Trong dòng người lao động hối hả đi làm vào buổi sáng sớm cuối tháng 9.2025, những dãy trọ quanh Khu công nghiệp Sóng Thần (phường Dĩ An, TP.HCM) vẫn lặng lẽ một nhịp sống khác. Ở đó, cuộc sống chậm rãi hơn, khắc khoải hơn, gói gọn trong những căn phòng nhỏ chưa đầy chục mét vuông.
Men theo con hẻm nhỏ trên đường Đoàn Thị Điểm, chúng tôi bắt gặp một người phụ nữ ngồi tựa lưng trước căn phòng trọ chừng 9 mét vuông, chậm rãi nhai ổ bánh mì để lấy sức sau đêm dài.
Ánh sáng sớm xuyên qua khe cửa sổ hẹp, hắt lên khuôn mặt chị, làm hiện rõ đôi mắt thâm quầng còn vương vẻ mệt mỏi sau ca làm 12 tiếng. Đó là chị Nguyễn Thị Phương (32 tuổi, quê Hà Tĩnh).
Người lao động chật vật mưu sinh
Giọng chị Phương chậm rãi, xen lẫn nỗi ngậm ngùi khi nhớ lại quãng đời thanh xuân gửi trọn ở TP.HCM. Từ tuổi đôi mươi, chị rời quê vào Nam, bắt đầu làm công nhân ở Công ty Đông Hưng.
Thuở đầu, chỉ là cô gái trẻ háo hức "đi cho biết Sài Gòn", giờ chị đã là mẹ của 2 người con (con gái 5 tuổi và con trai 3 tuổi). Suốt 8 năm gắn bó, mức lương cơ bản của chị cũng chỉ hơn 5 triệu đồng, tăng ca “hết đát” thì may ra mới được 9 - 10 triệu đồng/tháng.
"Lương bèo lắm. Sau dịch Covid-19 thì đứng yên luôn, có năm tăng được vài trăm nghìn, có năm chẳng nhích nổi. Tháng 8.2024, công ty ít đơn hàng rồi giải thể, bạn bè đồng nghiệp lần lượt rủ nhau về quê. 10 người thì 7 người về rồi", chị chua xót.
Còn chị, vẫn cố bám trụ với đủ nghề tạm bợ: công nhân thời vụ, phục vụ tiệc cưới, rửa chén, dọn nhà theo giờ. Chị Phương thở dài: "Cực lắm nhưng ít tiền nhiều tiền gì cũng phải làm. Không thì không trụ nổi ở đất này".
Công việc ca đêm tại một công ty bánh kẹo bắt đầu từ 18 giờ đến 6 giờ sáng hôm sau, nhưng tháng nào may mắn chị mới có khoảng 15 ngày làm, mỗi ngày 400.000 đồng. Hỏi ra mới biết, vì công ty ít đơn hàng, công nhân chỉ được gọi đi theo thời vụ.
Tan ca, nếu có hẹn dọn nhà, chị đi thẳng đến chỗ làm. Những việc lặt vặt ấy, có chỗ trả 50.000 đồng/giờ, có chỗ 70.000 đồng hoặc khoán theo buổi, như dọn một căn nhà 3 lầu được 300.000 đồng. Thứ bảy, chủ nhật, chị lại thay áo, tất bật làm quản lý cho một trung tâm tiệc cưới.
Chị Phương chậm rãi ăn bánh mì sau ca làm đêm 12 tiếng
ẢNH: NI NA
Khi được hỏi có từng nghĩ đến chuyện rời phố về quê không, chị Phương nhìn xa xăm. Ở quê, tuy khí hậu khắc nghiệt nhưng còn nhà cửa, cha mẹ, không lo tiền trọ. Rau cá tự cung tự cấp, học phí cũng rẻ.
Chị bảo vợ chồng cũng đã tính, nhưng chưa dứt được. Chồng chị đang làm công nhân xưởng bao bì, lương ổn định 13 triệu đồng/tháng. Sáng hôm ấy, khi chúng tôi đến, anh vừa thay đồ, vội vã đi làm, chỉ kịp gật đầu chào. Một mái nhà nhưng hiếm hoi những bữa cơm chung.
Cộng cả 4 nghề, chị Phương gom lại cũng chỉ tầm 12 triệu đồng/tháng. Tiền trọ và điện nước 2,5 triệu đồng, cộng thêm tiền học phí, thuốc men cho 2 đứa nhỏ, cuối tháng chỉ dành dụm được đôi ba triệu đồng đề phòng con ốm đau.
"Cái gì cũng tăng, mà đồng lương công nhân thì đứng im. Làm hoài mà chẳng dư dả được bao nhiêu", chị lắc đầu.
