì sức mua
Để thích ứng, vị chuyên gia này cho rằng, các thương hiệu cần cân bằng giữa tối ưu giá cả, nâng cao trải nghiệm khách hàng và khai thác phân khúc tiêu dùng cao cấp. Đồng thời, sự chuyển dịch mạnh mẽ sang kênh thương mại điện tử tiếp tục định hình thói quen mua sắm, đặc biệt ở nhóm khách hàng trẻ với các mặt hàng thiết yếu.
Cùng với đó, doanh nghiệp bán lẻ cần đầu tư vào nền tảng số, tối ưu hành trình khách hàng và xây dựng lòng trung thành thông qua trải nghiệm mua sắm liền mạch.
Ở góc độ tích cực, trao đổi với người viết, TS. Adeel Ahmed, Giảng viên Kinh tế, Đại học RMIT Việt Nam cho rằng, tăng trưởng GDP trong 7 tháng đầu năm cao hơn mức tăng trưởng trung bình trước đại dịch là khoảng 8%.
Các yếu tố chính thúc đẩy tăng trưởng bao gồm sự phục hồi của thị trường nội địa, được hỗ trợ bởi chính sách giảm thuế giá trị gia tăng (VAT) của Chính phủ, sự phục hồi mạnh mẽ của ngành du lịch, dòng kiều hối tăng và việc mở rộng nhanh chóng của các nền tảng thương mại điện tử.
Xét theo ngành, chi tiêu cho giải trí, du lịch và ăn uống đã tăng mạnh, phản ánh thay đổi trong ưu tiên tiêu dùng sau đại dịch. Tăng trưởng tiền lương mạnh mẽ ở các khu vực đô thị và việc tiếp tục cải thiện cơ sở hạ tầng đã củng cố thêm xu hướng chi tiêu của người tiêu dùng.
TS. Adeel Ahmed, Giảng viên Kinh tế, Đại học RMIT Việt Nam. (Nguồn: NVCC)
Tuy nhiên, để duy trì đà tăng trưởng này, cần quản lý lạm phát một cách cẩn trọng, ổn định tỷ giá hối đoái và có các chính sách duy trì sức mua của người tiêu dùng.
Cụ thể, trong bối cảnh nợ hộ gia đình gia tăng và điều kiện cho vay thận trọng đang kìm hãm tiêu dùng, các nhà hoạch định chính sách nên hợp tác với khối ngân hàng để mở rộng khả năng tiếp cận khoản vay tiêu dùng lãi suất thấp, đặc biệt cho các nhóm thu nhập trung bình và thấp.
Ngoài ra, các tổ chức tài chính có thể triển khai chương trình tái cơ cấu nợ hoặc hoãn nợ để giúp người vay giải phóng thu nhập khả dụng.
Đối với khối hộ kinh doanh nhỏ và phi chính thức, việc chuyển đổi từ thuế khoán sang kê khai đang tạo ra gánh nặng tuân thủ đáng kể. Trong bối cảnh đó, Chính phủ nên có những biện pháp hỗ trợ như áp dụng công cụ kê khai đơn giản, tổ chức tập huấn về hóa đơn điện tử, giãn thời gian xử phạt hoặc đưa ra ưu đãi thuế tạm thời.
“Các giải pháp này sẽ giúp các nhà bán lẻ và nhà cung cấp dịch vụ nhỏ duy trì sức sống, vốn là động lực quan trọng của tiêu dùng nội địa”.
Ở tầm xa hơn, khi nhu cầu tiêu dùng tăng cao có thể kéo theo nhập khẩu lớn, Việt Nam cần đầu tư mạnh vào năng lực sản xuất trong nước. Các lĩnh vực thực phẩm, dệt may, điện tử và hàng tiêu dùng nên được chú trọng. Thúc đẩy sử dụng nguyên liệu nội địa thông qua hợp tác công – tư và chính sách ưu đãi sẽ giúp dòng chi tiêu gia tăng chuyển hóa thành tăng trưởng sản xuất thay vì chỉ làm phình to kim ngạch nhập khẩu.
Trong bối cảnh đó, một môi trường kinh tế vĩ mô ổn định vẫn giữ vai trò then chốt khi căng thẳng thương mại, rủi ro lạm phát và biến động vốn đầu tư nước ngoài (FDI) tiếp tục là những ẩn số.
"Muốn củng cố niềm tin của người tiêu dùng, Chính phủ cần giữ lạm phát ổn định, tỷ giá có thể dự đoán và duy trì chính sách tài khóa thận trọng. Đồng thời, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu và thúc đẩy các hiệp định thương mại mới sẽ giúp giảm thiểu rủi ro bên ngoài, qua đó ổn định nguồn thu từ hoạt động sản xuất và xuất khẩu”, TS. Adeel Ahmed nhấn mạnh.
Còn theo TS Lê Duy Bình, Giám đốc Economica Việt Nam, năm nay, Chính phủ đã nâng mục tiêu tăng trưởng kinh tế lên 8,3 - 8,5%. Để đạt được con số này, thị trường nội địa phải tăng ít nhất 12%. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất nằm ở sức cầu tiêu dùng hiện vẫn còn yếu.
Một trong những giải pháp then chốt là nâng cao chi tiêu khả dụng của người dân, trong đó thu nhập và việc làm đóng vai trò cốt lõi. Thực tế, trong nửa đầu năm, số lao động có việc làm đạt gần 52 triệu người, tăng hơn 538.000 so với cùng kỳ năm trước.
Ngoài thu nhập, niềm tin của người dân vào tương lai cũng giữ vai trò không kém phần quan trọng.
"Khi kinh tế vĩ mô ổn định, lạm phát được kiểm soát, đồng nội tệ giữ giá, tăng trưởng duy trì ở mức cao và an sinh xã hội được bảo đảm, người dân mới sẵn sàng chi tiêu thay vì “thắt lưng buộc bụng”, ông Bình lưu ý.
