Mạng xã hội dậy sóng từ khoá “phong sát”, nghĩa là gì?

Thời gần đây, mạng xã hội liên tục bàn tán về khái niệm phong sát, một cụm từ tưởng chừng xa lạ nhưng lại đang hiện diện ngày càng nhiều trong các cuộc thảo luận về nghệ sĩ và KOL. Từ này gắn với nhiều câu chuyện xoay quanh trách nhiệm, hành vi lệch chuẩn và cách xã hội phản ứng trước những người có sức ảnh hưởng.

Từ khoá “phong sát” xuất hiện tại Hội nghị KOL toàn quốc

Tại hội nghị “KOL với kỷ nguyên vươn mình của dân tộc” sáng 18/8, Thiếu tướng Lê Xuân Minh - Cục trưởng Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05), Bộ Công an - nhấn mạnh rằng trong kỷ nguyên số, biên giới quốc gia được mở rộng tới từng điểm truy cập Internet. Theo ông, KOL và KOC chính là một lực lượng đặc biệt góp phần định hình nhận thức xã hội, thúc đẩy sáng tạo và lan tỏa bản sắc Việt Nam ra thế giới. Nhưng đi cùng với ảnh hưởng lớn, trách nhiệm của họ cũng ngày càng cao hơn, khi từng phát ngôn hay hành động có thể tác động trực tiếp đến công chúng.

Đại diện Cục Phát thanh, truyền hình và thông tin điện tử (Bộ Văn hóa, thể thao và Du lịch), bà Nguyễn Thị Thanh Huyền, đã lấy ví dụ từ kinh nghiệm quản lý quốc tế: Tại Trung Quốc, phong sát là một biện pháp xử lý nghiêm khắc đối với KOL vi phạm; trong khi ở Hàn Quốc, nghệ sĩ lệch chuẩn thường bị khán giả tự quay lưng, tạo thành cơ chế tẩy chay tự điều chỉnh. Riêng ở Việt Nam, các quy tắc ứng xử hiện tại chưa thực sự hiệu quả do thiếu chế tài xử lý cụ thể. Bộ Văn hóa, thể thao và Du lịch thời gian qua đã xây dựng “whitelist” gồm những KOL uy tín, nhằm tạo cơ sở để các nền tảng, doanh nghiệp sử dụng trong hoạt động truyền thông.

Từ ví dụ thực tế ở Trung Quốc và Hàn Quốc, câu chuyện “phong sát” đã khiến cộng đồng mạng Việt Nam lập tức xôn xao. Nhiều ý kiến bàn tán rằng nếu áp dụng cơ chế này, showbiz lẫn giới KOL trong nước chắc chắn sẽ có những thay đổi lớn. Không ít người cho rằng đây là “hồi chuông cảnh tỉnh” cho những nhân vật đang tận dụng sức ảnh hưởng quá đà. Chính điều này đã đẩy từ khoá “phong sát” trở thành đề tài nóng trên mạng xã hội ngay sau hội nghị.

“Làm KOL thì phải có trách nhiệm, chứ phát ngôn bừa bãi rồi bảo tự do thì khán giả nào chịu được”, “Phong sát nghe nặng nề nhưng ít nhất cũng khiến mấy người nổi tiếng cẩn trọng hơn, đỡ coi thường khán giả”, “Ủng hộ whitelist, có danh sách rõ ràng thì brand mới yên tâm chọn mặt gửi vàng”,... là bình luận của nhiều người dùng trên Facebook.

“Phong sát” là gì?

Phong sát là thuật ngữ Hán Việt, xuất phát từ chữ 封杀 (fēng shā) trong tiếng Trung Quốc. “Phong” nghĩa là đóng kín, cấm sử dụng; “sát” nghĩa là sát hại, loại bỏ. Theo Hán ngữ từ điển hiện đại, phong sát là “lệnh cấm hoặc phong tỏa để ngăn cản người hay vật tồn tại trong một lĩnh vực nhất định”, có thể áp dụng tạm thời hoặc vĩnh viễn.

Khái niệm này không chỉ bó hẹp trong nghệ thuật biểu diễn mà còn xuất hiện ở nhiều lĩnh vực: Thể thao (cấm thi đấu do vi phạm), báo chí - truyền hình (cấm phát sóng, ngừng xuất bản), giáo dục - học thuật (loại bỏ học viên đạo văn), hay trên internet (cấm tài khoản vi phạm, chặn hiển thị nội dung trên công cụ tìm kiếm).

Đặt trong nghệ thuật, phong sát thường đồng nghĩa với việc một nghệ sĩ bị loại bỏ khỏi mọi hoạt động nghề nghiệp: không còn được lên sóng, ký kết hợp đồng quảng cáo, hay tham gia sự kiện công khai. Sự nghiệp của họ gần như chấm dứt chỉ sau một quyết định phong sát. Đây là lý do khiến cụm từ này mang sắc thái mạnh, gây ám ảnh cho không ít nghệ sĩ và cũng trở thành tâm điểm tranh luận của công chúng.

Từ khóa phong sát nổi lên trong bối cảnh Việt Nam đang bàn nhiều về hành lang pháp lý cho hoạt động nghệ thuật trên không gian mạng.

Câu hỏi được đặt ra là: Chúng ta có cần một cơ chế phong sát chính thức, hay tiếp tục để công chúng tự điều chỉnh bằng sức mạnh dư luận? Chính khoảng trống giữa sự ảnh hưởng ngày càng lớn của KOL và sự thiếu hụt công cụ quản lý đã khiến chủ đề phong sát trở thành điểm nóng, không chỉ trong showbiz mà còn trong các cuộc thảo luận về văn hóa số và trách nhiệm xã hội.