Chị Phương cho hay, năm sau con gái lớn của chị sẽ vào lớp 1, chị tính gửi con về quê nhờ ông bà chăm, rồi vợ chồng tính toán theo sau, được lúc nào hay lúc đó.
"Tôi làm quản lý tiệc cưới cũng lâu, có kinh nghiệm. Chủ nhà hàng quý, không muốn mình nghỉ. Sau này về quê, tôi muốn mở cơ ngơi nhỏ, làm dịch vụ tiệc cưới. Không to tát, nhưng là làm ăn chân chính và có định hướng", chị cười nhẹ, ánh mắt thấp thoáng một tia hy vọng cho chặng đường phía trước.
Tằn tiện từng bữa cơm để trụ lại TP.HCM
Cùng dãy trọ với chị Mai Phương, chúng tôi gặp chị Cẩm Tú (40 tuổi, quê Vĩnh Long), cũng là công nhân ở Khu công nghiệp Sóng Thần.
Chị Tú đến TP.HCM từ năm 2001, hơn 20 năm gắn bó, giờ vẫn chật vật tính toán từng đồng để trụ lại. Chị bảo, làm công nhân ở thành phố này phải dè sẻn mới đủ sống, chứ khó mà dư dả.
Chị Tú nói người lao động ở TP.HCM phải dè sẻn chi tiêu mới đủ sống
ẢNH: NI NA
Mỗi tuần, chị chỉ dám đi chợ một lần. Thay vì chợ gần phòng trọ, chị chọn đi chợ đầu mối Thủ Đức cách 3 km để mua được rẻ hơn. Cá là món quen thuộc, nhưng cũng phải chọn loại nhiều thịt, ít xương để lợi hơn. Rau xanh, chị săn ở những điểm treo bảng khuyến mãi "15.000 đồng/2 ký".
Còn thịt, gần như hiếm hoi trên mâm cơm gia đình. "Thịt mắc quá, ăn cá cho rẻ. Thịt nấu lên teo lại, gần 100.000 đồng mà có khi chỉ đủ một bữa. Lâu lâu thằng nhỏ thèm quá, tôi mới dám mua một ít về nấu cho nó", chị Tú chia sẻ, bàn tay thoăn thoắt xếp gọn những mớ rau vừa mua, ánh mắt thoáng chút chạnh lòng.
Phòng trọ chị Tú rộng chừng 9 mét vuông, là nơi tá túc của gia đình 3 người
ẢNH: NI NA
"Di cư về quê chủ yếu ở nhóm lao động phi chính thức"
Theo bà Nguyễn Võ Minh Thư, Phó trưởng ban Quản lý các khu chế xuất - khu công nghiệp TP.HCM (HEPZA), lao động rời về quê chủ yếu là nhóm người tự do, phi chính thức (là những người không có hợp đồng lao động chính thức, không được pháp luật lao động bảo vệ đầy đủ và thường thiếu các chế độ an sinh xã hội cơ bản như bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp - PV).
Đối với khu vực khu chế xuất, khu công nghiệp, qua khảo sát và thống kê của HEPZA, đặc biệt là sau hợp nhất TP.HCM, Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu, hiện có 59 khu chế xuất, khu công nghiệp với hơn 550.000 dự án đang hoạt động.
Số liệu 6 tháng đầu năm 2025 của 3 khu vực ghi nhận 905.000 người lao động, tăng so với 6 tháng cuối năm 2024. Sau sáp nhập, con số này cũng tăng gần 17.000 người so với năm 2024. Trong đó, lao động từ các tỉnh đến TP.HCM làm việc chiếm khoảng 65%.
Theo bà Nguyễn Võ Minh Thư, lao động rời TP.HCM về quê chủ yếu là nhóm lao động tự do, phi chính thức
ẢNH: NGUYỄN ANH
Bà Thư nói, tình trạng thiếu hụt lao động tại các khu chế xuất, khu công nghiệp gần như năm nào cũng có, thường rơi vào đầu năm hoặc cuối năm. Đó là thời điểm đơn hàng tăng, dự án mở rộng, đặc biệt sau hợp nhất.
Theo khảo sát đầu năm của Ban Quản lý các khu chế xuất - khu công nghiệp TP.HCM, riêng khu vực TP.HCM cũ dự kiến tuyển dụng hơn 8.000 lao động. Nếu thống kê thêm Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu thì con số này còn cao hơn.
"Các ngành nghề thiếu hụt chủ yếu tập trung ở những doanh nghiệp sử dụng đông lao động như dệt may, da giày, điện và điện tử", bà Thư nói.
Kỳ tiếp theo: Lao động rời TP.HCM ngày càng nhiều: Làm sao giữ chân người xa quê?
