Luật sư công sẽ làm gì, quản lý ra sao?

Luật sư công sẽ xóa bất cập về án hành chính?

Theo quy định hiện hành, VN chỉ có một chế định về luật sư là LS thuộc khu vực tư nhân, làm việc tại các tổ chức hành nghề luật sư (LS) hoặc hành nghề với tư cách cá nhân. Trong khi đó, theo Bộ Tư pháp, nhiều bộ, ngành, địa phương có nhu cầu sử dụng LS tham gia các công việc của Nhà nước nhưng vì chưa có cơ chế huy động, sử dụng cũng như các chính sách, chế độ liên quan, nên còn gặp khó khăn.

Lãnh đạo Bộ Tư pháp nhấn mạnh thêm hội nhập quốc tế một mặt mở ra nhiều cơ hội, mặt khác cũng đặt nền kinh tế và các doanh nghiệp, cơ quan nhà nước trước sức ép cạnh tranh gay gắt hơn, luôn phải đối mặt với những rủi ro và tranh chấp pháp lý quốc tế. Chưa kể, để thực hiện nguyên tắc pháp quyền, mọi hành vi ứng xử của cơ quan nhà nước cần bảo đảm tính pháp lý. Do đó, việc xây dựng đội ngũ LS công là cần thiết.

Các công việc LS công dự kiến sẽ tham gia gồm: đại diện cơ quan nhà nước tham gia tố tụng, giải quyết các vụ kiện, tranh chấp trong lĩnh vực đầu tư, kinh doanh thương mại, hành chính, đất đai; tư vấn giải quyết tranh chấp quốc tế và tham gia tranh tụng tại cơ quan tài phán quốc tế để bảo vệ lợi ích của nhà nước; thực hiện tư vấn pháp luật cho cơ quan nhà nước; khởi kiện vụ án dân sự trong trường hợp chủ thể các quyền dân sự là nhóm dễ bị tổn thương hoặc trường hợp liên quan đến lợi ích công nhưng không có người đứng ra khởi kiện…

ẢNH: PHÚC BÌNH

LS Nguyễn Văn Hậu, Ủy viên Ban Thường vụ Liên đoàn LS VN, bày tỏ ủng hộ đối với chủ trương hình thành chế định LS công. Ông Hậu nhắc lại vụ việc Công ty South Fork khởi kiện Chính phủ VN năm 2010 (VN thắng kiện), khi đó Bộ Tư pháp phải thuê một công ty luật quốc tế tham gia giải quyết. Tới đây, nếu có LS công, trong những vụ việc tương tự sẽ có thêm phương án để lựa chọn.

Hay như bất cập trong án hành chính đã được nhắc đến rất nhiều, với tình trạng chủ tịch hoặc người đại diện UBND thường xuyên vắng mặt tại tòa, chuyên viên được ủy quyền tham dự thì "không dám phát biểu ý kiến". Nếu có LS công, đội ngũ này có thể đại diện và bảo vệ quyền lợi cho các cơ quan nhà nước, tham gia tố tụng, qua đó góp phần thúc đẩy hoạt động xét xử diễn ra công bằng, bảo vệ tốt hơn lợi ích công.

Quản lý ra sao?

Hiện có nhiều quan điểm khác nhau về LS công. Một số ý kiến cho rằng nên quy định LS công là công chức, viên chức, được bổ nhiệm chính thức với nhiệm vụ bảo vệ quyền lợi của Nhà nước. Theo một số ý kiến khác thì nên quy định theo hướng rộng hơn, LS công là những LS được các cơ quan, tổ chức nhà nước thuê để bảo vệ quyền và lợi ích công theo từng vụ việc. Cũng có ý kiến đề xuất thành lập đơn vị chuyên trách về LS công nhằm đảm bảo hoạt động của đội ngũ này được bài bản và nền nếp.

Tại hội thảo "Nghiên cứu xây dựng chế định LS công trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa VN hiện nay", ông Lê Xuân Hồng, Cục trưởng Cục Bổ trợ tư pháp (Bộ Tư pháp), cho hay việc quản lý LS công sẽ được giao cho các đơn vị, bộ phận quản lý LS hiện nay tại bộ và các sở tư pháp. Bởi lẽ trong bối cảnh tinh gọn bộ máy, nếu thành lập thêm đơn vị chuyên trách về LS công ở cả T.Ư và địa phương sẽ không thực sự cần thiết.

Riêng về mô hình, khi cho ý kiến trong buổi làm việc về đề án, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh nhấn mạnh cần xác định LS công là công chức, viên chức để thực hiện nhiệm vụ đại diện bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của Nhà nước. Điều này đồng nghĩa sẽ không đưa trợ giúp viên pháp lý vào đề án, bởi đây là hoạt động có tính đặc thù riêng.

