Làm gì để tăng trưởng 2 con số? Thúc đẩy năng suất quốc gia

Năng suất lao động còn thấp hơn nhiều nước

Nhiều chuyên gia kinh tế chỉ ra rằng ngày nay, để đưa kinh tế đất nước phát triển mạnh thì một trong những yếu tố quyết định là nâng cao năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) - bao gồm các chỉ tiêu đo lường hiệu quả sản xuất như vốn, năng suất lao động, công nghệ, cải tiến quản lý… Trong đó, năng suất lao động là yếu tố hàng đầu để quyết định nâng cao năng lực, sức cạnh tranh của nền kinh tế. Thực tế, số liệu của Cục Thống kê cho thấy năm 2024, năng suất lao động của VN tăng 5,88%, cao nhất trong nhiều năm trở lại đây và cao hơn mục tiêu đặt ra. Tuy nhiên, năng suất lao động của VN mới đạt khoảng 7.200 USD/lao động, tức là chỉ bằng khoảng 62% Thái Lan, 41% Malaysia và chưa bằng 1/10 so với Singapore. Điều đáng lưu ý là tốc độ tăng năng suất lao động bình quân đang giảm dần, từ mức 6,2% trong giai đoạn 2011-2015 xuống còn 5,8% trong giai đoạn 2016-2020 và khoảng 4,8% trong giai đoạn 2021-2024.

Ảnh: Ngọc Dương

Chuyên gia kinh tế, TS Huỳnh Thanh Điền nhận định nhìn lại giai đoạn 2021-2025, kinh tế VN tăng trưởng bình quân 6,3%/năm. Trong đó, đóng góp của nhân tố TFP đạt khoảng 47% - một kết quả tích cực, song năng suất lao động bình quân chưa đạt kỳ vọng. Để đạt mục tiêu đưa kinh tế tăng trưởng cao trên 10% trong những năm tới cần phải thúc đẩy tăng trưởng năng suất nhân tố tổng hợp. Bởi nếu chỉ nói về năng suất lao động nhưng thiếu đội ngũ nhân sự phù hợp thì cũng sẽ không thể làm tăng năng suất tổng thể của nền kinh tế. Đặc biệt, VN vẫn đang có tình trạng "thừa thầy thiếu thợ" khi số lượng kỹ sư ra trường nhiều nhưng các doanh nghiệp lại cần thợ hơn. "Lực lượng lao động đào tạo không phù hợp, không đúng ngành nghề thì tất yếu là năng suất lao động không cao. Nhưng đây chỉ là một yếu tố và để giải bài toán gia tăng năng suất của cả nền kinh tế thì phải có nhiều giải pháp đồng bộ để thúc đẩy hoạt động sản xuất của doanh nghiệp đạt hiệu quả cao hơn", TS Huỳnh Thanh Điền chia sẻ.

TS Dương Như Hùng, Trưởng khoa Quản lý công nghiệp, Trường ĐH Bách khoa TP.HCM, cũng cho rằng tăng trưởng GDP ở VN thời gian qua chủ yếu dựa trên vốn và lao động chứ không phải năng suất. Cách tăng trưởng theo chiều rộng như vậy có thể tạo độ lớn về quy mô nhưng thực chất độ thẩm thấu vào nền kinh tế không cao và khó tạo ra sự bền vững trong dài hạn. Đơn cử, nếu tính ngày trước 1 công nhân may được 100 chiếc áo/ngày, giờ có thêm máy móc hỗ trợ để họ làm ra 200 chiếc áo/ngày thì mới chỉ là tăng về lượng. Về bản chất nếu chúng ta vẫn tập trung thu hút đầu tư vào những ngành lao động giá rẻ thì lâu dài, VN sẽ trở thành trung tâm chuyên gia công. Hiện nay, những hoạt động này có thể tạo ra công ăn việc làm cho hàng triệu nhân công nhưng chỉ khoảng 10-20 năm nữa, khi người máy phát triển nhanh như vũ bão, hàng triệu người lao động đó có thể bị thay thế hoàn toàn chỉ trong "1 nốt nhạc". Do đó, để trở thành đất nước phát triển, người dân có thu nhập bình quân cao thì VN phải chú trọng tăng trưởng về chất thay vì lượng. Ở đó, năng suất lao động phải được tăng hàm lượng tri thức, đi vào chiều sâu, chứ không chỉ là thay đổi thiết bị, máy móc…

