Sự bùng nổ của thị trường chứng khoán đang tạo ra sức hấp dẫn mạnh mẽ với lượng nhà đầu tư mới tham gia thị trường. Tính chung 8 tháng đầu năm 2022, cá nhân trong nước mở mới ròng gần 2,2 triệu tài khoản chứng khoán, gấp 2,6 lần cùng kỳ năm trước và cao hơn 43% so với mức 1,5 triệu tài khoản mở mới cả năm 2021.
Sự sôi động này cũng kéo theo nhu cầu sử dụng dịch vụ cho vay ký quỹ (margin) trên thị trường tăng lên nhanh chóng. Theo ước tính, dư nợ cho vay trên toàn thị trường tính tới cuối quý 2/2022 vào khoảng 150.000 tỷ đồng (~8,7 tỷ USD), giảm khoảng 50.000 tỷ so với quý trước. Cũng cần lưu ý, đây là số dư nợ không bao gồm cho vay 3 bên. Nếu tính thêm dư nợ từ cho vay 3 bên, con số thực tế có thể lên tới hơn 150.000 tỷ đồng.
Trong số 150.000 tỷ đồng dư nợ cho vay có khoảng 140.000 tỷ đồng là dư nợ cho vay margin, còn lại là ứng trước tiền bán. Dư nợ margin trên toàn thị trường ước tính tăng giảm khoảng 42.000 tỷ so với cuối quý 1 năm 2022.
Chính điều này đã làm nảy sinh cuộc đua tăng vốn tai các công ty chứng khoán (CTCK) nhằm giải toả “cơn khát” margin trên thị trường, không chỉ giúp công ty “giữ chân” và thu hút nhà đầu tư mà còn tăng doanh thu, lợi nhuận.
Dù vậy, hoạt động cho vay margin tại một số công ty chứng khoán đang để lộ ra nhiều mảng màu tối. Điển hình là nhiều vụ vi phạm bị UBCKNN xử phạt về lĩnh vực cho vay giao dịch ký quỹ trong tháng 9 vừa qua.
Cụ thể, ngày 21/9, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) đã ban hành Quyết định về việc xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán đối với Công ty cổ phần Chứng khoán KB Việt Nam (KBSV) do vi phạm quy định về hạn chế giao dịch ký quỹ. Số tiền bị phạt là 125 triệu đồng. Được biết, từ ngày 10/6/2022 đến ngày 4/7/2022, Chứng khoán KB Việt Nam đã thực hiện cho vay giao dịch ký quỹ đối với cổ phiếu của CTCP Địa ốc First Real (mã chứng khoán: FIR) không nằm trong danh sách chứng khoán được phép giao dịch ký quỹ từ ngày 10/6/2022 do Sở giao dịch chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (HoSE) công bố.
Trước đó, lần lượt trong hai ngày 15/9 và 16/9, Chứng khoán VPS và Chứng khoán Tiên Phong (TPS) đã bị UBCKNN xử phạt mỗi công ty là 125 triệu đồng với cùng lý do vi phạm quy định khi cho khách hàng thực hiện giao dịch ký quỹ vượt quá sức mua hiện có trên tài khoản giao dịch ký quỹ của khách hàng.
Theo quy định hiện hành về hoạt động kinh doanh chứng khoán, tỷ lệ cho nhà đầu tư vay ký quỹ ban đầu do công ty chứng khoán quy định, nhưng không được cao hơn 50%, tức tỷ lệ ký quỹ tối thiểu là 50%. Ngoài ra, CTCK chỉ có thể cho vay tối đa 2 lần vốn chủ sở hữu. Tuy nhiên, không ít công ty chứng khoán đã “lách luật” bằng cách cho vay vượt hạn mức trong kỳ hoạt động và chỉ đến cuối kỳ báo cáo với cơ quan quản lý mới đưa tỷ lệ cho vay trở lại đúng quy định.
Thậm chí, không ít nhân viên tại các CTCK còn cho khách hàng vay vượt xa hạn mức (hay còn gọi là "đánh kho") dù hành động này tiềm ẩn không ít rủi ro cho cả CTCK và nhà đầu tư.