Ở góc nhìn khác, LS Nguyễn Văn Hậu cho rằng nên tận dụng đội ngũ trợ giúp viên pháp lý hiện nay để "nâng cấp" họ thành LS công, thay vì "bỏ ra ngoài". Theo ông, đây là những người có kinh nghiệm thực tiễn, am hiểu môi trường làm việc nhà nước, chỉ cần đào tạo, bồi dưỡng để họ đáp ứng các tiêu chuẩn của LS là có thể hoàn thành nhiệm vụ được giao.

Ông Hậu đề nghị bổ sung một chương hoặc mục riêng trong luật LS về LS công, quy định rõ tiêu chuẩn, nghĩa vụ, quyền hạn của LS công; đồng thời sửa đổi luật Trợ giúp pháp lý để chuyển đổi hoặc mở rộng khái niệm trợ giúp viên pháp lý thành LS công.

Góp ý thêm, LS Lê Đăng Tùng, Phó chủ nhiệm Đoàn LS TP.Hà Nội, kiến nghị không nên "phân biệt LS công hay LS tư", mà cần có sự linh hoạt trong việc xây dựng đội ngũ LS công. Nếu LS công chưa thể đáp ứng yêu cầu công việc, Nhà nước hoàn toàn có thể ký hợp đồng với LS đang hành nghề tại các tổ chức hành nghề LS, không nhất thiết phải "bó cứng" trong những LS công đã được tuyển chọn.

Cần chính sách thu hút nhân tài

Theo LS Nguyễn Văn Hậu, với vị thế bảo vệ lợi ích công, LS công đòi hỏi trình độ chuyên môn cũng như trách nhiệm nghề nghiệp rất cao; họ cùng lúc phải đóng 2 vai gồm LS và công chức, viên chức. Để đảm bảo chất lượng, ông Hậu kiến nghị mở rộng nguồn tuyển chọn LS công, không chỉ từ công chức, viên chức mà cần khuyến khích với cả người ngoài nhà nước, nhất là những LS giỏi, có nhiều kinh nghiệm tại các tổ chức hành nghề LS. Muốn làm được điều này, chế độ đãi ngộ phải thật sự tương xứng, đủ sức thu hút người tài.

Đãi ngộ mà ông Hậu đề cập là những cơ chế vượt trội về lương, phụ cấp so với công chức, viên chức nói chung. Ngoài lương cứng, có thể nghiên cứu áp dụng chế độ thù lao khoán theo từng vụ việc, nhất là các vụ phức tạp, kéo dài; hoặc nghiên cứu hệ thống chức danh và ngạch bậc riêng cho LS công, nhằm đảm bảo cơ hội thăng tiến cho những người công tác trong lĩnh vực này.

LS Nguyễn Văn Hà, Phó chủ nhiệm Đoàn LS TP.Hà Nội, cũng đề cập những hạn chế về hoạt động trợ giúp pháp lý hiện hành: nhiều LS chưa nhiệt tình, chưa dành nhiều thời gian, chưa đảm bảo về kinh nghiệm và chất lượng… Một trong các nguyên nhân là chế độ thù lao thấp, dẫn đến sự tham gia của LS mang tính hình thức hoặc bị giới hạn về thời gian, công sức.

Để không lặp lại câu chuyện này khi xây dựng đội ngũ LS công, theo LS Hà, cần quy định mức thù lao tối thiểu tương xứng với yêu cầu công việc và mặt bằng chi phí xã hội, bổ sung cơ chế khuyến khích phi tài chính: khen thưởng, ghi nhận đóng góp, ưu tiên trong xét tôn vinh nghề nghiệp. "Chế độ đãi ngộ hợp lý vừa là yếu tố công bằng đối với người hành nghề, vừa là đầu tư cho chất lượng dịch vụ pháp lý công", LS Hà phân tích.

Song song với việc đảm bảo quyền lợi để thu hút nhân sự chất lượng cao, nhiều ý kiến cho rằng cũng cần xây dựng cơ chế giám sát, quản lý chất lượng đối với LS công. Phó chủ nhiệm Đoàn LS TP.Hà Nội Lê Đăng Tùng nhấn mạnh LS công trước tiên "phải là LS". Nghĩa là, họ phải đảm bảo các tiêu chuẩn của LS nói chung, bao gồm năng lực chuyên môn và đạo đức hành nghề; vẫn áp dụng các hình thức khen thưởng, kỷ luật như đối với mọi LS khác. Và để đảm bảo khách quan, cần có quy định rõ ràng về việc LS công chỉ phục vụ nhiệm vụ công, lợi ích công của Nhà nước, không nhận nhiệm vụ tư vấn hay cung cấp dịch vụ pháp lý bên ngoài.