Gia tăng đổi mới sáng tạo, hoàn thiện hạ tầng

Theo TS Dương Như Hùng, để tăng năng suất lao động trong bối cảnh ngày nay, bắt buộc phải dựa vào khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo. Muốn thúc đẩy đổi mới sáng tạo, khoa học công nghệ thì con người và cơ chế phải thay đổi. Hiện nay, cơ chế còn vướng rất nhiều quy định cứng nhắc. Ông dẫn chứng: Chính phủ khuyến khích mọi ngành nghề, doanh nghiệp, mọi khu vực quản lý và phát triển kinh tế đều ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) nhưng khi triển khai xuống dưới thì nghẽn. Một số ngành quy định đấu thầu mua sản phẩm AI phải kiểm định rõ ràng trong khi hệ thống kiểm định thì không có.

Ảnh: Ngọc Thắng

Hay việc chia sẻ dữ liệu cũng còn rất nhiều vướng mắc. Dữ liệu nào cũng được xem là mật nên các đơn vị có nhu cầu chính đáng phục vụ sản xuất, kinh doanh muốn tiếp cận rất khó khăn. Nghịch lý là rất nhiều dữ liệu của người dân cần bảo mật thì lại bị lộ, lọt không kiểm soát. "Những điển hình nhỏ nhưng cho thấy rào cản quy định, cơ chế còn rất lớn. Tất cả những bất cập này đều góp phần cản trở quá trình đổi mới sáng tạo, hạn chế việc ứng dụng khoa học công nghệ vào tăng năng suất lao động và chất lượng lao động. Công nghệ phát triển rất nhanh, không thể bị bó buộc trong những chính sách lạc hậu. Vì thế, muốn nâng cao năng suất lao động, để tăng trưởng có chiều sâu đi vào chất lượng thì điều đầu tiên phải tháo gỡ chính là nút thắt cơ chế. Cần có một cuộc tổng rà soát, tháo bỏ hết những điểm nghẽn thể chế để mọi ngành nghề có đủ không gian sáng tạo, đổi mới, bắt kịp với sự phát triển của nhân loại", vị chuyên gia này nhấn mạnh.

Về lâu dài, TS Dương Như Hùng đề xuất cần có chiến lược đào tạo và thu hút nhân lực. Phải có chính sách thu hút người tài từ nước ngoài trở về cống hiến cho đất nước trong giai đoạn mới. Đặc biệt, thu hút người giỏi, người tài vào bộ máy quản trị lĩnh vực công. Mặt khác, cũng cần mở cơ chế để những viên chức như giảng viên các trường đại học được tham gia đóng góp sâu vào hoạt động của các tổ chức doanh nghiệp (DN) bên ngoài. Khối tri thức từ các trường sẽ đi vào cộng đồng DN nhiều hơn, còn thực tế DN sẽ được thẩm thấu ngay từ quá trình đào tạo, giảng dạy trong trường đại học. Đó chính là tiềm năng để nâng cao hàm lượng tri thức, tăng năng suất lao động cho thế hệ tương lai.

TS Huỳnh Thanh Điền thì nhấn mạnh để nâng cao năng suất nhân tố tổng hợp của VN thì phải giải quyết nhiều vấn đề. Trước hết là tăng tỷ lệ nội địa hóa của DN trong nước, đặc biệt là khối kinh tế tư nhân. Trong việc thu hút DN có vốn đầu tư nước ngoài cần yêu cầu lộ trình chuyển giao công nghệ, phát triển mối liên kết giữa DN FDI với DN trong nước cũng như đầu tư phát triển công nghiệp phụ trợ. Nâng cao năng suất và tỷ lệ nội địa hóa không chỉ nhằm tăng trưởng kinh tế mà sẽ tạo lực đẩy cho năng lực sản xuất trong nước, củng cố nền kinh tế tự chủ chiến lược trở thành một nền kinh tế ít phụ thuộc, có khả năng kiến tạo giá trị từ tri thức và công nghệ. "Hạ tầng cứng lẫn mềm của VN phải được đầu tư phát triển đồng bộ. Từ hạ tầng logistics đến hạ tầng dữ liệu phải đảm bảo thông suốt, nhanh chóng cùng với giảm mọi thủ tục hành chính, chuyển đổi việc tiền kiểm sang hậu kiểm… Tất cả sẽ góp phần thúc đẩy tăng năng suất của cả nền kinh tế nói chung", TS Điền chia sẻ.